TÜRK SİNEMASINDA ROBOTLAR

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 2, 259 - 291, 08.10.2021

Şeyma Balcı

https://doi.org/10.32001/sinecine.866101

Öz

Bilim kurgu türünün “ayağı en yere basan” ve “en güvenilir tahminleri sunan” öyküleri robotlar üzerinedir. Türk sinemasında Uçan Daireler İstanbul’da (Orhan Erçin, 1955), Yılmayan Şeytan (Yılmaz Atadeniz, 1972), Turist Ömer Uzay Yolunda (Hulki Saner, 1973), Çılgın Kız ve Üç Süper Adam (Cavit Yürüklü, 1973), Dünyayı Kurtaran Adam (Çetin İnanç, 1982), Japon İşi (Kartal Tibet, 1987), G.O.R.A. (Ömer Faruk Sorak, 2004) ve Arif V 216 (Kıvanç Baruönü, 2018) filmlerinde robotlar görülür. Bu çalışmada, Türk bilim kurgu filmlerinde robot kimliğinin nasıl temsil edildiği irdelenmiştir. Robot kimliğinin inşasındaki temaları belirlemek adına tematik analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu temalar şöyle sıralanabilir: bir isme sahip robotlar, kimlik ve kişilik sahibi robotlar, hizmetçi robotlar, toplumsal cinsiyet kodlarına göre robotlar, dış görünüşe (tasarıma) göre robotlar, öteki olarak robotlar ve insan olmak isteyen robotlar. Filmler söz konusu olduğunda robotlar belirli emeller için kullanılır. Robotların sahipleri genellikle dünyayı ele geçirme amacındadır ve bu amaç uğruna da robotlar sahiplerinin isteklerini yerine getirmek için tasarlanan işçi ya da köledir. Başka bir deyişle robotlar kendilerine verilen emirleri yerine getirirler. Bir yandan toplumsal cinsiyet kodlarına uygun olarak hizmet eden robot/gynoid “mükemmel ev kadını”dır. Dünyanın hâkimi olmak ya da dünyayı ele geçirmek isteyen kral ya da bilim insanlarının robotlarının adları yoktur. Robotlar gri, metalik ve mekanik bir biçimde hareket eden ve insan formunda olarak belirir. Dış görünüşleri ile robot oldukları açık kılınan robotlar aynı zamanda ötekidir. Robotların öteki olmaları ya da ötekileştirilmeleri hem tasarımlarıyla hem dille hem de hizmet için kullanılmalarında kendini gösterir. Robotlar kişilik ve kimlik tanımlarının dışında görülür. İnsan olmak isteyen ya da âşık olan robotlar kişinin ve aşkın ne olduğunu insanlara hatırlatandır.

Anahtar Kelimeler

Bilim kurgu, robot, Türk sineması, tematik analiz, temsil

ROBOTS in TURKISH CINEMA

Öz

The most relatable science fiction is based on robots, including, in Turkish cinema, the films Uçan Daireler İstanbul’da (Orhan Erçin, 1955), Yılmayan Şeytan (Yılmaz Atadeniz, 1972), Turist Ömer Uzay Yolunda (Hulki Saner, 1973), Çılgın Kız ve Üç Süper Adam (Cavit Yürüklü, 1973), Dünyayı Kurtaran Adam (Çetin İnanç, 1982), Japon İşi (Kartal Tibet, 1987), G.O.R.A. (Ömer Faruk Sorak, 2004), and Arif V 216 (Kıvanç Baruönü, 2018). This study employs thematic analysis to determine how robot identity is represented in these films. It arrives at the following list of themes: robots with a name, robots with an identity and personality, servant robots, robots by social gender codes, robots by physical appearance (design), robots as the other, and robots that desire to be human. Films use robots for a purpose. The owners of robots generally aim to take over the world, and their robots function as a means toward this end. The robot/gynoid may be a “perfect housewife” who obeys social gender codes; or, in the employ of mad scientists seeking global domination, robots may be nameless automatons. Robots appear gray in color, metallic, and human in form, moving in a mechanical way. Robots are also clearly marked by their distinctive physical appearance as “the other” and are marginalized through their design, language, servitude. Yet, though often seen as lacking personality and identity, robots sometimes fall in love or desire to be human, therefore serving as reminders of what it is to be human and what it means to love. 

Anahtar Kelimeler

Science fiction, robot, Turkish cinema, thematic analysis, representation

Kaynakça

• Adam (2021). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 5 Mart 2021).
• Ali (2021). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 3 Mayıs 2021).
• Asimov, I. (1983). Asimov on science fiction. Granada.
• Asimov, I. (2016). Ben, robot (Çev. E. Odabaş). İthaki.
• Atadeniz, Y. (Yönetmen). (1972). Yılmayan Şeytan [Film]. Atadeniz Film.
• Attebery, B. (2003). The magazin era: 1926-1960. E. James & F. Mendlesohn (Ed.), The cambridge companion to science fiction (s. 32-47). Cambridge University Press.
• Baruönü, K. (Yönetmen). (2018). Arif V 216 [Film]. CMYLMZ Fikir Sanat.
• Batur, Y. (1998). Bilimkurgu sinemasında şiddet ve ideoloji. Kitle.
• Başak (2021). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 2 Mayıs 2021).
• Başak (2021). https://osr.org/tr/takimyildizi/virgo/ (Erişim Tarihi: 4 Mayıs 2021).
• Baudou, J. (2005). Bilim-kurgu (Çev. İ. Bülbüloğlu). Dost.
• Beauvoir, S. (1993). Kadın “ikinci cins” I genç kızlık çağı (Çev. B. Onaran). Payel.
• Behnke, S. (2008). Humanoid robots- from fiction to reality?. KI-Zeitschrift, 4(08), 5-9.
• Bordwell, D. & Thompson, K. (2011). Film sanatı: bir giriş (Çev. E. Yılmaz & E. S. Onat). De Ki.
• Bould, M. (2003). Film and television. E. James & F. Mendlesohn (Ed.), The Cambridge companion to science fiction (s. 79-95). Cambridge University Press.
• Bould, M. (2015). Bilimkurgu (Çev. S. Okan & E. Genç). Kolektif.
• Braun, V. & Clarke, V. (2019). Psikolojide tematik analizin kullanımı (Çev. S. N. Şad, N. Özer & A. Atli). Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 873-898.
• Braun, V. & Clarke, V. & Hayfield, N. & Terry, G. (2019). Thematic analysis. P. Liamputtong (Ed.), Handbook of research methods in health social sciens (s. 843-860). Springer.
• Carper, S. (2019). Robots in American popular culture. McFarland.
• Cornea, C. (2007). Science fiction cinema between fantasy and reality. Edinburgh University Press.
• Denny, J. & Elyas, M. & D’costa, S. A. & D’Souza, R. D. (2016). Humanoid robots-past, present and the future. European Journal of Advances in Engineering and Technology, 3(5), 8-15.
• Dick, P. K. (2016). Sizi inşa edebiliriz (Çev. G. Gülbey). Alfa.
• Döring, N. & Poeschl, S. (2019). Love and sex with robots: A content analysis of media representations, İnternational Journal of Social Robotics, 11, 665-677.
• Duru, O. (1973). “Science-fiction” sözcüğüne Türkçe bir karşılık arama denemesi, Türk Dili, 27(256), 332-333.
• Erçin, O. (Yönetmen). (1955). Uçan Daireler İstanbul’da [Film]. Özen Film.
• Ezzy, D. (2002). Qualitative analysis practice and innovation. Routledge.
• Graves, R. (2010). Yunan mitleri tanrılar, kahramanlar, söylenceler (Çev. U. Akpur). Say.
• Gürbilek, N. (2008). Mağdurun dili. Metis.
• Hashimoto, S. vd., (2002). Humanoid robots in Waseda university-hadaly-2 and WABIAN. autonomous robots 12, 25-38. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1013202723953
• Homeros (1999). İlyada (11. Baskı). (Çev. A. Erhat & A. Kadir). Can.
• İnanç, Ç. (Yönetmen). (1982). Dünyayı Kurtaran Adam [Film]. Anıt Film.
• Jensen, K. B. (2002). The qualitative research process. K. B. Jensen (Ed.), A handbook of media and communication research qualitative and quantative methodologies (s. 235-253). Routledge.
• Kakoudaki, D. (2014). Anatomy of a robot: literature, cinema, and the cultural work of artificial people. Rutgers University Press.
• Karanfil, K. K. (2017). Türk sinemasında robotlar. https://www.bilimkurgukulubu.com/sinema/turk-sinemasinda-robotlar/ (Erişim Tarihi: 19 Ağustos 2021).
• Korkmaz, R. (2003). Oğuz yurdu romanında toplumsal bilinçaltının görüntü düzeyleri, Bilig, 27, 71-83.
• Levy, D. (2007). Love and sex with robots: The evolution of human-robot relationships. Harper Collins.
• Oskay, Ü. (1982). Çağdaş fantazya popüler kültür açısından bilim-kurgu ve korku sineması. Ayko.
• Pertev (2021). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 3 Mayıs 2021).
• Peters, F. E. (2004). Antik Yunan felsefesi terimleri sözlüğü (Çev. H. Hünler). Paradigma.
• Psychophonic nurse a child-care robot- a nanny bot http://www.technovelgy.com/ct/content.asp?Bnum=1142 (Erişim tarihi: 5 Nisan 2020).
• Roberts, A. (2006). The history of science fiction. Palgrave Macmillan.
• Robot (2020). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 3 Mart 2020).
• Roloff, B. & SeeBlen, G. (1995). Ütopik sinema bilim kurgu sinemasının tarihi ve mitolojisi (Çev. V. Atayman). Alan.
• Ryan, M. & Kellner, D. (2010). Politik kamera çağdaş Hollywood sinemasının ideolojisi ve politikası (2. Baskı). (Çev. E. Özsayar). Ayrıntı.
• Saner, H. (Yönetmen). (1973). Turist Ömer Uzay Yolunda [Film]. Saner Film.
• Schofield, D. & LeRoy, N. C. L. (2018). Representing robots: The appearance of artificial humans in cinematic media. Journal of Art & Humanities, 7, 12-28.
• Scognamillo, G. & Demirhan, M. (1999). Fantastik Türk sineması. Kabalcı.
• Smelik, A. (2018). Siber-Oluş’a dair sinematografik fanteziler (Çev. D. Kurtyılmaz). SineFilozofi Dergisi, 3(6), 142-155.
• Somay, B. (2015). Açılış konuşması. S. Şahin, B. Öztürk & D. A. Büyükarman (Ed.), Edebiyatın izinde fantastik ve bilim kurgu (s. 9-26). Bağlam.
• Sorak, Ö. F. (Yönetmen). (2004). G.O.R.A. [Film]. BKM Film.
• Stableford, B. (2004). Historical dictionary of science fiction literature. Lanham, The Scarecrow Press.
• Suvin, D. (1979). Metamorphoses of science fiction: On the poetics and history of a literary genre. Yale University Press.
• Tatsumi, T. (2006). Full metal apache transactions between cyberpunk Japan and avant-pop America. Duke University Press.
• Teloette, J. P. (2004). Science fiction film. Cambridge University Press.
• Tibet, K. (Yönetmen). (1987). Japon İşi [Film]. Cem Film.
• Tok, N. (2003). Kültür, kimlik ve siyaset. Ayrıntı.
• Tzvetan, T. (2017). Fantastik edebi türe yapısal bir yaklaşım (Çev. N. Öztokat). Metis.
• Whitby, B. (2012). Do you want a robot lover? The ethics of caring technologies. P. Lin, K. Abney & G. A. Bekey (Ed.), Robot ethics the ethical and social ımplications of robotics (s. 233-248). The MIT Press.
• Yürüklü, C. (Yönetmen). (1973). Çılgın Kız ve Üç Süper Adam [Film]. Emel Film.