Müdellis Râvinin Semâ Tasrihindeki İlletler

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 112 - 167, 30.05.2022

Çevirmen: Metin Tekin , Çevirmen: Muhammed Sait Mecidoğlu

Öz

Lügatta “kusur, hastalık ve sebep” gibi manalara gelen illet, hadis ıstılahı olarak “çoğunlukla ilk anda farkına varılamayan ve hadisin sıhhatine zarar veren kusur” demektir. İlletin hem sika hem de
zayıf râvilerden vuku bulması muhtemel olmakla birlikte İlel ilmi, sika râvilerin kusurlarını tespit etme açısından daha mühimdir.
Bu araştırma ilel ilmiyle alakalı bir meseleyi ele almıştır. Şöyle ki, araştırma, münekkit âlimlerin senedin muttasıl olmasına önem verdiklerini ve müdellis râvinin semâ tasrihinin doğru olup olmadığını
inceleyerek senedin ittisalinin zâhirine aldanmadıklarını ortaya koymaktadır. Zira âlimler, bazı hadislerde müdellisin semâ tasrihinde hata olduğunu tespit etmişlerdir. Bu inceleme, münekkit âlimlerin bu meseleye karşı dikkatli olduğunu ve bu illeti ortaya çıkarma hususundaki yöntemlerini açıklamayı üstlenmiştir. Araştırmacı semâ tasrihinde hata bulunan birtakım hadislere örnekler vermiştir. Yine bu araştırma, Buhârî (öl. 256/870) ve Müslim‟in (öl. 261/875) hadisleri seçme ve kendisinde illet olan her bir hadisten uzak durmadaki dikkatini açıklamıştır. Aynı şekilde araştırma, ehl-i hadisten bazı
kimselerin icâzetle alınan hadisleri “haddesenâ” ve “ahberanâ” lafzı ile nakledip bunun ne zaman tedlîs olduğunu, yine onların semâı vehmettirerek ve “hadisi nakleden hoca, belde halkımıza tahdis etti” manasını kastederek “haddesenâ” sîgasındaki mütekellim zamirinin kullanımını da izah etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, tedlîs, müdellis, sema, illet

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut. 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. Câmiu’t-tahsîl. thk. Hamdi es-Silefî. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• ---------, Marifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdülm’tî Emîn. Kal’acî. 15 cilt. Dımaşk-Beyrut; Câmiâtü’d-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, 1412/1991.
• Bülkînî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Reslân b. Nasîr b. Sâlih el-Kinânî. Mehâsinü’l-ıstılâh. thk. Âişe bint eş-Şâtı. b.y: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1973.
• el-Cezâirî, Sâlih b. Saîd. et-Tedlîs ve ahkâmüh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, ts.
• Darekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut. 5 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 4 cilt. Suûdî Arabistan: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1412/2000.
• Ebû Avâne, Ya‘kūb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî. el-Müstahrec alâ Sahîh-i Müslim. thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1419/1988.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. 3 cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif, 1419/1998.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1394/1974.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’s-sahîha, 6 cilt. Riyâd, Mektebetü’l-Maârif, 1415-1422/1995-2002.
• Halîlî, Ebû Ya‘lâ Halîl b. Abdillâh b. Ahmed el-Halîlî el-Kazvînî. el-İrşâd fî maʿrifeti ʿulemâʾi’l-ḥadîs. thk. Muhammed Saîd b. Ömer İdrîs. 3 cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• ---------, Târîhu Bağdâd, thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 16 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Halef, Avvâd Hüseyn, Rivâyâtü’l-müdellisîn fî Sahih-i Müslim, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1421/2000.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mevâridü’z-ẓamʾân ilâ zevâʾidi İbn Ḥibbân. thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî vd. 9 cilt. b.y: es- Sekâfetü’l-Arabiyye, 1411/1990.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: el-Kütübül-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-İlel. thk. Sa‘d b. Abdillâh el-Hamîd vd. 7 cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Melik, 1428/2006.
• ---------, el-Cerh ve’t-ta’dîl. 9 cilt. Haydarabâd: İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• ---------, el-Merâsîl. thk. Şükrullâh Ni‘metullâh Kûcânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1397.
• İbn Ca‘d, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Ca‘d el-Cevherî, el-Müsned, thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/ 1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. thk. Abdullah el-Kâdî. 3 cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
• ---------, el-İlelü’l-Mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İrşâdü’l-Hak el-Eserî. 2 cilt. Pakistan; İdâretü’l-Ulûmi’l-Eseriyye. 1401/1981.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. en-Nüket alâ İbn Salâh. thk. Mes’ud es-Sa’denî vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• ---------, Tehzîbü’t-Tehzîb. Hindistan: Matbaatü Dâiretü’l-Maârifi’n-Nazzâmiyye, 1325.
• ---------, Takrîbü’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
• ---------, Ta’cîlü’l-menfaa. Hindistân: Dâr’ul-Kitabi’l-Arabî, ts.
• ---------, et-Telhîsu’l-habîr. b.y: Medine-i Münevvere, 1964.
• ---------, Hedyü’s-sârî, Mısır: el-Matbaatü’l-Behiyye, ts.
• ---------, Tarifü ehli’t-takdîs bi merâtibi’l-mevsûfîne bi’t-tedlis. thk. b.y: ts. el-Bündârî.
• ---------, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. nşr. Muhammed Abdülmuîd Hân. 9 cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-İslâmiyye, 1393/1973.
• İbnü’l-Kattân, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdilmelik el-Kutâmî el-Fâsî. Beyânü’l-vehem ve’l-îhâm. thk. el-Hüseyn Âyet Saîd. 6 cilt. Riyâd: Dâru’t-Taybe, 1418/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 cilt. b.y: İhyâü’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, Şerhu İleli’t-Tirmizî. thk. Nurettin Itr. 2 cilt. Suriye: Dâru’l-Minhâc, 1440/2019.
• ---------, Câmiʿu’l-ʿulûm ve’l-ḥikem fî şerhi hamsîne ḥadîsen min cevâmiʿi’l-kilem. thk. Şuayb Arnavut vd. 2 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadîs. (Irâkî’nin et-Takyîd ve’l-izâh’ı ile birlikte). thk. Abdurrahman Muhammed Osman. b.y: Dâru’l-Fikr, 1981.
• İbrâhîm b. Sıddîk. İlelü ilmi’l-hadîs min hilâli kitâbi beyâni’l-vehemi ve’l-îhâm li’bni’l-Kattân. 2 cilt. el-Memleketü’l-Mağribiyye: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l- İslâmiyye, 1415/1995.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. el-İlmâʿ ilâ maʿrifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâʿ, thk. Seyyid Ahmed Sakr. Tunus-Kâhire: Dâru’t- Türâs, 1379/1970.
• Memdûh, Mahmûd Saîd, Tenbîhü’l-Müslim, ilâ teaddi’l-Elbânî alâ Sahîh-i Müslim. Kâhire: Mektebetü ve Matbaatü’l-Mücelled’il-Arabî, 1432/2011.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmisu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l- Arabî, 1412/1991.
• Nâsır el-Fehd. Menhecü’l-mütekaddimîn fî’t-tedlîs. Riyâd: Advâü’s-selef, 1422/2001.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasen Abdülmünım eş-Şelbî. 10 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr vd. 5 cilt. Medine: Âlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• ---------, Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb Arnavut. 16 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 cilt. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el- Bâyî el-Halebî, 1375/1935.
• ---------, İlelü’l-kebîr. thk. Hamza Dîb. Ummân: Mektebetü’l-Aksâ, ts.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmâîl. Tavdîḥu’l-efkâr li-meʿânî Tenḳîḥi’l-enzâr. thk. Ebu Abdirrahmân Salâh b.
• Muhammed b. Uveyda. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1417/1997.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fetḥu’l-muğîs bi-şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs li’l-ʿIrâḳî. thk. Ali Hasen, Hindistan: İdâretü’l-
• Bühûsi’l-İslâmiyye bi’l-Cüm’ati’s-Selefiyye, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî, Mîzânü’l-i‘tidâl, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1382/1963.
• ---------, Siyeru A’lâmün-nübelâ. thk. Şuayb Arnavut. 25 cilt. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1405/1985.
• ---------, Tezkiratü’l-huffâz, 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.