İslam Borçlar Hukukunda Beklenmeyen Hal

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 234 - 252, 23.07.2024

Ahmet Akman

https://doi.org/10.56701/shd.1424981

Öz

Sözleşmeler tarafların karşılıklı irade beyanları ile bağlayıcılık vasfı kazanarak kurulur. Meydana gelen akdî bağ ancak karşılıklı rıza ile sonlandırılabilir. Ancak bunun dışında taraflar arasındaki sözleşmeye bazı dış etkenler de olumsuz etki edebilmektedir. Bazı olağanüstü durumların sebep olduğu dış etkenler sözleşmeye devamı imkânsız kılacak derecede ağır olabilir. Sözleşmeye devamı imkânsız hale getiren bu durumlarda artık taraflar edimlerinin ifasına devam edemezler. Bu durum tarafların sorumluluklarını da sona erdirir. Ancak meydana gelen dış etkenler bu denli ağır olmaz ve de tarafların sözleşmeye devamlarını imkânsız hale getirmeyecek olursa, taraflar arasındaki akdî ilişkinin yeni şartlara uyarlanması mümkün olur. Her birinin hukuki sonuçları farklı olmak üzere ilkine mücbir sebep, makalemizde ağırlıklı ele aldığımız diğerine de beklenmeyen hal adı verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Sözleşme, Borç, Mücbir Sebep, Beklenmeyen Hal

Unexpected Situation in Islamic Law of Obligations

Öz

Contracts are established by mutual declaration of intent of the parties and become binding. Apart from mutual consent, some external factors can also have a negative impact on the contract between the parties. These extraordinary circumstances may be severe enough to make it impossible to continue the contract. In these cases, which make it impossible to continue the contract, the parties can no longer continue the performance of their obligations. This situation also ends the responsibilities of the parties. However, if the external factors are not so severe and do not make it impossible for the parties to continue the contract, it is possible to adapt the contractual relationship between the parties to the new conditions. The first one is called force majeure, and the other one, which we mainly discuss in our article, is called unexpected situation, provided that the legal consequences of each are different.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Contract, Debt, Force Majeure, Unexpected Situation

Kaynakça

• Abdul Basir Bin Mohamed, “İslam Haksız Fiil Hukukunda Kusursuz Sorumluluk”, çev. Emrah Gökmen, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/2 (2021), 615-633.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Altunkaya, Mehmet. Edimin Başlangıçtaki İmkansızlığı. Ankara: Yetkin Yayınları, 2005.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleymân b. Ḫalef. el-Munteḳâ şerḥu’l-Muvaṭṭaʾ. Mısır: Maṭbaʿatu’s-Saʿâde, 1967.
• Bağdâdî, Ebû Muḥammed Gânim b. Muḥammed. Mecmeʿu’ḍ-Ḍamânât. Kahire: Darü’s-Selam, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “Câiha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/26-27. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bardakoğlu, Ali. “İslam Hukukunda ve Modern Hukukta Beklenmeyen Hal Nazariyesi”. EÜHFD 3/2 (1985), 63-97.
• Baysal, Başak. Sözleşmenin Uyarlanması. İstanbul: Onikilevha, 4. Bası, 2020.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buḫârî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muḥammed Zuheyr en-Nâṣır. Beyrut: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, 1422.
• Burcuoğlu, Haluk. Hukukta Beklenmeyen Hal ve Uyarlama. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1995.
• Desûḳî, Muḥammed b. Aḥmed. Şemsuddîn Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Aḥmed b. ʿArafe. Hâşiyetu’d-Desûḳî ʿalâ’ş-Şerḥî’l-Kebîr. 4 Cilt. b.y.: ts.
• Dural, Mustafa. Borçlunun Sorumlu Olmadığı Sonraki İmkânsızlık. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1976.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. Sunen. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar, 2. Basım, 2005.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Erman, Hasan. İstisnâ Sözleşmesinde Beklenilmeyen Haller. Ankara: Fakülteler Matbaası, 1970.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed. Tehzîbu’l-Luğa. Beyrut: Darü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Feyzi Necmettin, Feyzioğlu. Borçlar Hukuku Hususi Kısım Akdin Muhtelif Nevileri. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 2. Basım, 1970.
• Feyzi Necmettin, Feyzioğlu. Borçlar Hukuku Umumi Hükümler. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1977.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. eş-Şerḥu’l-Kebîr alâ Muḫtaṣarı Ḫalîl. Beyrut: Daru’l-Fikr, ty.
• Hasen b. Mansûr, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn. Fetâvâ-yı Kâdıhân. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Ahmed b. Muhammed. Meâlimü’s-Sünen. Halep: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351.
• Havutçu, Ayşe. “İfa Engelleri ve İfa Engellerine Bağlanan Hukuki Sonuçlar”. 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Hükümlerinin Değerlendirilmesi Sempozyumu, Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2012.
• Heyet. Fetâva’l-ʿÂlemgiriyye = el-Fetâva’l-Hindiyye. Bulak: Matbaʿatu’l-Kubrâ el-Emîriyye, 2. Basım, 1310.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kasım Muhammed b. Ahmed. el-Kavânînü’l-fıkhiyye. Beyrut: Darü İbn Hazm, 2013.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ʿAlî b. Muhammed el-ʿAskalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîh el-Buhârî. ed. Muhibbuddîn el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İ’lâmu’l-muvakkıîn. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1388.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed Kurtûbî Endelusî. Bidâyetu’l-muctehid ve nihayetu’l-muktesid. Ḳâhire: Dâru’l-Ḥadîs̱, 2004.
• İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn b. ʿOmer b. ʿAbdilʿazîz el-Ḥuseynî ed-Dımeşḳî. Reddu’l-mụḥtâr ʿalâ’d-Durri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Darü Sâdır, 1414.
• İbnü’l-Hümam, Ahmed Şemseddin, Kemaleddin Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid es-Sivâsî el-İskenderî. Fethü’l-Kadîr ale’l-Hidaye, Netâ`icü’l-Efkâr fi Keşfi’r-Rumûz ve’l-Esrâr. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1389.
• İnal, Hamdi Tamer. Borca Aykırılık Dönme ve Fesih. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 4. Basım, 2014.
• Kabbânî, Muhammed Reşîd. “Nazariyyetu’z-zurûfi’t-târi’e fi’l-fıkhi’l-İslâmî ve’l-kânûni’l-vad’î”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî 2/2 (ts.).
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1982.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd. Bedâʾiʿu’s-ṣanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1986.
• Köse, Saffet. “İslâm Hukukunun Modern Hukuka Katkıları Konusunda Bir Deneme”. Makâlât 1 (1999), 7-33.
• Mahmasani, Subhi. en-Nazariyyetu’l-âmme li’l-mûcebât ve’l-ukûd fî’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru’l-İlm-i li’l-Melâyîn, 1983.
• Malik b. Enes. el-Müdevvene. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. el-Hidâye fî Şerḥi Bidâyeti’l-Mübtedî. thk. Talâl Yûsuf. Beyrut: Daru’l-İḥyâʾi Türâs̱i’l-ʿArabi, ts.
• Muhammed Kadri Paşa. Mürşidü’l- Ḥayrân. Bulak: Matbaʿatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1891.
• Müslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Müslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Oğuzman, M. Kemal - Öz, M. Turgut. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 13. Basım, 2015.
• Okur, Hüseyin, “İslam Borçlar Hukukunda El-Câiha/Beklenmeyen Durum Nazariyesi Mezhepler Arası Bir Mukayese”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/44 (2106), 1382-1394.
• Remlî, Muḥammed b. Ebi’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Ḥamza Şemsuddîn. Nihâyetu’l-Muḥtâc ʾilâ Şerḥi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Senhuri, Abdürrezzak. el-Vasît fi Şerhi’l-Kânûni’l-Medenî el-Cedîd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
• Senhuri, Abdürrezzak. Mesâdıru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslamî. Lübnan: Darü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1953.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. el-Mebsûṭ. thk. Ḫalîl Muḥyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Serozan, Rona. İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2016.
• Şehhâte, Şefik. en-Nazariyyetü’l-âmme li’l-İltizâmât fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. Mısır: İtimat Matbbası, ty.
• Şirâzî, İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Muheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Tandoğan, Haluk. Türk Mesuliyet Hukuku. Ankara: Ajans Türk, 1961.
• Termânînî, Abdüsselâm. Naẓariyyetü’ẓ-ẓurûfi’ṭ-ṭâriʾe. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1971.
• Tile, Latif. Uyarlama Sebebi Olarak Aşırı İfa Güçlüğü. Ankara: Yetkin, 2021.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. Sunen. thk. Beşşar ʿAvvad Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Ünal, Mustafa. İslâm Hukukunda Haksız Fiil Sorumluluğu. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Zeylaʿî, ʿOsmân b. ʿAlî b. Mehcen el-Bâriʿî Fahruddîn el-Hanefî. Tebyînu’l-hakâîk şerhu Kenzi’d-dakâik ve Hâşiyeti’ş-Şelebî. Bulak; Kahire: el-Matbaʿatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetu’z-zarûra. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1405.