Endonezya Menşeli Muhammediyye Cemiyetinin Tefsir Çalışması: at-Tanwir

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 43 - 73, 30.11.2022

Eyyüp Tuncer

https://doi.org/10.56477/sirat.1179627

Cited By: 4

Öz

20. yüzyılda ortaya çıkan Endonezce tefsir literatürünü 1912 yılında Kiai Hacı Ahmed Dahlân (1868-1923) tarafından Yogyagarta şehrinde kurulan Muhammediyye Cemiyyeti’nin varlığından bağımsız incelemek ve tahlil etmek mümkün görünmemektedir. Bu bağlamda 20. yüzyıl Endonezya’sında yaşanan gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkan yenilikçi ve reformist dinî anlayışı en somut bir şekilde temsil eden ve günümüze kadar mevcudiyetini en etkin bir şekilde sürdüren tek teşkilat Muhammediyye’dir. Muhammediyye tarih boyunca etki ve yapı açısından 1923 yılında kurulan Persis gibi diğer reformist teşkilatlarla mukayese edilmeyecek derecede nüfuzunu korumayı ve çağdaş dünyanın gerekliliklerine göre uyarlanmayı başarabilmiştir. Bir teşkilat olarak Muhammediyye tefsir çalışmalarına etkin bir şekilde yöneldiği gibi bünyesinde bulunan birçok Endonezyalı bilgin ve düşünür tefsir ilmine büyük bir önem vermişler ve dönemin meşhur sloganı olan “Kur’ân’a Dönüş” düşüncesine hizmet etmişlerdir. Denilebilir ki Muhammediyye, temelde “Kur’ân’a dönüş” projesinin ve düşüncesinin kurumsallaşmış formudur. Bu çalışmada Endonezyalıların tefsir ilmine yönelmelerinde belirleyici olan amiller Muhammediyye örneği üzerinden araştırılacak ve Muhammediyye’nin en güçlü ve iddialı projesi olarak takdim ettiği at-Tanwir isimli tefsir kitabı incelenecektir. Zira at-Tanwir tarihsel süreçte model, üslup, muhteva, yöntem gibi birçok açıdan Endonezce tefsir çalışmalarının geçirdiği değişim ve dönüşümü somut olarak göstermesi bakımından büyük bir önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Malay Dünyası, Endonezya, Muhammediyye Cemiyeti, Tafsir at-Tanwir

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tefsiru’l-menâr. Mısır: el-Heyetu’l-Misriyyetu'l-Âmme li’l-Kütüb, 1990.
• Abror, Indal – Zuhdi, M. Nurdin. “Tafsir Al-Qur’an Berkemajuan: Exploring Methodological Contestation and Contextualization of Tafsir At-Tanwir by Tim Majelis Tarjih dan Tajdid PP Muhammadiyah”. Esensia 19/2 (2018), 249–277.
• Asnajib, Muhammad. “Perkembangan Paradigma Penafsiran Kontemperer di Indonesia: Studi Kitab Tafsir At-Tanwir”. Diyâ al-Afkâr: Jurnal Studi al-Quran dan al-Hadis 8/1 (2020), 49–64.
• Aulia, Aly. “Metode Penafsiran Al-Quran dalam Muhammadiyah”. Jurnal Tarjih 12/1 (2014), 1–42.
• Baihaki, Egi Sukma. “Kepemimpinan Negara dalam Perspektif Tafsīr Tanwīr Muhammadiyah”. Quhas 9/1 (2020), 71–96.
• Beyzâvî, Nâsiruddîn Ebû Saîd. Envâru’t-tenzîl ve esrâtu’t-te’vîl. nşr. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1418.
• Burga, Muhammad (ed.). Muhammadiyah dalam Perspektif Sejarah Organisasi dan Sistem Nilai. Yogyakarta: Trust Media, 2018.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Tekvînü’l-akli’l-Arabî. Beyrut: Merkezu Dirâsâti'l-vahdeti’l-Arabiyye, 2009.
• Cresson, Andre. Filozofik Sistemler. çev. Becarano. İstanbul: Yeni Zamanlar, 2004.
• Gusmian, Islah. Khazanah Tafsir Indonesia: Dari Hermeneutika hingga Ideologi. Yogyakarta: LKiS, 1. Basım, 2013.
• Hasbi ash-Shiddiegy, Teungku Muhammad. Tafsir Al-Qur'anu'l-Majid An-Nuur. Semarang: Pustaka Rizki Putra, 2000.
• Havvâ, Saîd. el-Esâs fi’t-tefsîr. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1424.
• İbn Aşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İzzetbegoviç, Aliya. Doğu Batı Arasında İslam. İstanbul: Yarın, 2013.
• Kiptiyah, Siti Mariatul. “Tradisi Penulisan Tafsir Al-Qur’an Bahasa Jawa Cacarakan: Studi Atas Kur’an Jawen Muhammadiyah dan Tafsir Kur’an Jawen Pandam dan Pandoming Dumad”. Jurnal Lektur Keagamaan 15/2 (2017), 420–445.
• Kiptiyah, Siti Mariatul. “Gagasan Kebangsaan dan Moderatisme K.H. Mas Mansur (1896-1946) Dalam Tafsir Langkah Moehammadijah”. Jawi 1/1 (2018), 107–124.
• Kiptiyah, Siti Mariatul. Warisan Islam Nusantara: Tafsir Al-Quran Carakan dan Narasi Reformisme. Semarang: ELSA Press, 2020.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim Bisyûnî. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb, ts.
• MTT. Tafsir at-Tanwir. Yogyakarta: Majelis Tarjih dan Tajdid, 2016.
• Muhammadiyah Majlis Tarjih. Tanya Jawab Agama-4. Yogyakarta: Suara Muhammadiyah, 4. Basım, 2003.
• Muhammadiyah, Suara. “Khazanah Tafsir Muhammadiyah”. Suara Muhammadiyah (22 Ocak 2020). https://suaramuhammadiyah.id/2020/01/22/khazanah-tafsir-muhammadiyah/
• Muhammadiyah, Suara. “Ide Tentang Tafsir Al-Qur'an Di Muhammadiyah: Sebuah Akar Sejarah”. Suara Muhammadiyah (26 Eylül 2020). https://suaramuhammadiyah.id/2020/09/26/ide-tentang-tafsir-al-quran-di-muhammadiyah-sebuah-akar-sejarah/
• Nashir, Haedar. Muhammadiyah'ın İdeolojisini Anlamak. çev. Muhammadiyah Kurulu. Yogyakarta: Suara Muhammadiyah, 2019.
• Pusat Bahasa. Kamus Bahasa Indonesia. Cakarta: DPN, 2008.
• Putra, Apria – Ahmad, Chairullah. Bibliografi Karya Ulama Minangkabau Awal Abad XX Dinamika Intelektual Kaum Tua dan Kaum Muda. Padang: Indonesia Heritage Centre, 2011.
• Rahman, Arivaie – Erdawati, Sri. “Tafsir At-Tanwir Muhammadiyah dalam Sorotan (Telaah Otoritas Hingga Intertekstualitas Tafsir)”. Ilmu Ushuluddin 18/2 (2019), 212–227.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1420.
• Rohmansyah. “Corak Tafsir Muhammadiyah”. Jurnal Ushuluddin 26/1 (2018), 29–43.
• Sâbûnî, Muhammed. Safvetu't-tefâsîr. Kahire: Dâru's-Sâbûnî, 1997.
• Sudiyo. Sejarah Pergerakan Nasional Indonesia: dari Budi Utomo sampai dengan Pengakuan Kedaulatan. Endonezya: Kemendikbud, 2. Basım, 1997.
• Taufiq, Muhammad. “Epistemologi Tafsir Muhammadiyah dalam Tafsir At-Tanwir”. Jurnal Ulunnuha 8/2 (2019), 164–187.
• Tuncer, Eyyüp. Endonezya’da Tefsir Çalışmaları ve Tefsir Ekolleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2022.
• van Bruinessen, Martin. el-Kitâbu'l-Arabî fi İndûnesiyâ. çev. Qasim Al-Samarrai. Riyad: Mektebetu'l-Melik Fehd, 1995.
• van Bruinessen, Martin. Kitab Kuning, Pesantren, dan Tarekat: Tradisi-tradisi Islam di Indonesia. Bandung: Mizan, 3. Basım, 1999.