OSMANLI EĞİTİM SİSTEMİNDE BİR NEPOTİZM ÖRNEĞİ: BEŞİK ULEMALIĞI

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 782 - 802, 31.05.2023

Ömür Bilsay Kul , Umut Çevik

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1297342

Öz

Osmanlı İmparatorluğu idari olarak teşkilatlanma sürecinde, kendinden önce kurulan Müslüman Türk devletlerinin ilmiye sınıfına dair teşkilatlanma yapısını da değerlendirerek kendine özgü bir eğitim sistemi kurmuştur. Osmanlı eğitim sisteminin merkezinde ve temelinde ise medreseler bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nde 16. yüzyıldan itibaren başlayan ve 17. yüzyılda belirginleşen bozulmalar, eğitim sistemine de sirayet etmiştir. Bu durum müderrisliğe sıra ve sınav ile atama usulü olan mülazemet sisteminde de etkisini göstermiştir. Özellikle II. Mehmet’in Teşkilat Kanunnamesi ile birlikte ilmiye sınıfında yer alan kişilerin erkek çocuklarına devlet kadrolarında istihdam edilmek üzere bazı imtiyazlar tanınmıştır. Bu imtiyazlar ile çok küçük yaştaki çocuklara dahi mollalık, kadılık ve müderrislik gibi unvanlar verilmesi sonucunda beşik ulemalığı kavramı ortaya çıkmıştır. Beşik ulemalığı, aile üyeleri ve yakın akrabalara yönelik bir kayırmacılık uygulaması olarak da tanımlanan nepotizme bir örnek oluşturmaktadır. Bu çalışmada doküman analizi yöntemi vasıtasıyla beşik ulemalığı kapsamında ilmiye sınıfına mensup Ebussuud Efendi ve Mevlâna Muslihüddin Kastalani gibi diğer ulemaların da icraatları incelemeye tabi tutularak, Osmanlı eğitim sisteminde nepotizmin varlığı ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nepotizm, Medrese, Beşik Ulemalığı.

AN EXAMPLE OF NEPOTISM IN THE OTTOMAN EDUCATION SYSTEM: CRADLE ULEMA

Öz

During the administrative organization process of the Ottoman Empire, it established a unique education system by evaluating the organizational structure of the Muslim Turkish states established before it, regarding the ilmiye class. In the center and foundation of the Ottoman ilmiye organization, there are madrasas. The deteriorations that started in the 16th century in the Ottoman Empire and became evident in the 17th century also spread to the education system. This situation has also shown its effect in the mulazemet system, which is the method of appointment to the mudarris by order and examination. Especially with II. Mehmet's Organization Law, some privileges were given to the sons of the people in the ilmiye class to be employed in government positions. With these privileges, the concept of cradle ulema emerged as a result of giving titles such as mullah, kadi and mudarris even to very young children. Cradle ulema (scholar) is an example of nepotism, which is also defined as a nepotism practice towards family members and close relatives. In this study, the existence of nepotism in the Ottoman education system was revealed by examining the practices of other scholars such as Ebussuud Efendi and Mevlâna Muslihüddin Kastalani who were members of the ilmiye class within the scope of the cradle ulema through document analysis method.

Anahtar Kelimeler

Nepotizm, Madrasa, Cradle Ulema

Kaynakça

• Abdalla, H.F., Maghrabi, A.S., & Raggad, B.G. (1998). Assessing the perceptions of human resource managers toward nepotism. Internatial Journal of Manpower, 19(8), 554-570.
• Akgündüz, A., (1994). Ebüssuûd Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.10, 365-371.
• Aközer, M. (2003). Kamuoyu gözüyle kamuda yolsuzluk. Görüş Dergisi, Aralık, 14-22.
• Akyüz, Y. (2001). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 2001’e). Alfa Yayınları.
• Araslı, H., Bavik, A. ve Ekiz, E. H. (2006). The effects of nepotism on human resource management. International Journal of Sociology and Social Policy, 26(7/8), 295-308.
• Arı, F. (2021). Osmanlı ilmiye sınıfında kadı ve müderrislerin istihdamı. Doktora Tezi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ashraf, J. (2017). Public sector appointments, political influence and performance: percep-tions of the situation in Pakistan. Asia Pacific Journal of Public Administration, 39(3), 211-216.
• Asunakutlu, T., &Avcı, U. (2010). Aile işletmelerinde nepotizm algısı ve iş tatmini ilişkisi üzerine bir araştırma, Süleymen Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 93-109.
• Baltacı, C. (2005). XV-XVI. yüzyıllarda Osmanlı medreseleri: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Bozkurt, N. (2003). Medrese. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 28, 323-327.
• Briggs, E. (2012). Who’s your daddy? Addressing nepotism from a cultural perspective. Proceedings of The National Conference On Undergraduate Research (NCUR). 29 – 31March, (266-271). Weber State University: Ogden, Utah.
• Caputo, A. (2018). Religious motivation, nepotism and conflict management in jordan. International Journal of Conflict Management, 146-166.
• Cesur, A. & Erol, E. Okul yönetiminde kayırmacılık ve örgütsel adalet arasındaki ilişki: Afyonkarahisar ili örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches, 15 (25): 3467-3496.
• Dalyan, M. G. (2019). Medreselerdeki beşik ulemasından üniversitelerdeki modern ulemalara. Akademi Adıyaman-Adıyaman Üniversitesi Bilim Kültür Dergisi. (21): 98-101.
• Donuk, S. (2017), Hadâ’iku’l-hakâ’ik fî tekmileti’ş-şakâ’ik: Nev‘îzâde Atâyî’nin şakâ’ik zeyli, I-II, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Drucker, P, F. (1995). The information executives truly need. Harvard Business Review, 54-62.
• Erdem, B. Ceylan, U. ve Saylan, U. (2013). Aile işletmelerinde nepotizm ve örgütsel bağlılık ilişkisi: Kütahya’da faaliyet gösteren otel işletmelerinde bir araştırma. Uludağ Üni-versitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(2), 171-197.
• Evsen, E. (2009), Osmanlı ilmiye teşkilâtında mülâzemet sistemi (18. yüzyıl örneği). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ford, R., McLaughin, F. (1985). Nepotism. Personnel Journal, 64 (9), 57-61.
• Günay, M. & Anaç, A. S. (2022). Osmanlı ilmiye sınıfında istihdam problemleri ve beşik ulemalığı uygulaması; insan kaynakları yönetim ilkeleri açısından bir analiz. Yöne-tim ve Örgüt Tarihi Dergisi. 1(1), 66-90.
• Gündüz, M. (2013). Ahmed Hikmet Müftüoğlu and history of Turkish education in 16th century. International Online Journal of Educational Sciences, 5(2): 462-473.
• Hatipoğlu, O. (2019). Kamu yönetiminde liyakat dışı uygulamalar: kamu etiği kuramlarına göre bir değerlendirme. Akademik Hassasiyetler, 6(12), 269-290.
• Hernandez, E, H., & Page, R.A. (2006). Nepotism in the employment recruitment process: how nepotism builds organzatioal commitment. Journal of Business Management and Change, 1(1), 3-13.
• Ichniowski, T. (1988). The new nepotism: why dynasties are making a comeback. Business Week, April, 106-109. İyiişleroğlu, S.C. (2006). Aile şirketleri: Adana ve çevresinde faaliyet gösteren aile şirketlerinde nepotizm uygulamasının tespitine yönelik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpşirli, M. (2003). Medrese. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 28, 327-333.
• İpşirli, M. (2006). Müderris, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 31, 468-470.
• İpşirli, M. (2020). Mülâzemet, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 31, 536-537.
• Kars, R. (2020). Osmanlı devleti’nde ilmiye mensuplarına ilişkin yozlaşmanın mühimme defterlerindeki yansımaları (1600- 1800). Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 5(10), 347-368.
• Keleş, H. N., Özkan, T. K. ve Bezirci, M. (2011). A study on the effects of nepotism, favoritism and cronyism on organizational trust ın the auditing process ın family busines-ses ın Turkey. International Business & Economics Research Journal (IBER), 10(9), 9-16.
• Kılıç, Ü. (2012). İlmiye teşkilatı. T. Gündüz (Ed.), Osmanlı teşkilat tarihi içinde (s. 217-315). Grafiker Yayınları. Kiechel, W. (1984). How to relate to nepotism. Fortune, February, 143-144.
• Liu, C., Eubanks, D.L. & Chater, N. (2015). The weakness of strong ties: Sampling bias, social ties, and nepotism in family business succession. The Leadership Quarterly, 26(3), 419-435.
• Okyere-Kwayke, E., Nor, K. & Nor, N. G. (2010). Nepotism and tribalism in teams: an initial investigation. Africa Journal of Business Managemenet, 4(16), 3508- 3512.
• Özkoç, A. G., Kendir, H., Arslan, E. & Özgün, N. (2019). İşgörenlerin nepotizm ve sinizm algıları arasındaki ilişki: Nevşehi’deki otel işletmelerinde bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11 (4), 2960-2971.
• Özler, H., Özler, D.E. & Gümüştekin, G. E. (2007). Aile işletmelerinde nepotizmin gelişme evreleri ve kurumsallaşma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 437-450.
• Özsemerci, K. (2003). Türk kamu yönetiminde yolsuzluklar, nedenleri, zararları ve çözüm önerileri. Sayıştay Yayınları.
• Öztürk, A T. (2008). Değişen çağın aile işletmelerinde kurum kültürünün yerleştirilmesinde profesyonel yöneticilerden beklentiler. Journal of Arts and Sciences, 10, 109-116.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan günümüze eğitim tarihi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Seçilmiş, C. ve Uysal, D. (2016). The moderating role of nepotism in the effect of employee empowerment on perceptions regarding organisational justice at hospitality organisations. International Journal of Business and Management Invention, 5(9), 65-76.
• Şanal, M. (1999). Eşref Efendizâde Mehmet Şevketi'nin medreselere ilişkin ıslahat düşünceleri ve çözüm önerileri. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. 10(10): 193-218.
• Unan, F. (1991). XV ve XVII. yüzyillarda osmanli yönetim kademesi içinde Ebussuud Efendi âilesi. Türk Yurdu, Dergisi, 11(50), 25-29.
• Uygur, A. ve Çağatay, A. (2015). Nepotism in ımpact employee performance evaluation form with family business. International Journal of Management Sciences, 5(2), 136-146.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı devleti’nin ilmiye teşkilatı. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yancı, Ü. (2016). 18. yüzyıl Osmanlı medreselerinde müderrislerin atanma usulleri. Journal of World of Turks/Zeitschriftfür die Welt der Türken. 8(1), 395-419.
• Yancı, Ü. (2018). 18. yüzyıl osmanlı medreselerinde müderrislerin istihdam sorunu. 5. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu Tam Metin Bildiriler Kitabı (ss. 342-355) Düzenleyen Türk Tarih Kurumu ve İstanbul Üniversitesi. İstanbul. 10-12 Mayıs 2018.