Kelâmda Aklın Fonksiyonel Değeri

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 9 - 39, 30.05.2023

Mehmet Taşdelen

https://doi.org/10.56477/sirat.1287560

Öz

Bu çalışmada akıl-nakil arasındaki ilişkiyi ifade etmek amacıyla aklın fonksiyonel/işlevsel değerine kelâm ilmi açısından değinilmiştir. Kelamcıların aklın kullanılma alanına nasıl baktıklarına ve nakil karşısında nereye yerleştirdiklerine ilişkin görüşlerine yer verilerek bu konu hakkındaki yaklaşımları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Öncelikle aklın anlam alanı ile ilgili kavramsal çerçevede tanımlar yapılmış ardından Kur’an ve hadiste kullanımına değinilmiştir. Daha sonra da kelâm ekolleri açısından değerlendirilmesine geçilmiştir. Aklı kullanmasıyla kelam metodunu başlatan Mu’tezile açısından aklın işlevsel değeri üzerinde durulmuş ardından da buna karşı nakli esas alan Selefin yaklaşımları verilmiştir. Daha sonrada aklın kelamda kullanımına yönelik Mu’tezile’nin açmış olduğu bu metodunun Mâtürîdî ve Eş’arîler tarafından nasıl karşılandığına dair görüşlerine yer verilmiştir. Mâtürîdî ve Eş’arîlerin akıl ile nakil arasındaki ilişkinin nasıl olması gerektiğine değinilerek aklın işlevsel değerini nasıl yorumladıkları örneklerle tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle aklın işlevsel değerine yönelik olarak kelâm ilmi açısından ortaya çıkan akılcı yaklaşım, nakil ile aklı beraber kullanan yaklaşım ile tamamen nakilci yaklaşımın oluştuğu bir üçlü eksenin ortaya çıktığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Fonksiyonel akıl, Mu'tezile, Mâtürîdî, Eş'arî

Functional Value of Mind in Kalam

Öz

In this study, in order to express the relationship between mind and transmission, the functional value of mind is mentioned in terms of kalam. It has been tried to reveal the approaches of the theologians on this subject by giving their views on how they see the field of use of the mind and where they place it in the face of transmission. First of all, definitions were made in the conceptual framework related to the meaning field of the mind, and then its use in the Qur'an and hadith is mentioned. Then, it was evaluated in terms of kalam schools. For the Mu’tazilah, who started the kalam method with the use of reason, the functional value of the mind was emphasized, and then the Salafist approaches based on transmission are given. Later, his views on how this method, which was opened by Mu’tazılah for the use of reason in theology, was welcomed by Maturıdı and Ash'arıs are given. It has been tried to determine with examples how Maturıdı and Ash’arıs interpreted the functional value of reason by mentioning how the relationship between reason and transmission should be. Thus, it has been seen that a triple axis has emerged, in which the rational approach that emerged in terms of the science of kalam regarding the functional value of the mind, the approach that uses the transmission and the mind together, and the completely transplantist approach.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Functional mind, Mu’tazılah, Maturıdı, Ash’arı

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. Kahire: 1965.
• Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî, Şerḥu’l-Uṣûli’l-ḫamse. nşr. Abdulkerim Osman. Kahire: 1996.
• Adudüddîn, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdilgaffâr el-Îcî. el-Mevâḳıf fî ʿilmi’l-kelâm. Beyrut: Alimü’l-Kütüb, tsz.
• Alper, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi: Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği”. Milel-Nihal 7/2 (2010), 7-29. Alper, Ömer Mahir. “İslam, Akıl ve Hakikat”, Milel ve Nihal 7/3 (2010), 39-72.
• Altıntaş, Ramazan. “Mu’tezile’de Akıl Anlayışı”. Kelam İlminin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri Sempozyumu (2004).