Batılı Araştırmacılara Göre Safevi İran'a Şiî Ulemâ Göçü

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 25 - 48, 30.06.2019

Habib Kartaloğlu

Öz

Batıda E. G. Browne’nun
çalışmalarıyla başlayan Safevî İran’a ulemâ göçü konusundaki araştırmalar, son
zamanlarda giderek artmaktadır. Araştırmacıların çoğunluğuna göre Safevîler,
kendilerine yardımcı olmaları için Irak, Cebel-i Âmil ve Bahreyn bölgelerinden
İmâmî ulemâyı İran’a davet etmişlerdir. Sünnî idareler altında yaşayan Arap
İmâmî âlimler, çeşitli baskılara maruz kaldıklarından bu davete icabet
etmiştir. İlk kez Browne tarafından dile getirilen bu tezin günümüzde
savunucularının başında Rula Abisaab gelmektedir. Andrew J. Newman ise Batılı
araştırmacıların çoğunluğu tarafından dile getirilen teze karşı çıkmaktadır.
Newman’a göre Safevî İran’a Âmilî âlimlerin göçü fazla abartılmaktadır.
Bölgedeki Sünnî yönetimler, İmâmî ulemâya her hangi bir baskı yapmadıklarından
birçok İmâmî âlim, kendi vatanlarında kalmayı Safevî İran’a gitmeye tercih
etmişlerdir. Kathryn Babayan ve Jean Calmard gibi araştırmacılar da Newman’ın
öne sürdüğü tezi kabul etmektedir. Her iki tezi de savunan araştırmacılar,
çalışmalarında aynı verileri kullanmalarına rağmen konuyu farklı açılardan
incelemektedirler. Bu çalışmada Safevî İran’a ulemâ göçünün nedeni, hangi
bölgelerden ulemâ göçü olduğu, göç eden âlimlerin Safevî yönetiminde
üstlendikleri görevler gibi konularda Batılı araştırmacıların yaklaşımları ele
alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, İmâmiyye Safevî İran, Cebel-i Âmil, Ulemâ, Göç

Migration of Shīʿī Scholars to Safavid Iran According to The Western Researchers

Öz

In the
West research on the migration of scholars to the Safavid Iran which began with
the E. G. Browne’s studies has been increasing lately. According to the
majority of the researchers, the Safavids invited the Imāmi scholars from Iraq, Jabal ‘Āmil and Bahrain
regions to Iran to help them. The Arab Imāmi scholars living under the Sunni administrations
accepted the invitation because of different persecutions they were exposed to.
Nowadays, Rula Abisaab is the main advocate of this thesis which although, was
first established by Browne. Whereas, Andrew J. Newman opposes the majority of
the Western researchers on the subject matter. According to Newman, the
immigration of ‘Āmili scholar to the Safavid Iran is not as exaggerated. And
the Sunni administrations in the region did not persecute the Imami scholars,
as such many of them preferred staying in their homeland to going to the
Safavid Iran. Researchers such as Kathryn Babayan and Jean Calmard also
accepted Newman’s thesis. The researchers who advocate both theses, despite
using the same data in the course of studies, the topic is examined from different
perspectives. The aim of this study is to examine the approaches of the Western
researchers on the subject matters such as the reasons for the migration of the
scholars to the Safavid Iran, which region they migrated from and the tasks
they undertook in the administration.    

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Imāmiyya, Safavid Iran, Jabal ‘Āmil, Scholars (‘Ulemā), Migration

Kaynakça

• Abisaab, Rula Jurdi. Converting Persia, Religion and Power in the Safavid Empire. London: I.B. Tauris, 2004.Abisaab, Rula Jurdi. “History and Self-Image: The Amilis and Their Clerics in Syria and Iran (Fourteenth to Sixteenth Centuries)”. Distant Relations: Iran and Lebanon in the Last 500 Years. Ed. H. E. Chehabi. 62-95. London: I.B.Tauris, 2006.Abisaab, Rula Jurdi. “The Ulama of Jabal ‘Amil in Safavid Iran, 1501-1736: Marginality, Migration and Social Change”. Iranian Studies 27/1 (1994): 103–122.Algar, Hamid. İslâm Devriminin Kökleri. Trc. M. Çetin Demirhan. Ankara: Endişe Yayınları, 1990.Âmilî, Muḥammed b. Ḥasan el-Ḥür. Emelü’l-âmil. Thk. Aḥmed el-Ḥüseynî. 2 Cilt. Baġdât: Mektebetü’l-Endülüs, ts.Arıkan, Adem. “Zeynüddin el-Âmilî’nin Öldürülmesiyle İlgili İmâmiyye Tabakât Kitaplarındaki Kurguların Değerlendirilmesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19 (2010): 87-112.Arjomand, Said Amir. “The Safavid Era”. Expectation of The Millenium: Shiism in History. Ed. Seyyed Hossein Nasr - Hamid Dabashi - Seyyed Vali Reza Nasr. 177-187. New York: State University of New York Press, 1989.Arjomand, Said Amir. The Shadow of God and The Hidden Imam. Chicago: The University of Chicago Press, 1984.Arjomand, Said Amir. “Two Decrees of Shah Tahmasp Concerning Statecraft and the Authority of Shaykh ’Ali al-Karaki”. Authority and Political Culture in Shi’ism. Ed. Said Amir Arjomand. 250-262. Albany: State University of New York, 1988.Aubin, J. “La Politique Religieuse des Safavides”. Le Shi‘isme Imâmite. Ed. T. Fahd. 235-244. Paris: Presses Universitaries de Frances, 1970.Aubin, J. “Sāh Ismāil et Les Notables de l’Iraq Persan”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 2/1 (1959): 37-81.Âzâd Keşmîrî, Muḥammed Ali b. Muḥammed Ṣâdık. Nucûmu’s-semâ fî terâcimi’l-ulemâ. Tahran: Sâzmân-ı Tebliġât-ı İslâmî, 1387.Babayan, Kathryn. “Sufis, Dervishes and Mullas: The Controversy Over Spiritual and Temporal Dominion in Seventeenth-Century Iran”. Safavid Persia: A History of an Islamic Society. Ed. Charles Melville. 117-138. London: I. B. Tauris, 1996.Baḥrânî, Yûsuf b. Aḥmed. Lü’lüetü’l-baḥreyn fi’l-icâzât ve terâcimü ricâli’l-ḥadîs. Thk. Seyyid Muḥammed Ṣâdık Baḥrülulûm. Baḥreyn: Mektebetü’l-Faḫravî, 1429.Browne, Edward Granwille. A Literary History of Persia. 5. Baskı., 4 Cilt. Cambridge: The Cambridge University Press, 1959.Calder, Norman. “Khums in Imâmî Shi‘î Jurisprudence, From the Tenth to the Sixteenth Century A. D.” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 45/1 (1982): 39-47.Calmard, Jean. “Shi’i Rituals and Power II. The Consolidation of Safavid Shi’ism: Folklore and Popular Religion”. Safavid Persia: A History of an Islamic Society. Ed. Charles Melville. 139-190. London: I.B. Tauris, 1996.Çelenk, Mehmet. 16-17. Yüzyıllarda İran’da Şiîliğin Seyri. 2. Baskı. Bursa: Emin Yayınları, 2016.Çelenk, Mehmet. “Safevîlerin Din Politikası ve İran’ın Şiîleşme Seyri”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4 (2014): 7-35.Dezfûlî, Fehîme Muḫbir. “Müsteşriḳân ve Muhâceret-i ‘Ulemâ-i Cebel-i ‘Âmil be İrân der Devre-i Safevî”. Tarîḫ ve Temeddün-i İslâmî 2/19 (1393): 198-201.Gündüz, Tufan. “Safevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 451-457. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.Ḫândmir, Ġıyâseddîn b. Hümâmiddîn Ḥüseynî. Târîḫu ḥabîbi’s-siyer fi aḥbâri efrâdi beşer. 4 Cilt. Tahran: Kitabḥâne-i Ḥayyâm, 1333.Hourani̇, Albert. “Cebel-i ‘Amil’den İran’a”. Trc. Habib Kartaloğlu. Usûl İslam Araştırmaları 23 (2015): 213-226.Hourani, Albert. “From Jabal ‘Amil to Persia”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 49 (1986): 133-140.Hourani, Albert. “The Safavid Era”. Expectation of The Millenium: Shiism in History. Ed. Seyyed Hossein Nasr - Hamid Dabashi - Seyyed Vali Reza Nasr. 187-192. New York: State University of New York Press, 1989.İsbahânî, Mirza Abdullah Efendi el-. Riyâẓü’l-‘ulemâ ve ḥiyâẓü’l-fuḍelâ. Thk. es-Seyyid Aḥmed el-Ḥüseynî. 6 Cilt. Kum: Matba‘atü’l-Ḫayyâm, 1401.Jurdi, Rula Anis. Migration and social change: The ulama of Ottoman Jabal Amil in Safavid Iran, 1501-1736. PhD These, Yale University, 1998.Karadağ Çınar, Gülay. “Safevî Devleti’nde Dini Otoritenin Temsilcisi Şahlar ve Şiî Ulemayla İlişkileri”. İran Çalışmaları Dergisi 1/1 (2017): 11-51.Kâtib, Aḥmed. Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi. Trc. Mehmet Yolcu. Ankara: Kitâbiyât, 2005.Keddie, Nikki R. Roots of Revolution: An Interpretive History of Modern Iran. New Haven: Yale University Press, 1981.Kevserânî, Vecîh. Fakih ve Sultan: Osmanlı ve Safevîlerde Din-Devlet İlişkisi. Trc. Ramazan Yıldırım. İstanbul: İşaret Yayınları, 2017.Lambton, Ann K. S. State and Government in Medieval Islam, An Introduction to the Study of Islamic Political Theory: The Jurists. Oxford: Oxford University Press, 1981.Mazzaoui, Michel M. Shi‘ism and The Rise of The Safavids. PhD These, Princeton University, 1966.Mazzaoui, Michel M. The Origins of the Safawids: Shi‘ism, Sufism and the Ghulat. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1972.Merçil, Erdoğan. “Serbedârîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 549-550. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.Mınorsky, V. Tadhkirat al-Muluk. Cambridge: W. Heffer and Sons, 1943.Momen, Moojan. An Introduction to Shii Islam. New Haven and London: Yale University Press, 1985.Muhâcir, Cafer. el-Hicretü’l-Âmiliyye ilâ İrân fi’l-aṣri’s-Ṣafevî. Beyrût: Dârü’r-Raḍvâ, 1989.Muhammedoğlu, Aliyev Saleh. “Hasan-ı Rûmlû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 346-347. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.Mürüvve, Ali. et-Teşeyyu̒ beyne Cebel-i Âmil ve İran. London: Riyâḍ er-Reyyes li’l-Kütüb ve’n-Neşr, 1987.Nasr, Hossein. “Religion in Safavid Persia”. Iranian Studies 7/1 (1974): 271-286.Newman, Andrew J. Safavid Iran, Rebirth of a Persian Empire. London: I.B.Tauris, 2006.Newman, Andrew J. The Development and Political Significance of The Rationalist (Usuli) and Tradionalist (Akhbari) Schools in Imami History From The Third/Ninth to The Tenth/Sixteenth Century A.D. PhD These, University of California, 1986.Newman, Andrew J. “The Myth of the Clerical Migration to Safavid Iran”. Die Welt des Islams. 33 (1993): 66–112.Öz, Mustafa. “Cebeliâmil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1: 253-254. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.Roemer, H. R. “The Safavid Period”. The Cambridge History of Iran. Ed. Peter Jackson - Lawrence Lockhart. 6: 183-350. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.Rumlu, Ḥasan Beg. Aḥsenü’t-tevârîḫ. Tahran: Çâbḫâne Ḥaydarî, 1357.Rumlu, Hasan-ı. Ahsenü’t-tevârîh. Trc. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.Savory, R. M. “The Principal Offices of the Ṣafawid State during the Reign of Ismā’īl I (907-30/1501-24)”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 23/1 (1960): 91-105.Savory, Roger. Iran under the Safavids. Cambridge: Cambridge Press, 2007.Stewart, Devin J. “A Biographical Notice on Bahāʾ al-Dīn al-Āmilī (d. 1030/1621)”. Journal of the American Oriental Society, 111/3 (1991): 563-571.Stewart, Devin J. “Notes on the Migration of Āmilī Scholars to Safavid Iran”. Journal of Near Eastern Studies 55/2 (1996): 81-103.Stewart, Devin J. “Safevî İran’a Âmilî Ulemânın Göçüne Dair Notlar”. Trc. Habib Kartaloğlu. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 9/2 (2016): 271-314.Stewart, Devin J. “The First Shaykh al-Islām of the Safavid Capital Qazvin”. Journal of the American Oriental Society 116/3 (1996): 387-405.Stewart, Devin J. “The Ottoman Execution of Zayn al-Dīn al-Āmilī”. Die Welt des Islams 48/3 (2008): 289-347.Stewart, Devin J. - Johansen, Baber - Singer, Amy. “Taqiyyah as Performance: The Travels of Baha’ al-Din al-Amili in Tthe Ottoman Empire (991-93/1583-85)”. Law and society in Islam. 1-70. Princeton: Markus Wiener Publishers, 1996.Şah Tahmasb. Şah Tahmasb-ı Safevî Tezkire. Trc. Hicabi Kırlangıç. 2. Baskı. Ankara: Atlas Kitap, 2015.Uyar, Mazlum. İmâmiyye Şîasın’da Düşünce Ekolleri Ahbârîlik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.Uyar, Mazlum. Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.Winter, Stefan. The Shiite of Lebanon under Ottoman Rule,1516-1788. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.Winter, Stewfan Helmut. The Shiite Emirates of Ottoman Syria (Mid-17th - Mid-18th Century). PhD These, The Universitiy of Chicago, 2002.Ẓâhir, Süleyman. Ṣafaḥâtı min Cebel-i Âmil. Beyrût: Dârü’l-İslâmiyye, 2002.