TARİHSEL FİGÜR OLARAK HITLER TEMSİLİNİN SİNEMADAKİ DÖNÜŞÜMÜ: SON ON GÜN (1955), ÇÖKÜŞ (2004), BAK KİM GERİ DÖNDÜ (2015) FİLMLERİNİN TARİHSEL ANALİZİ

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 2, 307 - 338, 23.11.2023

Aziz Barkın Kadıoğlu , M. Elif Demoğlu

https://doi.org/10.32001/sinecine.1341610

Öz

II. Dünya Savaşı, bitmeyen anlatı olarak farklı açılardan sinemada en çok işlenen ve işlenmeye devam eden konudur. Savaş yıllarından günümüze değin sinema tarihi incelendiğinde tarihsel bir figür olan Hitler’in sıklıkla temsil edildiği görülmektedir. Hitler’in beyaz perdedeki görünümü, iktidarı sırasında çekilen propaganda belgesellerinde bir lider, öncü, kurtarıcı biçiminde yansımış, 1940 yapımı Büyük Diktatör (Great Dictator, 1940) filminde Hitler hayatta iken, Charlie Chaplin tarafından alaycı bir biçimde canlandırılmıştır. Savaş sonrasında ise büyük yıkımın sorumlusu olan, intihar ettiği için hesap sorulamayan, savaşın tek sorumlusu, dengesiz ve şeytansı temsili ile pek çok filmde yer almıştır. Çöküş (Der Untergang, 2004) filminde Hitler’in temsili, öncekilerden farklılık göstermiş, savaş sonrası Alman sinemasında ilk kez insani yönleriyle perdede görülmüştür. Günümüze doğru ise çeşitli parodi filmlerinde ciddiyetsiz, bazen gülünç yönleriyle temsil edilmeye başlanmıştır. Bak Kim Geri Döndü (Er Ist Wieder Da, 2015)’de günümüzde Hitler’in gülünç temsillerine örnek olan Hitler karakterizasyonu, Hitler gerçekte var olmasa bile günümüzde benzer fikirlerin halen var olduğuna dikkat çeken bir uyarı niteliğindedir. Bu çalışmada, tarihsel figür olarak Hitler’in temsillerinin tarihsel filmlerde yaşadığı dönüşüm ele alınacaktır. Hitler’in ana karakter olduğu, savaş sonrasında, farklı dönemlerde çekilmiş Alman yapımı Son On Gün (1955), Çöküş (Der Untergang, 2004) ve Bak Kim Geri Döndü (Er Ist Wieder Da, 2015) filmlerindeki temsiller, tarihsel analiz yöntemiyle incelenerek insani, önemsiz hatta sempatik, gülünç olana doğru değişen Hitler temsilinin neye işaret edebileceği üzerinde durulacaktır. Neticede Hitler gibi tartışmasız olumsuz bir tarihsel figürün sinemadaki temsilinin yıllar içerisinde dönüşmesi, bir yandan toplumun dönüşümüne işaret edebileceği gibi, diğer yandan da sinemanın tarih söylemini sorgulamaya açmasına örnek teşkil edecek nitelikler taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

II. Dünya Savaşı, tarihsel film, tarihsel figür, Hitler, temsil

Kaynakça

• Bendix, J. (2007). Facing Hitler: German Responses to 'Downfall'. German Politics and Society, 25(1), 70-89.
• Biryıldız, E. (2009). Sinemada Akımlar. Beta Basım Yayım.
• Carr, E. H. (2011). Tarih Nedir?. (Çev. Misket Gizem Gürtürk). İletişim Yayınları.
• Corrigan, T. (2008). Film Eleştirisi El Kitabı. (Çev. Ahmet Gürata). Dipnot Yayınları.
• Elm, M. (2012). Man, Demon, Icon: Hitler's Image between Cinematic Representation and Historical Reality. K. Machtans & Martin A. Ruehl (Ed.), Hitler-Films from Germany: History, Cinema and Politics Since 1945 (s. 151-167). Palgrave Macmillan.
• Elsaesser, T. (2012). Our Hitler: A Film by Hans-Jürgen Syberberg. K. Machtans & Martin A. Ruehl (Ed.), Hitler-Films from Germany: History, Cinema and Politics Since 1945 (s. 72-96). Palgrave Macmillan.
• Erkılıç, S. A. D. (2005). Kurmaca Filmler Üzerinden Sinema ve Tarih İlişkisine Bakış. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (2), 71-87.
• Ferro, M. (2017), Sinema ve Tarih (Çev. Handan Demir), İstanbul.
• Gilbert, C. J. (2013). Playing with Hitler: Downfall and Its Ludic Uptake. Critical Studies in Media Communication, 30(5), 407-424.
• Greiner, R. (2021). Cinematic Histospheres: On the Theory and Practice of Historical Films. Palgrave Macmillan.
• Hake, S. (2012). Screen Nazis: Cinema, History, and Democracy. University of Wisconsin Press.
• Hobsbawn, E.J. (1999). Tarih Üzerine. (Çev. Osman Akınhay). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Betacinema. "Look Who's Back". https://www.betacinema.com/138/pid/179/Look-Whos-Back.htm Erişim tarihi: 11.07.2023
• Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık Anıları. (Çev. Kemal Atakay). Metis.
• Kabadayı, L. (2013). Film Eleştirisi: Kuramsal Çerçeve ve Sinemamızdan Örnek Çözümlemeler. Ayrıntı.
• Kaes, A. (1989). From Hitler to Heimat: The Return of History as Film. Harvard University Press.
• Kaes, A. (1990). History and Film: Public Memory in the Age of Electronic Dissemination. History and Memory, 2(1), 111-129.
• Kershaw, I. (1987). The "Hitler Myth": Image and Reality in the Third Reich. Oxford University Press, USA.
• Koshar, R. (1995). Hitler, A Film From Germany: Cinema, History, and Structures of Feeling. R. A. Rosenston (Ed.). Revisioning History: Film and the Construction of a New Past. (s. 155-173). Princeton University Press.
• Mazierska, E. (2011). European Cinema and Intertextuality: History, Memory and Politics. Palgrave Macmillan.
• Mitchell, C. P. (2015). The Hitler Filmography: Worldwide Feature Film and Television Miniseries Portrayals, 1940 Through 2000. McFarland.
• Moshe, Y. B. (2021). Picturing Hitler - Artificial Tension and the Historical Film. andererseits, 7, 237-251.
• Özden, Z. (2004). Film Eleştirisi: Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi. İmge Kitabevi.
• Plekhanov, G. V. (1982). Tarihte Bireyin Rolü. (Çev. İbrahim Altınsay). Kaynak Yayınları.
• Richardson, M. D. (2008). "Heil Myself!": Impersonation and Identity in Comedic Representations of Hitler. D. Bathrick, M. D. Richardson, & B. Prager (Ed.) Visualizing the Holocaust: Documents, Aesthetics, Memory. (s. 277-298). Camden House.
• Rosenfeld, G. (2014). Hi Hitler!: How the Nazi Past Is Being Normalized in Contemporary Culture. Cambridge University Press.
• Rosenstone, R. A. (2006). History on Film/Film on History. Pearson Longman.
• Rosenstone, R. A. (2018). Gerçek Tarih Olarak Tarihsel Film (Çev. Y. Lüleci). Sinecine, 9(1), 159-181.
• Töteberg, M. (2012). 'Hitler's Shadow Still Looms over Us': G. W. Pabst's The Last Ten Days as Film and Event. K. Machtans & M. A. Ruehl (Ed.), Hitler-Films from Germany: History, Cinema and Politics Since 1945. (s. 56-71). Palgrave Macmillan, London.
• Witek, P. (2020). Strategies of Historicization of the Presented Cinematic World and Film Narrative in Historical Cinema. An Analysis of the Phenomenon on Selected Examples. Res Historica.