İBADETLERİN FORMA İNDİRGENMESİNİN DÎNİ VE AHLÂKİ SONUÇLARI

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 223 - 251, 30.06.2020

Hafsa Kesgin

Öz

Geleneksel fıkhın temel konu alanlarından biri olan ibâdetler genel ayrımda ahlâktan ayrı bir başlıkta değerlendirilmektedir. Farklı konu başlığı günümüzde toplumsal ve bireysel bazda ibâdet-ahlâk arasındaki ilişkinin zayıflığında da kendini göstermektedir. Adeta ibâdetler ve ahlâk arasında bağımsız bir ilişki varmış gibi bir dindârlık anlayışı ortaya çıkmıştır. İbadi açıdan hassas olan bireylerin ahlâki zafiyet taşıması sıradan bir durum olarak algılanırken dindârlığın gücü ibâdetlerin fazlalığı ve niceliğiyle ölçülür hale gelmiştir. Namaz kılmak, oruç tutmak vb. ibâdetlerin kişilerin hayatlarında karşılık bulan anlamı “sadece Allah’ın bir emrini yerine getirmek, Allah’ın rızasını kazanmak” anlayışından daha öteye gidememiştir. Söz konusu bu anlayışın nihai süreçte geldiği nokta anlam ve ahlâktan yoksun olan ve sadece forma/şekle indirgenmiş bir dindârlık anlayışı yanında ibâdet kavramının da anlam ve eksen kaymasına uğramasıdır. Bu durum namaz kılan ancak insanlara karşı enaniyet ve egosundan bir şey kaybetmeyen, zekat veren ancak toplumsal sorunlarla ilgilenmekten müstağni olan, oruç tutan ancak Allah için değil bireysel çıkar ve gösteriş için bir iş yapan bir zihniyetin de tezahür etmesine zemin hazırlamıştır. “Ahlâksız dindârlık” olarak da nitelenen bu durum günümüz toplumunun en ciddi problemini teşkil etmektedir. Burada sorunun odağı dinin formel ve zahir kısmını temsil eden ritüellerin sadece uygulanması gereken birer emir olarak telakki edilmesi ve ahlâkla olan irtibatlarının kesilmesidir.
Bu bağlamda çalışmada formel ibâdetlerin toplumsal ve bireysel ıslaha nasıl etki edeceğini ortaya koyarak namaz, oruç gibi şekilsel ritüellerin hangi ahlâki ilkeleri tesis etmek maksadıyla gönderilmiş olabileceğini ve sadece formelleştirilen dindârlığın hangi dinî ve ahlâki sonuçları/sorunları ortaya çıkaracağını inceleyeceğiz

Anahtar Kelimeler

Din, İbâdet, Ahlâk, Form, İndirgeme

Kaynakça

• Aktay, Yasin, -Köktaş, M. Emin. Din Sosyolojisi. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. İstanbul: İz. Yayıncılık, 1995.
• Başçı, Vahdettin. Gazâli’de İbâdet Kavramının Felsefî Tahlili. Erzurum: yy., 1994.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ud. Me‘âlimü-‘t-tenzîl. nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr, Osman Cuma’ Damîriyye, Süleyman Müslim el-Hariş. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 1987.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: yy., ts..
• Certel, Hüseyin. “Dini Yaşayış Açısından Oruç”. Türk Yurdu 15/90 (1995), 50-53.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. es Sıhah (Tâcu’l-lüğa ve sıhahü’l-‘arabiyye). nşr. Ahmed Abdülğafur Attar. Mısır: Darü’l-Kitabi’l Arabiyye, ty..
• Coşkun, Ali. Sosyal Değişme ve Dini Normlar. İstanbul: Dem Yayınları, 2005.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta‘rîfât. Beyrut: yy., 2009.
• Çağrıcı, Mustafa. “Riyâ”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 35/137-138. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Çilingir, Lokman. “Din mi, Ahlâk mı”. İnternational Journal of Sicience Culture and Sport. 711-720. Haziran, 2014.
• Derveze, M. İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. çev. Ş. Karataş-A. Çelen-M. Çelen. 2. Basım. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Hüccetullâhi’l-Bâliğâ. çev. M. Erdoğan.2 Cilt. Ankara: Yeni Şafak Neşriyât, 2003.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Beyan Yayınları, 1987.
• Erdem, Hüsameddin. Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 1996.
• Ferrâ,Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. 3. Baskı. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, ty..
• Firuzâbâdî, Muhammed b. Ya’kub Firuzâbâdî Şirâzî. el-Kâmus’ül muhît. yy.: ty..
• Gezgin, Galip. “Kur’ân Meallerinde Takva Kelimesinin Türkçeye Çevirisi Sorunu”, Kur’ân Mealleri Sempozyumu. ed. Ömer Dumlu vd. 295-315. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Görmez, Mehmet, https://www.youtube.com/watch?v=Lx5MsnEGRe0.
• Güngör, Erol. Ahlâk Psikolojisi ve Sosyal Ahlâk. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2008.
• Hamidullâh, Muhammed. "Müslümanlarda Hukuk Felsefesi".çev, İbrahim Kafi Dönmez, İslam Medeniyeti- Mecmausı. 4/4 (İstanbul,1980). 19-34.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 1993.
• Hökelekli, Hayati. “İbâdet”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 148-252. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-‘arab. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1990.
• İbn Teymiyye, Takyyi’d-Din Ahmed b. Abdü’l Halim b. Teymiyye. el-Kevâşifü’l mü‘diyyet ‘an lalai risâleti’l-‘ubudiyyet. İskenderiye: Dârü’l Îmân,2004.
• İzutsu, Toshikio. Kur’ân’da Dini ve Ahlâki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yay. ty..
• Kanar, Yüksel. İbâdet. İstanbul: Beyân Yayınları,1984.
• Kardavî, Yusuf. İbâdet. çev. Hüsamettin Cemal. Trabzon: Pınar Yayınları, 1986.
• Kasanî, Alauddîn Ebuû Bekr b. Mes'ud. Bedâi‘u’s-sanâî fi tertîbi 'ş-şerîf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1997.
• Kurt, Abdurrahman. “Dindârlığı Etkileyen Faktörler”. Uludağ İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18/2 (2009), 1-26.
• Kutluay, İbrahim. “ Güzel Ahlâka Dönüştürülemeyen ve Âdetleşen İbadetler Sorunu: Hadisler Bağlamında Bir İnceleme”. Geçmişten Geleceğe Ahlâk Sempozyumu. ed. Asife Ünal. 311- 328. Bartın: Eflal Matbaacılık, 2015.
• Koca, Ferhât. “İbâdet: İnsânî Varoluşun Anlamı”. İslâma Giriş. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Kıllıoğlu, İsmail. Ahlâk Hukûk İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Köse, Saffet. “İslam Nokta-i Nazarından Din Ahlâk-Hukûk İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme”. İslam Hukûku Araştırmaları Dergisi. 17 (Nisan 2011), 15-50.
• Meydani ‘Abdü'l-Gāni el-Gānîmi. Lübâb fi şerhi'l-Kitâb. İstanbul: , ts..
• Münâvî. Feyzü’l-kadîr şerhu Câmii’s-sagîr. Mısır: Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-kübrâ, 1356.
• Namlı, Tuncer. “Fıkıhçıların Allah Algısı (Namaz örneği)”, Eskiyeni Sosyal Bilimler Dergisi. 33 (2016), 7-26.
• N. Haydar Nakvî. Eknomi ve Ahlâk. çev. İlhan Kutluer. İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.
• Okumuş, Ejder. “Bir Din İstismarı Olarak Gösterişçi Dindârlık”. İslâmiyât. 5/4 (2002), 194-195.
• Özbuğday, Şükrü. “Haccın Hikmetleri ve Faydaları”. Diyânet Aylık Dergisi. 146 (2003), 6-9.
• Özdemir, Hikmet-Karakullukçu, İsmail. Arapça-İngilizce-Türkçe Modern Lugat, İstanbul: Gonca Yayınları, 1987.
• Öztürk, Mustafa. “Bilgi-Ahlâk-Dindârlık”. Diyânet Aylık Dergisi. 200 (2007), 5-7.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Din Fenomolojisi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2002.
• Sayın, Esma. “Değerler Eğitimi Açısından İbâdetler (Namaz ve Hac Örneği)”, Bakü Devlet Üniversitesi İlmî Mecmuâsı, 17 (2012), 152-168.
• Şen, Cemalettin. İslam Hukukunda Bilincin Hak ve Sorumluluklara Etkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2009.
• Taberî. Câmi‘u’l-beyân. 30 Cilt, Beyrût: Dâru’l-fikr. 1405.
• Taş, Kemâleddîn. Üniversite Gençliğinin Dindârlık Kriterleri. Ankara: Alter Yayınları, 2005.
• Topçu, Nurettin. Ahlâk. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Uludağ, Süleyman. “Takva”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 39/484-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yaman, Ahmet. "İslam Ahlâkının Ameli Boyutu: İlkeler ve Uygulamalar". Çağımızın Ahlâk Bunalımı ve Çözüm Arayışları. İstanbul: Ensâr Neşriyât, 2009.
• Yargıcı, Atilla. “Mekkî ve Medenî Sûrelerin Ana Mesajları Açısından Değerlendirilmesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi. 17/4 (2004), 281-294.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslam’da Zekat Müessesesi. 5. Baskı. İstanbul: Doğan Ofset, 1983.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyât, 1982.
• https://www.milligazete.com.tr/haber/3448971/mehmet-gormezden-ahlâksiz-dindârlik-cikisi. Erişim 21 Şubat 2020.
• https://www.sozcu.com.tr/2017/yazarlar/ayse-sucu/ahlâksiz-dindârlik-olur-mu-1881008/. Erişim 21 Şubat 2020.
• https://www.diyanethaber.com.tr/sinop-muftulugu/dr-argun-ahlâksiz-dindârlik-sendromu-siddetli-bir-sekilde-yayiliyor-h8049.html, Erişim 21 Şubat 2020.