KADININ KUTSAL ANLATILARA KARŞI MÜCADELESİ: DALGALARI AŞMAK FİLMİNDE KADIN MESİH FİGÜRÜ

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 1, 7 - 41, 30.03.2019

Uğur Baloğlu

https://doi.org/10.32001/sinecine.545764

Öz

Uygarlık tarihinde kadının erkek karşısında  ikincil  pozisyonda  resmedilmesi ile dini anlatılar arasında derinlikli bir ilişki mevcuttur. Feminist teoloji, bu derinlikli ilişkiyi açığa çıkarmak ve yok etmek için bir fırsat sunarak kimi zaman linguistik çerçevede var olan söylemsel yapıları bozar, kimi zaman da dini figürlerin alternatiflerini düşündürmeyi amaçlar. Dini figürlerin sinema sanatı aracılığıyla yeniden üretimi süregelen tartışmalara katkıda bulunur. Ancak yapılan tartışmalar incelendiğinde din, felsefe, mitoloji, feminizm ve sinema arasında kurulan ilişki bağlamında kadın sorunlarına bütünleyici bir yaklaşımın eksikliği gözlenmektedir. Bu çalışma, kutsal anlatılarda  ve  söylenlerde  var  olan ataerkil tahakkümü tartışmaya  açarak  Batı  tektanrılı  dini  geleneklerini  ve uygulamalarını feminist çerçevede yeniden değerlendiren feminist teolojik yaklaşımla Breaking the Waves (Dalgaları Aşmak, Lars von Trier, 1996) filmindeki kadın Mesih figürüne odaklanır. Filmdeki karakterlerin eylem ve söylemlerinin Hıristiyan teoloji ile kurduğu ilişki ve kadın Mesih figürü, feminist teoloji üzerinden tematik analiz yöntemiyle incelenir. Çalışmada, kadın Mesih figürünün olanaklılığının eril tahakkümün belirleyici sınırları çerçevesinde yapılandırıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kadın Mesih, feminist teoloji, ataerkil söylem, eril tahakküm, kutsal, kurban, kurtarıcı

THE STRUGGLE OF WOMAN AGAINST HOLY NARRATIVES: THE FEMALE CHRIST FIGURE IN BREAKING THE WAVES

Öz

In the history of civilization, there is a deep relationship between religious narratives and portrayals of women in positions that are secondary to men. Feminist theology tends to disrupt discursive structures and may suggest alternative religious figures by revealing and destroying this deep relationship. The portrayal of religious figures through the art of cinema contributes to an ongoing discussion. When the discussion is examined, one can observe the lack of a complementary approach to the problems of women in the context of religion, philosophy, mythology, and cinema. This article discusses the paternalistic domination found in religious narratives, then focuses on the female Christ figure in Breaking the Waves, adopting a feminist-theological approach that reinterprets Western monotheistic traditions. It also examines the relationship between the film’s characters and Christian theology, embodied particularly in the figure of a female Christ. It concludes with a recognition that the figure of a female Christ is structured within the boundaries of male domination.

Anahtar Kelimeler

Female Christ, feminist theology, patriarchal discourse, male domi- nation, holy, martyr, savior

Kaynakça

• Alphabet of Ben Sira 78: Lilith. (T.Y.). Jewish Women’s Archive. https://jwa.org/media/alphabet-of-ben-sira-78-lilith (Erişim Tarihi: 01 Eylül 2018).
• Alhojailan, M. I. (2012). Thematic Analysis: A Critical Review Of Its Process and Evaluation. West East Journal of Social Sciences, 1(1), 8-21. https://fac.ksu.edu.sa/sites/default/files/ta_thematic_analysis_dr_mohammed_alhojailan.pdf (Erişim Tarihi: 01 Eylül 2018).
• Anonim (2016). Bâbil Yaratılış Destanı –Enuma Eliş (Çev. S. F. Adalı & A.T. Görgü). İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Aristotle. (2013). A Treatise on Government [Özgün eser 1912’de basılmıştır]. https://www.gutenberg.org/files/6762/6762-h/6762-h. htm (Erişim Tarihi: 01 Eylül 2018).
• Aydın, N. (2017). Hammurabi Yasaları. İstanbul: Alfa.
• Barstow, A. (1978). The Uses of Archeology for Women’s History: James Mellaart’s Work on the Neolithic Goddess at Çatal Hüyük. Feminist Studies, 4(3). 7-18. doi: 10.2307/3177535
• Berktay, F. (2003). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis.
• Berktay, F. (2000). Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis.
• Biemel, W. (1984). Sartre (Çev. V. Atayman). İstanbul: Alan.
• Blundell, S. (1995). Woman in Ancient Greece. Massachusetts: Harvard University Press.
• Bourdieu, P. (2015). Eril Tahakküm (Çev. B. Yılmaz). İstanbul: Bağlam.
• Boyatzis, R. E. (1998). Transforming Qualitative Information: Thematic Analysis and Code Development. CA: Sage.
• Brinkman, M. E. (2013). Jesus Incognito: The Hidden Christ in Western Art since 1960. New York: Rodopi.
• Butler, J. (2016). Cinsiyet Belası: Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi (Çev. B. Ertür). İstanbul: Metis.
• Castelli, E. (1986). Virginity and Its Meaning for Women’s Sexuality in Early Christianity. Journal of Feminist Studies in Religion, 2(1), 61-88. https://www.jstor.org/stable/25002030 (Erişim Tarihi: 20 Eylül 2018).
• Çakır, S. (2007). Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi. H. B. Öz (Ed.), 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler (s. 413-475). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Çakır S. (2011). Kadınların Tarih Yazımı. E. Özdemir & S. Bayraktar (Ed.), İstanbul - Amargi Feminizm Tartışmaları (s. 253-276). İstanbul: Amargi.
• Çaylı Rahte, E . (2018). The Brand New Testament’ta Alternatif Bir Dünya Kurgusu: Babalık Krizi ve Anaerkil Ütopya. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 9(2), 7-37.
• Çığ, M. İ. (2005). Kuran İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni. İstanbul: Kaynak.
• Daly, M. (1985). Beyond God the Father. Toward a Philosophy of Women’s Liberation. Boston: Beacon.
• Daly, M. (1986). The Church and the Second Sex. Boston: Beacon.
• Dawkins, R. (2007). Der Gotteswahn. Berlin: Ullstein.
• De Beauvoir, S. (2011). The Second Sex (Çev. C. Borde & S. Malovany-Chevallier). New York: Vintage.
• Donovan, J. (1997). Feminist Teori (Çev. A. Bora, M. Ağduk Gevrek & F. Sayılan). İstanbul: İletişim.
• Doru, N. (2011). Felsefe Tarihinde Süryanilerin Yeri ve Önemi. M. N. Doru (Ed.), Geçmişten Günümüze İdil (s. 163-176). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
• Duby, G. & Perrot, M. (Ed). (2005). Kadınların Tarihi (Çev. A. Fethi). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Eliade, M. (1990). Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu (Çev. M. A. Aydın) Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Cilt 3 (Çev. A. Berktay). İstanbul: Kabalcı.
• Engels, F. (1979). Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni (Çev. K. Somer). Ankara: Sol. (Özgün eser 1884 tarihlidir).
• Erş, İ. (2018). Kutsalın Yorumu: Kutsal Metinler Üzerine Hermenötik Denemeler. İstanbul: Siyah Kitap.
• Faber, A. (2003). Redeeming Sexual Violence? A Feminist Reading of Breaking the Waves, Literature & Theology, 17(1), 59-75. https:// www.jstor.org/stable/23925778 (Erişim Tarihi: 01 Eylül 2018).
• Gleichauf, I. (2007). Kadın Filozoflar Tarihi (Çev. L. Uslu). Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı.
• Gough, K. (1971). The Origin of the Family. Journal of Marriage and Family, 33(4), 760-771. doi: 10.2307/349449
• Gudmundsdottir, A. (2002). Female Christ-figures in Films: A Feminist Critical Analysis of Breaking the Waves and Dead Man Walking. Studia Theologica, 56, 27-43. doi: 10.1080/003933802760115426
• Grosz, E. (1990). Contemporary Theories of Power and Subjectivity. S. Gunew (Ed.), Feminist Knowledge: Critique and Construct (59-121). Londra: Routledge.
• Gültekin, F. E. (2006). Feminist Utopias As Represented in Joanna Russ’ Works: The Female Man and The Two of Them. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Haddad, Y. Y. & Esposito, J. L. (Ed.). (2002). Daughters of Abraham: Feminist Thought in Judaism, Christianity, and Islam. Gainnesville: Florida University.
• Halikarnas Balıkçısı (1992). Anadolu Efsaneleri. Ankara: Bilgi.
• Hartocollis, A. & Alcindor, Y. (2017, 21 Ocak). Women’s March Highlights as Huge Crowds Protest Trump: ‘We’re Not Going Away’. The New York Times. https://www.nytimes.com/2017/01/21/us/womens-march.html (Erişim Tarihi: 03 Ekim 2018).
• Hatch, E. (1897). The Influence of Greek Ideas and Usages upon the Christian Church. Londra: Williams & Norgate.
• Hick, J. (1993). The Metaphor of God Incarnete. Westminister: John Knox.
• Homeros. (2016). İlyada (Çev. A. Erhat & A. Kadir). İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Hughes, D. O. (2005). Kadın Modasını Düzenleme (Çev. A. Fethi). C. Klapisch-Zuber (Ed.), Kadınların Tarihi II Ortaçağ’ın Sessizliği (s. 134- 155). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Jackson, D. P. (2012). Gılgamış Destanı (Çev. A. Antmen). Ankara: Ar- kadaş.
• Jamieson, A., Slawson, N. & Khomami, N. (2017, 22 Ocak). Women’s March events take place in Washington and around the world – as it happened. The Guardian. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/live/2017/jan/21/womens-march-on-washington-and-other-anti-trump-protests-around-the-world-live-coverage (Erişim Tarihi: 23 Eylül 2018).
• Kaya, M. (2002). Türk Halk Anlatılarında Kadın. Toplumbilim, 15, 49- 54.
• King, U. (1989). Woman and Spirituality. Londra: Macmillian.
• Klapisch-Zuber, C. (2005). Kadınları Dahil Etmek (Çev. A. Fethi). C. Klapisch-Zuber (Ed.), Kadınların Tarihi II Ortaçağ’ın Sessizliği (s. 11- 20). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Kozlovic, A. K. (2004). The Structural Characteristics of the Cinematic Christ-figure, The Journal of Religion and Popular Culture, 8(1), 5-5. doi: 10.3138/jrpc.8.1.005
• Kramer, S. N. (2016). Sümer Mitolojisi (Çev. H. Koyukan). İstanbul: Kabalcı.
• Kramer, S. N. (2014). Tarih Sümer’de Başlar (Çev. H. Koyukan). İstan- bul: Kabalcı.
• Lachs, S. T. (1974). The Pandora-Eve Motif in Rabbanic Literature. Harvard Theological Review, 67, 341-345. doi: 10.1017/ S0017816000016850
• Lyold, G. (1996). Erkek Akıl: Batı Felsefesinde Erkek ve Kadın (Çev. M. Özcan). İstanbul: Ayrıntı.
• Mardin, Ş. (1990). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim.
• Marx, Engels & Lenin. (1992). Kadın ve Aile (Çev. A. Gelen). Ankara: Sol.
• Millett, K. (2011). Cinsel Politika (Çev. S. Selvi). İstanbul: Payel.
• Nietzsche, F. (2011). Ahlakın Soykütüğü: Bir Polemik (Çev. Z. Alangoya). İstanbul: Kabalcı.
• Nye, A. (1988). Feminist Theory and The Philosophies of Man. Londra: Routledge.
• Otto, R. (1917). The Idea of the Holy: An Inquiry into the Non-Rational Factor in the Idea of the Divine and Its Relation to the Rational (Çev. J. W. Harvey). Oxford: Oxford University.
• Öğüt, H. (2012). Lezbiyen Aşkın Feminist Eleştiri İçin Kazanım ve İmkanları-I, Feminist Politika, 16, 31-33
• Paden, W.E. (2008). Kutsalın Yorumu (Çev. A. Kurt). Bursa: Sentez.
• Plantinga, A. (1981). Is Belief in God Properly Basic? Noûs, 15 (1), 41-51.
• Plate, B. & Jasper, D. (Ed.). (1999). Imag(in)ing Otherness: Filmic Visions of Living Together. Atlanta: Scholars.
• Reinhartz, A. (2009). Jesus and Christ-figures. J. Lyden (Ed.), The Routledge Companion to Religion and Film (s. 420-440). Londra: Routledge.
• Regnier-Bohler, D. (2005). Edebi ve Mistik Sesler (Çev. A. Fethi). C. Klapisch-Zuber (Ed.), Kadınların Tarihi II Ortaçağ’ın Sessizliği (s. 407- 458). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Riley, D. (1995). Am I That Name? Feminism and the category of Women in History. Minneapolis: University of Minnesota.
• Radford Ruether, R. (1993). Sexism and God Talk: Toward a Feminist Theology. Boston: Beacon.
• Rousseau, J. J. (2015). Emile ya da Çocuk Eğitimi Üzerine (Çev. M. Baş- türk). İstanbul: Kilit.
• Sezer, M. (2017, 29 Temmuz). Turkish women march in rights pro- test in Istanbul. Reuters. https://www.reuters.com/article/us-tur- key-rights-women/turkish-women-march-in-rights-protest-in-is- tanbul-idUSKBN1AE0PK (Erişim Tarihi: 20 Eylül 2018).
• Slee, N. (2012). Visualizing, Conceptualizing, Imagining and Praying the Christa: In Search of Her Risen Forms, Feminist Theology, 21(1), 71-90. doi: 10.1177/0966735012451831.
• Sınmaz Uzgan, Y. (2018). Mutlu Toplum İnşası İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/gonderi_dosya_ ekleri/morsoylesiler.pdf (Erişim Tarihi: 22 Eylül 2018).
• Smith, P. (2007). Kültürel Kuram (Çev. S. Güzelsarı & İ. Gündoğdu). İstanbul: Babil.
• Spoto, S. I. (2012). The Figure of Lilith and the Feminine Demonic in Early Modern Literature. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). The University of Edinburgh School of Literatures, Languages and Cultures, Edinburgh.
• Stanton, E. C. (2006). The Woman’s Bible. https://archive.org/stre- am/thewomansbible09880gut/wbibl10.txt (Erişim Tarihi: 21 Eylül 2018).
• Stopler, G. (2005). Gender Construction and the Limits of Liberal Equality. Texas Journal of Women and the Law, 15(43), 43-79. https:// papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1013058 (Erişim Tarihi: 21 Eylül 2018).
• Tarakçı, M. (2010). Origen ve Alegorik Kitab-ı Mukaddes Yorumu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, (1), 183-213.
• Thomasset, C. (2005). Kadın Doğası (Çev. A. Fethi). C. Klapisch-Zuber (Ed.), Kadınların Tarihi II Ortaçağ’ın Sessizliği (s. 51-74). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Topcan, Ö. (2010). Yahudilik ve Hristiyanlık Din Geleneklerinde Toplumsal Cinsiyet: Geleneksel Dinler Otoritesine Feminist Bakış. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tokat, L. (2009). Dinin Sembolik Dili. Milel ve Nihal, 6(1), 75-98.
• Ünal, A. (2017). Yahudi Geleneğinde Kadının Yaratılışı ve Lilit Efsanesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 103-115.
• Üste, R. B. (2015). Hegel-Rousseau, Mill ve Hayek’in Değerlendirmelerinde Toplumda Ötekileştirilen ‘Kadın’ın Konumu. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(4), 103-126.
• Venezuela protests: Women march against Maduro. (2017, 06 Mayıs). BBC News. https://www.bbc.com/news/world-latin-ameri- ca-39828559 (Erişim Tarihi: 05 Eylül 2018).
• von Trier, L. (2007). Trier On Von Trier. J. Mitchell & B. Plate (Ed.), The Religion and Film Reader (s. 230-233). Londra: Routledge.
• von Trier, L. & Shiloh, I. (2005). Breaking the Waves; Dancer in the Dark; Dogville. Modern Language Studies, 35(1), 84-88. doi: 10.2307/30039812
• von Trier, L. (Yönetmen) (1996). Breaking the Waves [Film]. Danimarka: Argus Film.
• Wider, K. (1986). Women Philosophers in the Ancient Greek World: Donning the Mantle. Hypatia, 1(1), 21-62. doi: 10.1111/J.1527- 2001.1986.TB00521.X
• Wollstonecraft, M. (2012). Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi (Çev. D. Hakyemez). İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Wood, J. M. (2013). Patriarchy Feminism and Mary Daly: A Systematic-Theological Enquiry Into Daly’s Engagement With Gender Issues In Christian Theology. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). University of South Africa, School of Humanities Pretoria.
• Woolf, V. (2012). Kendine Ait Bir Oda (Çev. İ. Özdemir). İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Wu, H. (2017, 27 Ocak). The Day is Ours and So is the Night: Furious Indian Women Fight Back. CNN World. https://edition.cnn. com/2017/01/26/asia/india-march-i-will-go-out/index.html (Erişim Tarihi: 05 Eylül 2018).