Baba, Evlat ve Cellât; Şeytan Yoktur (2020) Filminde Roller, Dramaturjik Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 16, 246 - 262, 29.12.2023

Mesut Özel

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1170603

Öz

İnsana dolayısıyla toplumsala dair olanı anlamak için insanın kendine bir ayna tutması gerektiği uzun zamandır sosyolojinin kabul ettiği bir bakıştır. Bu farkındalık, toplumsal olanı anlamaya çalışan kişiye aynı anda araştırmasının hem öznesi hem de nesnesi olabilme imkânını da verir. Ayrıca pozitivist doğa bilimlerinin araştırma nesnelerinden farklı olarak insani olan görünümlerin büyük bir çoğunluğu göründüğü gibi değildir. Buna ek olarak toplumsal bir varlık olarak insan kendi yaratımı olan, kurumsallaştırdığı yapılarla kendini sınırlandırmayı da “başarmış” bir varlıktır. Ancak insan kendi yaratımı olan kültür, din, dil gibi kurumlarla/yapılarla kendini sınırlayabilirken bu sınırlamaları aşabilmek için çeşitli yöntemler de geliştirebilmiştir. İnsan dil ile düşünüp, yaratan, sembollere anlamlar yükleyen ve bunlar üzerinden anlam kategorileri, şemalar, temalar yaratan bir varlıktır. Öyleyse topluma ve toplumsala ulaşmak için bu sembollerden hareket etmek oldukça yararlı olabilir. Bu bağlamda bir semboller manzumesi olarak içinde sanatın birçok türünü sergileme kapasitesine sahip olan sinema da, içinden çıktığı toplumu anlamak için bir kaynak olabilir. Özellikle toplumsal kurumlar ve kuralların neredeyse tamamen esiri olmuş kapalı toplumları anlamak için bu toplumlara ayna tutan sanattan beslenmek sosyal bilimciler için oldukça verimli olacaktır.
Bu çalışmada görece kapalı bir toplum olan İran toplumundaki sosyo-kültürel, siyasal bir olgu olan idam ve sonuç itibariyle bunu gerçekleştirmek için gerekli olan “görevi” yerine getirenlerin (cellât) ve/veya getiremeyenleri anlatan Şeytan Yoktur filmi, sosyolojik bir perspektifle, Goffman’ın dramaturjik yaklaşımı üzerinden değerlendirilmiştir. Öncelikle sosyolojik bazı kuram, kavram ve kavram setlerinden kısaca bahsedildikten sonra İran ve İran Sineması hakkında bilgi verilmiş sonrasında bunlar üzerinden bir cellâdı ve onun rol performansını inanılmaz bir duruluk ve gerçeklikle sunan filminin ağırlıklı olarak birinci bölümü değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeytan Yoktur (2020) filmi, İran sineması, Goffman, dramaturji, rol teorisi.

Kaynakça

• Adler, P. A., Adler, P., ve Fontana, A. (1987). Everyday life sociology. Annual Review of Sociology, 13, 217-235.
• Arı, T. (2007). Geçmişten Günümüze Ortadoğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Arpacı, M. ve Özen, F. (2018). İran’da Sinema Endüstrisinin Tarihsel Gelişimi: 1979 ve Sonrası . TRT Akademi , 3 (5) , 238-260 .
• Biddle, B. J. (1986). Recent Development in Role Theory. Annual Review of Sociology, 12, 67–92.
• Birnbaum, M. G. (2008). Taking Goffman on a Tour of Facebook: College Students and the Presentation of Self in a Mediated Digital Environment, University of Arizona.
• Bölükmeşe E. , Namvar Y. (2020). Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Chriss, J. (1995). Somne thoughts on recent efforts to further systematize goffman. Sociological Forum, 10(1), 177-186.
• Cronin, Paul (2017), “Abbas Kiyarüstemi ile Sinema Dersleri” (Çev. Pelin Arda), Redingot Kitap, İstanbul.
• Durkheim, E. (1982). The Rules Of Sociological Method. (Translated. W. D. Halls). New York: The Free Press.
• Elena, A. (2005). The Cinema of Abbas Kiarostami. (Translated. B. Coombes). London: SAQI.
• Giddens A. (1987). Sociology a brief but critical introduction (2nd ed.). San Diego: Harcourt Brace Jovanovich.
• Giddens, A., & Sutton, P. W. (2009). Sociology. Cambridge: Polity Press.
• Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. Garden City, NY: Doubleday.
• Goffman, E. (1961). Encounters: Two studies in the sociology of interaction. Indianapolis: Bobbs-Merrill.
• Giddens, A., & Merton, R. K. (1987). Sociology, a brief but critical introduction. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich.
• Gilmore, D. C., Stevens, C. K., Harrell-Cook, G., Ferrıs, G. R. (1999). Impression Management Tactics, The employment interview handbook, 321–336.
• Goffman archives. (2022, 24 Temmuz). Erişim Adresi: https://digitalscholarship.unlv.edu/goffman_archives/.
• Gül, M. E. (2019). Sinemanın Dijitalleşmesiyle Yönetmenin Kendini Görünmez Kılma Çabası: Abbas Kiarostami Örneği . SineFilozofi , Özel Sayı (1), 297-313 . DOI: 10.31122/sinefilozofi.515207
• Gündoğan, Ü. (2011), Geçmişten Bugüne İran İslam Devrimi: Genel Değerlendirme. Ortadoğu Analiz Dergisi, 3 (29), 93-99.
• Iffr, (2022, Eylül 1). https://iffr.com/en/persons/mohammad-rasoulof
• IMDB,(2022, Eylül 1). https://www.imdb.com/name/nm1488024/bio?ref_=nm_ov_bio_sm
• isa.org. (2022, 24 Temmuz). Erişim Adresi: https://www.isa-sociology.org/en/about-isa/history-of-isa/books-of-the-xx-century,
• Jones, E. E., Pıttman, T. (1982). Toward a general theory of strategic self-presentation. Psychological Perspectives on the Self, 1(2), 231–262.
• Kabadayı, L. (2013). Film Eleştirisi, Kuramsal Çerçeve ve Sinemamızdan Örnek Çözümlemeler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kıraç, R. (2000), Şiddet, Oryantalizm ve Minimalizm-90’lı Yıllarda Türk Sinemasına Genel Bir Bakış-Bölüm 2, 25. Kare, 31, 11-17.
• Kırel, S. (2007). “İran’da Sinema: İran Sineması ve Üretim Dinamikleri ve Anlatıya Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme. Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması, İstanbul: Es Yayınları.
• Öldürmek Üzerine Kısa Bir Film (1988)., Yön. Krystof Kieślowski, Oyn. Mirosław Baka, Krzysztof Globisz, Jan Tesarz, vd.
• Manning, P. (1992). Erving Goffman and modern sociology. Cambridge: Polity Press.
• Mendras, H. (2017). Sosyolojinin İlkeleri. (Çev. B, Yılmaz). İstanbul: İletişim.
• mfa.gov.tr (2022, 16 Ağustos). Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/iran-siyasi-gorunumu.tr.mfa,
• The Last Hangman (2005), Yön. Adrian Shergold, Oyn. Eddie Marsan, James Corden, Timothy Spall, vd.
• Mir-Hosseini, Z. (2001). Iranian Cinema: Art, Society and the State. Middle East Report, 219, 26–29. https://doi.org/10.2307/1559252
• Naficy, H. (1996). The Oxford history of world cinema. (Ed. Smith, G. Nowell ). Oxford: Oxford University Press, 672-678.
• Niray, N. ve Deniz, D. (2010). İran İslam Cumhuriyeti: Tarihi, Siyaseti ve Demokrasisi. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 6 (2) , 1-32
• Pierre Bourdieu belgeseli. (2022, 21 Temmuz). Erişim Adresi: https://www.izlesene.com/video/pierre-bourdieu-belgeseli-sosyoloji-bir-dovus-sporudur-part-01/8768315,
• Rawls, J. (2018). Bir Adalet Teorisi. (Çev. V. A. Coşar). Ankara: Phoenix.
• Ritzer, G. and Stepnisky, J. (2018) Modern Sociological Theory. 10th Edition, Los Angeles: Sage.
• Rutter, J. and Smith, G.(1999). Ritual aspects of CMC sociability. In: Esprit i3 Workshop onEthnographic Studies in Real and Virtual Environments: Inhabited Information Spaces andConnected Communities, Queen Margaret College, Edinburgh.
• (PDF) Sociability networks of migrant youngsters: The case of Dutch Hindustanis.
• Sandstrom, K. L., Martin, D. D., & Fine, G. A. (2006). Symbols, selves, and social reality : A symbolic interactionist approach to social psychology and sociology (2nd ed.). Los Angeles, Calif.: Roxbury Pub.
• Sarıkaya, Y. (2012). Geçmişten Günümüze İran: Tarih, Siyaset, Toplum ve Kültür. Türk Akademisi Siyasal Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı Raporu, Ankara.
• Schau, H. J., Gilly, M. C. (2003). We Are What We Post? Self-Presentation in Personal Web Space. Journal of Consumer Research, 30(3), 385–404.
• scholar.google. (2022, 24 Temmuz). Erişim Adresi: https://scholar.google.com/citations?view_op=search_authors&hl=en&mauthors=label:sociology&after_author=
• Shalin, D. N. (2008). “Goffman’s Biography and the Interaction Order: A Study in Biocritical Hermeneutics”. Bios Sociologicus: The Erving Goffman Archives, 1-39.
• Simmel, G. (1950). The Sociology of Georg Simmel (Translated & Edited by Kurt H. Wolff). Illinois: The Free Press.
• Smith, G. (2006). Erving Goffman. London: Routledge.
• Tekeli, İ. (2008). Göç ve Ötesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Teksoy, R. (2009). Dünya Sinema Tarihi. İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Vico, G. [1744] (1961). The new science of Giambattista Vico. N.Y: Doubleday.
• Yıldırım, A. (2000). Darağacında Kan Sesleri, Bir Celladın Anıları, Ankara: Ayyıldız.
• Woolgar, S. (1999). Bilim: Bilim İdesi Üzerine Sosyolojik Bir Deneme. (Çev H. Arslan), İstanbul: Paradigma Yayınları.