Hıdır b. Abdurrahman el-Ezdî’nin Kur’an’ı Kur’an ile Tefsir Anlayışı

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 379 - 402, 30.12.2019

Esat Özcan

Öz

Tefsir,
Yüce Allah’ın son ve evrensel kelamı olan Kur’an’ın açıklama ve yorumlama
faaliyetine denir. Hz. Peygamber ile başlayan tefsir faaliyeti; sahabe, tâbiîn
ve etbâu’t-tâbiîn ile devam etmiş ve günümüze kadar gelmiştir. İlk başta şifahî
rivayetlere dayanan bu faaliyet; zamanla yazılı hale getirilmiş, bu konuda çok
sayıda ve değişik eserler kaleme alınmıştır. Kur’an tefsir edilirken çeşitli
yöntemlere başvurulmuştur. Kimisi; Hz. Peygamber, sahabe, tâbiîn ve diğer
müfessirlerin tefsirlerini nakletmek suretiyle Kur’an’a hizmet etmeye çalışmış,
kimisi de kendisi tefsir yapmaya gayret etmiştir. Kur’an, dil ilimleriyle
tefsir edildiği gibi İslâmî ilimlerle de tefsir edilmeye çalışmıştır.

Tefsir
yapılırken Kur’an’ın terimleştirdiği kelime, ifadelere; ayetlerin
siyak-sibakına ve Kur’an’ın bütünlüğüne dikkat etmek son derece önem arz
etmektedir. Bunun için müfessirler, bu şekilde tefsir yapmaya önem vermiş ve
bunu en önemli tefsir yöntemlerinden kabul etmişlerdir.  Kur’an’ın Kur’an ile tefsir yöntemi denilen
bu tefsir türünde, ayetler başka ayetler ile tefsir edilmeye çalışılmaktadır.

Bu
tefsir yöntemine önem veren müfessirlerden birisi de hicri 616-700/1220-1301
yılları arasında Şam’da yaşayan Hıdır b. Abdurrahman el-Ezdî’dir. Ezdî, et-Tibyân
fî tefsîri’l-Kur’an adıyla kaleme aldığı tefsirinde Kur’an’ı yine Kur’an
ile tefsir etmeye büyük önem vermiş; Kur’an’ın terimleştirdiği kelime ve
ifadelere değinmiş; Kur’an’ın bütünlüğüne ve ayetlerin siyak-sibakına dikkat
ederek tefsir yapmaya çalışmıştır. Bu çalışmada, Ezdî’nin Kur’an’ı Kur’an ile
tefsir etme anlayışı üzerinde durulacak, buna göre yaptığı tefsir çeşitlerine
değinilecek ve konu örneklerle somutlaştırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tefsir Metotları, Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri, Ezdî, et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’an

Kaynakça

• el-Avnî, Hâmid. Minhâcü’l-vazıh li’l-belaga. 5 Cilt. el-Mektebetü’l-Ezheriyye, t.y.Aydar, Hidayet. “Türkler’de Kur’an Çalışmaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1999).Aydın, Muhammed. “‘Rivayet Tefsiri’ Kavramı ve Kur’an’ın Kur’an ile Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 20 (Şubat 2009): 1-32.Birışık, Abdülhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 281-290. Ankara: TDV, 2011.el-Bürîdî, Ahmed b. Muhammed. “Tefsîrü’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân”. Mecelletü Ma‘hedi’l-İmâmi’ş-Şâtıbî. 1 (1427/2006-2007): 12-68.Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 8. Bs. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.Düzenli, Yaşar. “Siyerin Hakemliğinde Tefsirin Varoluş Mücadelesi”. Siyer Araştırmaları Dergisi. 5 (2019): 235-244.el-Ezdî, Hıdır b. Abdurrahman. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. t.y.el-Ezdî, Hıdır b. Abdurrahman. et-Tibyân fi tefsîri’l-Kur’ân min evveli Sûreti Fâtır ila âhiri Sûreti’r-Rahmân. Thk. Nevâl bint Muhammed Ahmed Ebû Süleyman. Mekke: Ümmülkurâ, 1432/2010-2011.el-Ezdî, Hıdır b. Abdurrahman. et-Tibyân fi tefsîri’l-Kur’ân min evveli Sûreti Tâhâ ilâ nihâyeti Sûreti Sebe. Thk. Vefâ bint Dahilullah el-Hattâbî. Mekke: Ümmülkurâ, 2008.el-Ezdî, Hıdır b. Abdurrahman. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân min evveli Sûreti’l-En‘âm ilâ âhiri Sûreti’l-Enfâl. Thk. Semîre bint İdris Fellâte. Mekke: Ümmülkurâ, 1430/2008-2009.el-Ezdî, Hıdır b. Abdurrahman. et-Tibyân fi tefsîri’l-Kur’ân min evveli Sûreti’l-Vâkı‘â ilâ nihâyeti Sûreti’n-Nâs. Thk. Bedriye Halef el-Hârisî. Mekke: Ümmülkurâ, 1432/2010-2011.el-Ezdî, Hıdır b. Abdurrahman. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân min evveli Sûreti’t-Tevbe hattâ âhiri Sûreti Meryem. Thk. Sâmiye er-Redâdî. Mekke: Ümmülkurâ, 1429/2008.Habenneke, Abdurrahman b. Hasan. el-Belâgatü’l-Arabiyye. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1996.İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Dîvânü’l-mübtede ve’l-haber. Thk. Halil Şehhâde. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir. et-Tibyân fî aksâmi’l-Kurʾân. Thk. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, t.y.İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. Thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. 2. Bs, 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1999.İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim. Mükaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1980.M. Hüseyin ez-Zehebî. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu Vehbe, t.y.el-Matlûb, Ahmed. Esâlîbün belâgiyye. Kuveyt: Vekâletü’l-Metbû‘ât, 1980.Özcan, Esat. İstisnâ Çeşitleri ve Anlam Yansımaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara, 2013.Öztürk, Mustafa. “Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8/2 (2008): 1-20.es-Sübkî, Ahmed b. Ali. ‘Urûsü’l-efrâh fî şerhi Telhîsı’l-Miftâh. 2. Bs, 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2003.eş-Şinkîtî, Muhammed Emîn b. Muhammed. Edvâü’l-beyân fî îdâhi’l-Kurʾân bi’l-Kurʾân. 7 Cilt. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, t.y.et-Teftâzânî, Mes‘ûd b. Ömer. Muhtasarü’l-meânî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1991.ez-Zürkânî, Muhammed b. Abdülazim. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü İsa el-Bâbî el-Halebî, t.y.