Ebu’l-Abbâs Es-Serûcî ve El-Gâye Fî Şerhi’l-Hidâye Adlı Eseri

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 197 - 225, 30.11.2021

Bekir Karadağ

Öz

7-8./13-14. yüzyılın önemli Hanefî fakihlerden olan Serûcî, günümüzde Şanlıurfa’nın Suruç ilçesine bağlı bir köyde doğmuştur. Doğum yeri olan Suruç’un dönemin Hanbelî mezhebinin önemli merkezlerinden biri kabul edilebilecek olan Harran’a yakın olmasından dolayı Hanbelî mezhebini kabul ettiği düşünülmektedir. Sonraları Şam üzerinden Memlükler Devleti’nin hâkimiyeti altındaki ve İslam dünyasının ilim merkezi Mısır’a giden müellif, Şam ve Mısır’da tanıştığı Hanefî fakihlerden etkilenerek Hanefî mezhebini benimsemiştir. Hanefî mezhebinde iyi bir eğitim alan Serûcî, mezhebi taklit etmekle yetinmemiş kendisinden sonrakiler üzerinde derin izler bırakacak kadar önemli bir konuma yükselmiştir. Mısır’da Hanefîlerin önderi durumuna gelen müellif, dönemin Hanefî başkadısı olacak kadar önemli bir fakih olmuştur. Ayrıca sadece yaptığı resmi görevlerle değil, telif ettiği eserlerle de bölgedeki Hanefî fakihler için yeni bir anlayışın gelişmesine katkıda bulunmuştur. Bu çalışmada, Hanefî mezhebinde yeni bir fıkhi anlayışın meydana gelmesinde kilit konumda olan Ebu’l-Abbâs es-Serûcî ve Hidâye üzerine yazdığı el-Gâye adlı eseri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Serûcî, el-Gâye, Hanefî Mezhebi, Memlükler, Mısır

Kaynakça

• Alqudah, Zaher. es-Siğnâkî’nin “en-Nihaye fî şerhi’l-Hidâye” Adlı Eserinin Edisyon Kritiği Ve Değerlendirilmesi (Taharet Ve Namaz). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer. Raf‛ul-ısr an kudâti’l-Mısr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1418/1998.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʻyâni’l-mieti’s-sâmine. 6 Cilt. thk. Muhammed Abdul muʻîd Dân. Saydarabad: Meclisu Dâireti’l-Meʻârifi’l-Osmâniyye, 8. Basım, 1392/1972.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Bâbânî, İsmail b. Muhammed b. Mîr Selim. Hediyyetü’l-‛ârifîn esmâül-müellifîn ve âsâru’l-musannıfîn. 2 Cilt. İstanbul: Vekâletü’l-maʻârif, 1951.
• Cehdelî, Hasan b. Hamîd b. Hammâdî. el-Gâye fî şerhi’l-Hidâye telîfu Ebi’l-Abbâs Ahmed b. İbrahim b. Abdulganî es-Serûcî (t. 710) min evveli’l-kitâb ila nihâyeti bâbi’l-hayzi ve’l-istihâze. Medine: el-Câmitü’l-İslâmiyye, Külliyetü’ş-Şerî‛a, Doktora Tezi, ts.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “İlk Mufassal Hidâye Şârihi: Ebu’l-Abbâs es-Serûcî (637-710/1239-1310) Hayatı ve Eserleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/26 (Temmuz–Aralık 2011), 101-116.
• Habergetiren Ömer Faruk, Yakup Koçyiğit. Ebu’l-Abbas es-Serûcî’nin Nefehâtu’n-nesemât fî Vusûli İhdâi’s-sevâbi li’l-emvât İsimli Risalesi Tahric, Tahlil ve Tercüme. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 7/5 (Aralık 2018), 760-781.
• Haskefî, Alâuddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed. Dürrü’l-muhtâr fî şerhi Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdulmün‛im Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dimaşkî. Reddü’l-muhtâr ala Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Ebü’l-İz, Ebü’l-Hasan Sadreddin Ali b. Alaeddin Ali b. Muhammed. et-Tenbîh ala müşkilâti’l-Hidâye. 5 Cilt. thk. Abdülhakim b. Muhammed Şakir. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhim b. Muhammed Mısrî. en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 3 Cilt. thk. Ahmed İzzu İnâye, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002/1422.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yûsuf. el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfâ ba‛de’l-vâfî. 7 Cilt. Kahire: Matbaati Dâri’l-Kütüb ve’l-Vesâki’l-Kavmiyye, 1426/2005.
• İbn Kutlûboğâ, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kasım b. Kutlûboğâ b. Abdullah. Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dimaşk: Dârü’l-Kalem, 1992.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1318/1997.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. Karadağ, Bekir. Mısır Hanefîliği (Memlükler Dönemi Hanefî Fıkıh Düşüncesi), İstanbul: Astana Yayınları, 2020.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vüsûl ila tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaût. İstanbul: Mektebetü İrsîkâ (IRCICA), 2010.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakati’l-Hanefîyye. Karaçi: Mîr Muhammed Kütübhâne, ts.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakati’l-Hanefîyye. 2 Cilt. Karaçi: Mîr Muhammed Kütübhâne, ts.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed. el-İnâye bi-Maʽrifeti ehâdîsi’l-Hidâye. İstanbul: Millet Genel Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 288.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefîyye. tsh. ve tlk. Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na’sânî. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1324. Makrîzî, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir. Kitâbü's-sülûk li-maʻrifeti düveli’l-mülûk. 8 Cilt. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Molla Hüsrev, Mehmed Efendi. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, ts. Özel, Ahmet. “Serûcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 572-573. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. A’yânü’l-asr ve a’vânü’n-nasr. 5 Cilt. thk. Ali Ebû Zeyd, Mahmûd Salim Muhammed, Nebil Ebû Amse, Muhammed Mev’ud. Dımaşk: Dârü’l-Fikr-Beyrut : Dârü’l-Fikri’l-Muasır, 1998/1418.
• Şeyhizâdê, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmaʻü’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. By.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasan b. Ammâr b. Ali Vefâî. Hâşiyetü’d-Dürer (Molla Hüsrev’in Dürerü’l-Hükkam adlı eseri ile birlikte). 2 Cilt. By.: Dâru Kütübi’l-Arabî, ts.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmail. Hâşiyetü’t-Tahtâvî ala Merâki’l-felâh şerhi Nûri’l-îzâh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Temîmî, Takıyyüddin b. Abdülkadir et-Temîmî el-Gazzî. Tabakâtü’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefîyye. 4 Cilt. thk. Abdulfettah Muhammed Hulv. Kahire: Dâru’r-rıfâʻî, 1390/1970.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyinü’l-hakaik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1313.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A‛lâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstarebîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.