Hanikov’un Horasan Misyonu (1858-1859)

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 53 - 74, 30.05.2024

Muhammed Bilal Çelik , Laziza Nurpeiis , İlker Afşar

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1411814

Öz

Rusya’nın Orta Asya’daki ticari ve siyasi çıkarları yalnızca İngiliz kaynaklarında değil, aynı zamanda birçok resmi Rus belgesinde ve çağdaş Rus yazılarında da belirgin bir şekilde yer almıştır. Rusya’nın küresel siyasi çıkarları, özellikle de İngiliz-Rus rekabetiyle bağlantılı olarak, Rusya’nın Orta Asya’daki politikasının belirlenmesinde eşit derecede, hatta bazen daha da önemli bir rol oynamıştır. Kırım Savaşı’ndaki beklenmedik yenilginin ardından Rusya, Avrupalı güçler arasındaki askeri prestijini ve konumunu yeniden kazanmaya hevesliydi. Aynı zamanda Orta Asya’daki genişlemesini (veya genişleme tehdidini) İngiltere’ye Avrupa meselelerinde baskı uygulamak için kullanma eğilimindeydi. 19. Yüzyılın ortalarını henüz geçerken yönünü giderek Türkistan bölgesine kaydıran Rus hükümeti bölgeye en donanımlı askerlerini göndererek hem askeri hem de bilimsel seferler düzenleyecekti. Rus Coğrafya Derneği ve Asya Dairesi üç inceleme heyeti hazırladı. Heyetlerden birisi de deneyimli bir Rus seyyah olan N.V. Hanikov’un başkanlığında İran’ın doğusunda yer alan Horasan ve Herat’a gönderilmiştir. Nikolay Vladimiroviç Hanikov’un Horasan ve Herat’a bilimsel keşif seferi 1858 yılında ortaya atılmıştı. Hanikov ve Rus Coğrafya Derneği sefer hakkında bir ön çalışma yapmıştır. Rusya’nın Orta Asya kültür çevresine girişinde Hanikov’un, Orta Asya coğrafyasındaki yayılmada bir rolünün olup olmadığı hakkındadır. Rusya’nın Orta Asya bölgesindeki en önemli simalarından olan Hanikov’un Horasan ve Rus Herat Misyonu Coğrafya Derneğinin en başarılı seferlerinden birisi kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hanikov, Horasan, Oryantalist, Rus Coğrafya Derneği, Bilimsel Keşif

Kaynakça

• Belew, H.W. (2019). Afghanistan ve Afgans. Wentworth PR.
• Butyrskaya I.G. (2013). Srednyaya Aziya Vo Vneshney Politike Rossii Natsional’naya Bezopasnost i Strategicheskoye Planirovaniye, Vypusk 3.
• Connaly A. (1834). Journey to the north of India, overland from England, through Russia, Persia and Afghanistan. Bentley.
• Çapraz, H. (2011). Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da hâkimiyet kurması. SDÜ Fen Edebi-yat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (24), 51-78.
• Çelik M.B. (2009). 1800-1865 yılları arasında Buhara Emirliği. Yayımlanmamış doktora tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetin, H. (2000). 1863-1873 Döneminde Orta Asya’da Rus-İngiliz Rekabeti, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 15, 1-14.
• Erdoğan, A. (2017). XIX. Yüzyılda İngiltere’nin Türkistan (Orta Asya) Politikası (İngiliz kaynaklarına göre). Yayınlanmamış Doktora Tezi. KSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Evans, J.L. (1984). Mission of N.P Ignati’ev to Khiva and Bukhara in 1858, Oriental Rese-arch Partners. Figes O. (2012). Son Haçlı Seferi: Kırım, (N. Elyunusi Çev:), Yapı Kredi Yayınları.
• Gillard, D. (1977). The struggle for Asia 1828-1914, A Study ın British And Russian Impe-rialism, Metheun.
• Halfin, N.A., Rassadina, E.F. (1977). Nikolay Vladimiroviç Hanikov: Diplomat i Vostoko-ved, Nauka.
• Halfin N.A. (1964). Russia’s Policyin Central Asia 1857-1868. Central Asian Research Centre.
• Hanikov, N.V. (1973). Predislovie Ekspeditsiya v Horasan. (N.A.Halfin, P.P.Buşev Çev.). Nauka.
• Hopkirk, P. (2022). Büyük oyun Orta Asya’da gizli savaş. Türkiye İş Bankası Kültür Ya-yınları.
• Macintyre, B. (2002). The man who would be king: the first American in Afghanistan Far-rar, Straus, Giroux, New York.
• Kapıcı, Ö. (2013). Osmanlı - Rus ilişkilerinde N.P. İgnatyev dönemi ve Rusya’nın Osmanlı siyaseti (1864-1877). Yayımlanmamış doktora tezi.
• Kara F. (2021). Rusya’nın Orta Asya’ya (Türkistan) yönelik politikalarının dönemlere göre değişimi. İksad Yayınevi.
• Karadeniz, Y. (2009). İran ve Türkistan’da İngiliz-Rus Mücadelesi (1856–1869), SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (11) 20, 53-68.
• Kinyapina, N.S. (1997). Srednyaya aziya vo vneşney politike Rossii, istroriya vneşney politiki rossiivtoroya polovina, (19). MGU.
• Koç, D. (2019). Çokan Velihanoğlu’nun Mançu Hâkimiyetindeki Doğu Türkistanlıların Sosyo-Kültürel Durumuna Dair Mülahazaları. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 123 (242), 141-156.
• Kohzad, A. A. (1979). Men and events: through 18th and 19th century Afghanistan, Histo-rical Society of Afghanistan.
• Tekin, A.S. (2019). İngiliz ordusunun Afganistan seferi ve Birinci İngiliz Afgan Savaşı. Tarih Okulu Dergisi (TOD). (12) XL, 257-267.
• MacGahan, I.A. (1995). Hive seyahatnamesi ve tarihi musavver, (Kolağası Ahmed Çev:). Akademi Kitabevi.
• Morgan G. (1981). Anglo-Russian Rivalry in Central Asia, 1810-1895. Taylor & Francis Ltd.
• Özkan, M. (2019). İklimle Savaş; Perovski’nin Hive Seferi. İskefiyeli Z. & Çelik M.B (Ed:), Türkistan’dan Anadolu’ya Tarihin İzinde–Prof. Dr. Mehmet Alpargu’ya Armağan. 1. Nobel, 255-270.
• Özkan, M. (2020). Türkistan’ın işgal çağı: beyaz general Skobelev. Kronik Kitap.
• Saray, M. (2013). “Bariantiski’nin Tesiri”, Makaleler 3, (der: Semih Yalçın, Şarika G. Ber-ber), Berikan Yayınevi.
• Uluerler, S. (2015). Herat Meselesi ve İran-İngiliz Savaşı’nın (1856-1857) Osmanlı Devle-ti’ne Etkileri, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Litera-ture and History of Turkish or Turkic. (10) 1. 803-824.
• Volkov D.V. (2020). “Hanikov”, Encyclopaedia Iranica, Ed. Ehsan Yarshater. Brill. (XVI). 419-424.
• Volkov, V.D. (2000). Oriental Studies and Foreign Policy: Russian/Soviet ‘Iranology’ and Russo-Iranian Relations In Late Imperial Russia and The Early USSR. Yayımlan-mamış doktora tezi. School Of Arts, Languages And Cultures.
• Vural S. (2015). “Sipahi Ayaklanmasının Siyasi Sebepleri”, Belgü. 2, 181-202.
• https://litresp.ru/chitat/ru/%D0%9C/markov-sergej-nikolaevich/vechnie-sledi/79. 20.12.2023.
• https://www.rgo.ru/ru/article/nikolay-hanykov-osnovatel-pervogo-filiala-rgo-kavkazskogo. 20.12.2023., A. (2003). Business Intelligence from Web Usage Mining. Journal of Information & Knowledge Management, 375-390.