‘Yevm-i ʻÂşûrâda Şîʻîlerin İcrâ-yı Âyîni’ Adlı Risâlenin Tahlil ve Transkripsiyonu

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 284 - 315, 31.12.2022

Ahmet Yalçın

https://doi.org/10.48203/siader.1214445

Öz

Meçhul bir müellif tarafından “Yevm-i ʻÂşûrâda Şîʻîlerin İcrâ-yı Âyîni” adıyla yazılarak bir asır evvel İstanbul’da neşredilen risâle, Şîîlik ve İslâm Mezhepleri Tarihi alanında bir vesika hükmündedir. Tahlil ve neşrini yaptığımız risâleye verilen isim, Şîî mezhebi mensuplarının âşûrâ gününde yaptıkları dinî törenlerin nasıl icrâ edildiğinin anlatıldığını çağrıştırmaktadır. Ancak risâlede, âşûrâ âyinlerinin nasıl yapıldığı değil, Şîîlik için önemli sayılan konular anlatılmıştır. Risâlede; Şîî kavramı, Şîa’nın halifeler hakkındaki itikadı, ilk Müslüman olan kişi, Hz. Ali kimdir, Hz. Ali’nin kişisel özellikleri nelerdir, Hz. Ali’nin vasîliği ve imâmeti, Hz. Hüseyin kimdir ve nerede şehit olmuştur, âşûrâ ve mâtem gibi konular Şîî anlayış çerçevesinde açıklanmaya çalışılmıştır. Müellifin bu konuları izah ederken, Kur’ân-ı Kerîm’den delil getirdiği âyetlere yaptığı yorumlar ile bahis konusu ettiği rivayetlerin yer aldığı kaynaklar, onun bir Şîî olduğunu ya da ciddi biçimde Şîî zihniyetin tesiri altında kaldığını göstermektedir. Müellif tarafından, tarihsel bazı hataları tashih için kaleme alındığı ifade edilen risâlede, Hz. Hüseyin’in Müslümanlar için kendisini fedâ ettiği âşûrânın bir mâtem günü olarak kabul edilmesi istenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Şîa, Hz. Ali, Hz. Hüseyin, Âşûrâ, Mâtem, History of Islamic Sects, Shia, Hz. Hussein, Ashura, Mourning

Evaluation and Transcription of the Treatise of the 'Shiites on the Day of Ashura'

Öz

There is a treatise called “The Ritual Performance of The Shiites on The Day of Ashura”. The author of this treatise is unknown. This treatise was published in Istanbul a century ago. This treatise is a document interested in the field of the history of Shiism and the History of Islamic Sects. In this study, I translated the treatise into today’s Turkish alphabet and evaluated it. The name of the treatise reminds us of how Shiites perform religious ceremonies on the day of Ashura. However, the treatise describes some Shiite-related issues: The concept of Shia, the creed of Shia about the first three caliphs, who was the first Muslim, is Ali. What are the personal characteristics of Ali, the subject of Ali’s guardianship and imam, Hussein and the place where he was martyred, Ashura and mourning. The author’s way of explaining these issues shows that he interpreted the verses of the Qur’an from a Shiite point of view. The sources he used in the narrations are the famous Shiite sources. He is either a Shiite, or seriously under the influence of the Shiite mentality. The main emphasis of the author on the day of Ashura is as follows: Hussein sacrificed himself for the Muslims, so today all Muslims should mourn his death.

Anahtar Kelimeler

Shia, Ashura, Mourning, History of Islamic Sects, Mourning, Hossein

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Fedâilü’s-Sahâbe. thk. Vasiyüllah Muhammed Abbâs. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Akdoğan, Mehmet Nur. Şîî Kaynaklara Göre Hz. Ömer. Ankara: Araştırma Yayınları, 2017.
• Algül, Hüseyin. İslâm Tarihi. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1986.
• Arar, İsmail. “Ayni, Mehmet Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/273-275. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Arıkan, Adem. Mezhepler Konusunda Bilinmesi Gereken 88 Soru. İstanbul: Beyan Yayınları, 2020.
• Aydemir, Selahattin. Sahabe ve Değer-Sahabenin Faziletine Mutedil Bir Yaklaşım. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Behlül Behçet Efendi. Âl-i Muhammed Tarihinde Teşrih ve Muhakeme. sad. Cafer Bendiderya-Abbas Akyüz. İstanbul: Kevser Yayınları, 2003.
• Bozan, Metin. “Şîî Literatürde Hz. Ali”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 5 (Nisan 2011), 4-18.
• Bozkuş, Metin. “İslâm Mezhepleri Tarihi Açısından Dini Düşüncenin Geçirdiği Evreler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Haziran 2002),195-208.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İmâmet Mücadelesi ve Haşimoğulları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1999. Turkish Journal of Shiite Studies 4/2 (Aralık 2022).
• Câbir, Mahmud. eş-Şîatü e-Cüzûr ve’l-Büzûr. Kum: Matbaa Sitâre, 1430.
• Cide, Ömer. “Hz. Peygamber’in Hicretine Dair Bazı Mülahazalar”. Akademik Siyer Dergisi Journal of Academic Sirah 2/3 (Ocak 2021), 66-79. https://doi.org/10.47169/samer.802611
• Daftary, Farhad. Şîî İslâm Tarihi. çev. Ahmet Fethi Yıldırım. İstanbul: Alfa Basım- Yayım, 2020.
• Demir, Habip. Horasan’da Şîîlik: İran’da Şiiliğin Tarihsel Arka Planı. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Ersoy, Mehmet Akif. Safahat, haz. Necmettin Turinay. Ankara: TOBB Yayın, 2011. Fayda, Mustafa. “Emîrü’l Mü’minîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/156-157. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Faysal Noor. “Ana Sayfa, Şübühâtü’ş-Şîati ve’r-Red aleyha, el-İmametü ve Efdaliyyetü Ali ra.” . Erişim 29 Mayıs 2022. https://www.fnoor.com/main/articles.aspx?article_no=18854#.YpOwtu7P3I .. من اراد ان ینظر الى ادم في علمھ والى نوح في فھمھ ..... فلینظر الى علي بن ابي طالب U (fnoor.com)
• Faysal Noor. “Ana Sayfa, Şübühâtü’ş-Şîati ve’r-Red aleyha, el-İmametü ve Efdaliyyetü Ali ra.”. Erişim 11 Aralık 2022. https://www.fnoor.com/main/articles.aspx?article_no= لمبارزة علي بن ابي طالب لعمرو بن عبد ود یوم الخندق افضل من Y5YGwVHP3IU.18868# )fnoor.com( .. أعمال امتي الى یوم القیامة
• Fığlalı, Ethem Rûhi. “İslâm Tarihinde Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin Dönemleri”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 26 (1983), 353-370. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000241
• Fığlalı, Ethem Rûhi. “Mezheplerin Doğuşuna Tesir Eden Sebepler”. Ankara Üniversitesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 4 (1980), 115-131.
• Fığlalı, Ethem Rûhi. İmamiyye Şîası. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2008.
• Hakyemez, Cemil. İmamiyye Şîası ve Temel Kavramları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. Ankara: İmaj Baskı, 2003.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye. çev. Abdülvehhab Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2014.
• İbn İshak, Muhammed. Siyer-i İbn İshak. haz. Muhammed Hamidullah. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvâhid eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İSAM, İslâm Araştırmaları Merkezi. “Risaleler VT – Yevm-i Âşûrâda Şîîlerin İcrâ-yı Âyîni”. Erişim 24 Mayıs 2022. http://isamveri.org/pdfrisâleosm/RE14143.pdf
• Kâşifü’l-Gıtâ. Caferî Mezhebi ve Esasları. çev. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: Toker Matbaası, 1966.
• Kâtip, Ahmet. Nedenleri Tarihte Kalmış Siyasi Ayrılık Sünnîlik Şîîlik. çev. Muharrem Tan. İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
• Korkmaz, Sıddık. Şîa’nın Oluşumu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Kummî, Sa’d b. Abdillah Ebî Halefi’l-Eş’arî. Kitâbü’l-Makâlât ve’l-Fırak. thk. Muhammed Cevad Meşkûr. Tahran: Matbaa-i Haydarî, 1321.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. haz. Hayrettin Karaman-Ali Özek- İbrahim Kafi Dönmez-Mustafa Çağrıcı- Sadrettin Gümüş-Ali Turgut. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 27. Baskı, 2014.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2010.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihâru’l-Envâr. Kum: Müessese İhyâi’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1430.
• Nâşî el-Ekber. Mesâilü’l-İmâme. thk. Yusuf Vanis. Beyrut: Dâru’n-Neşr, 1971.
• Nedvî, Ebu’l-Hasen. Hz. Ali el-Murtezâ. çev. Yusuf Karaca. İstanbul: Risale Yayınları, 2017.
• Onat, Hasan. “İran İslâm Devrimi ve Şi'ilik”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 6/2 (Aralık 2013), 223-256.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze Şîîlik ve Kolları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Muhammed Abdulkadir Fâdilî. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1435/2014.
• Şeyh Sadûk Ebû Ca’fer Muhammed b. Ali b. el-Hüseyn. Emâlîyyü’s-Sadûk. Beyrut: Müessesetü el-A’lâmî, 1430/2009.
• Şeyh Sadûk Ebû Ca’fer Muhammed b. Ali el-Hüseyn. el-Hisâl. thk. Ali Ekber el-Gaffârî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1303.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü‘l-Kebîr. thk. Hamdi b. Abdilmecîd es-Selefî. Kâhire: Mektebetü İbnTeymiyye, 1983.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fadl b. el-Hasen. Mecmau’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, 1427/2006.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir-M. Fuâd Abdülbâkî-İbrâhim Atve Avd. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Toprak, Kasım. Ziyaret-i Erbaîn. İstanbul: Önsöz Yayınları, 2013.
• Uçman, Abdullah. “Mehmed Ali Hilmi Dedebaba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/440. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Varol, Ahmet. Kur’an-ı Kerim Meali. Erişim 29 Mayıs 2022. https://www.kuranmeali.com/Aciklama.php?meal=ahmetvarol&sureno=2& ayet=207 Yavuz, Yusuf Şevki. “Âşûrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/24-26. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili Yeni Mealli Türkçe Tefsir. İstanbul: Diyanet İşleri Reisliği Neşriyatı-Matbaa-i Ebu’z-Ziyâ, 1935.
• Zebidî, Zeynü’d-Din Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Latifi. Sahih-i Buharî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. çev. Kamil Miras. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1974.