Deizmin Üniversite Öğrencileri Arasındaki Etkinliği: Ankara Üniversitesi Örneği

Yıl 2023, , 6 - 35, 15.12.2023

Mehmet Latif Çevik , Bahattin Cizreli , İhsan Toker

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1323381

Öz

Bu çalışmanın amacı, Ankara Üniversitesi öğrencileri arasında deizmin etkili olup olmadığını değerlendirmek ve Türkiye bağlamına uygun bir deizm ölçeği geliştirmektir. Bu amaçla, deizm kavramını operasyonel hale getirmek ve deizm içinde dört alt kategori belirlemek gerekmiştir. Bu alt kategoriler dini kurum ve kuruluşlara güvensizlik, Tanrı'nın dünyaya müdahale etmediği inancı, dini tabu ve kurallardan bağımsızlık ve akıl ile vahiy çatıştığında rasyonalizmin tercih edilmesidir. Likert ölçeğine göre tasarlanan deizm sorularındaki aralıklar yüzlük sisteme dönüştürülmüş ve her bir kategoride deizmin etki düzeyini belirlemek amacıyla ideal teist sıfır, ideal deist 100 puanlama sistemi kullanılarak puanlanmıştır. Araştırma projesi 2018 yılında tasarlanmış ve 19 Temmuz 2019 tarihinde Ankara Üniversitesi Etik Kurulu'nun 09 numaralı toplantısında 289 numaralı karar olarak onaylanmıştır. Çalışma, veri toplama sürecinde karşılaşılan birtakım zorluklar nedeniyle 453 öğrenciden oluşan gelişigüzel bir örneklem kullanılarak çevrimiçi olarak yürütülmüştür. Çalışmanın ilk aşamasında 918 katılımcı vardı, ancak çalışmanın amacı deizmin etkinliğini ölçmek olduğu için ateistler çalışmaya katılmadı. Araştırmacılar, her beş öğrenciden birinin ateist olduğunu ve her dört öğrenciden birinin de deist olduğunu ya da İslam ile ilgili olmayan başka bir dini inanca sahip olduğunu tespit etmiştir. Kalan katılımcılar için Ankara Üniversitesi'ndeki öğrenci nüfusunun %1'i oranında rastgele bir örneklem seçilmiştir. Elde edilen demografik veriler bağımsız değişken, deizm puanı ise bağımlı değişken olarak kabul edilmiştir. Bu puanlar sonucunda Ankara Üniversitesi öğrencileri arasındaki siyasi kimlik kutuplaşması deizmin etkinliği ile ilişkilendirilebilir. Siyasi iklimin deizmle ilgili süregelen tartışmalar üzerinde etkisi vardır. Çapraz tablolar, yaş, cinsiyet, ikamet yeri ve sosyo-ekonomik statü grupları gibi bağımsız değişkenlerin puanları arasında anlamlı bir fark olmadığını göstermiştir. Fakülteler açısından bakıldığında, sosyal bilimler öğrencilerinin doğa bilimleri öğrencilerine kıyasla deizme daha fazla itibar ettiği dikkat çekmektedir. Araştırma sonuçlarına göre, Müslüman olduğunu beyan eden öğrencilerin bazı alt kategorilerinde deistik eğilimler görülmesi de dikkat çekicidir. Geleneksel teistik bir din olarak, cemaatsel faaliyetleri ve kültürel kurumsallaşmasıyla mensupları arasında oldukça etkili bir din olan İslam, katılımcılar üzerinde güçlü bir etkiye sahip olmakla birlikte, konu rasyonellik ve Tanrı'nın müdahalesinin yokluğu olduğunda deizme doğru bir eğilim söz konusu olmaktadır. Bu makalenin sonuç bölümünde, Türkiye için geliştirilen bu ölçeğin eksiklikleri tartışılmakta ve bu alanda daha fazla araştırma yapılması için önerilerde bulunulmaktadır. Uluslararası araştırmacılar, çalışma sonucunda deizmin Türkiye'deki üniversite öğrencilerini nasıl etkilediğine dair derin bir içgörü kazanabilecek ve çalışma sonucunda Türkiye'deki dini yaşam hakkında değerli bilgiler elde edebileceklerdir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Deizmin Etkinliği, Dini Hayat, Siyasal Kimlik, Ankara Üniversitesi.

Destekleyen Kurum

Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü (BAP)

Proje Numarası

20B0645001

Teşekkür

Bu çalışmanın gerçekleşmesinde maddi imkan sağlayan Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimine katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

The Efficacy of Deism Among University Students: The Ankara University Example

Öz

The purpose of this study is to evaluate whether or not deism is effective among students at Ankara University, as well as to develop a deism scale appropriate for the Turkish context. For this purpose, it was necessary to operationalize the concept of deism to identify four subcategories within it. These subcategories include distrust of religious institutions and organizations, the belief that God does not intervene in the world, independence from religious taboos and rules, and the choice of rationalism when reason and revelation conflict. The ranges in the deism questions, which were designed according to the Likert scale, were converted into a hundred-point system, and scored using an ideal theist scoring system of zero and an ideal deist scoring system of 100 to determine the level of influence of deism in each category. The research project was designed in 2018 and approved as decision number 289 at meeting number 09 of the Ankara University Ethics Committee on 19 July 2019. The study was conducted online using a haphazard sample of 453 students as a result of a number of difficulties encountered during the data collection period. There were 918 participants in the first phase of the study, but since the goal of the study was to measure the effectiveness of deism, atheists were excluded from participating in the study. The researchers found that one in five students were atheists, and one in four were deists or held another religious belief that was not related to Islam. A random sample of 1% of the student population at Ankara University was selected for the remaining participants. The demographic data obtained were regarded as independent variables, while the deism score was regarded as a dependent variable. As a result of these scores, political identity polarization among Ankara University students can be related to the effectiveness of deism. The political climate has an impact on the ongoing debates regarding deism. The cross-tabulations showed no significant differences between the scores of the independent variables such as age, gender, place of residence, and socio-economic status groups. It is notable that deism is more commonly respected by the students of the social sciences as compared to the students of the natural sciences in terms of faculties. It is also noteworthy that according to the results of the study, there is a tendency for some subcategories of students who declare themselves to be Muslim to exhibit deistic tendencies. As a traditional theistic religion, Islam, which is a very influential religion among its members with its congregational activities and cultural institutionalization, has a strong influence over the participants, but when it comes to rationality and the absence of God's intervention, there is a tendency towards deism. In the conclusion of this article, the shortcomings of this scale developed for Turkey are discussed and suggestions are made for further research in this area. International scholars will be able to gain deep insight into how deism affects university students in Turkey as a result of the study and will be able to gain valuable information about religious life in Turkey as a result of the study.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Efficacy of Deism, Political Identity, Religious Life, Ankara University.

Proje Numarası

20B0645001

Kaynakça

• Arvas, Hamdullah. Kelam’da Hak Düşüncesi: Hak Metafiziğinin İlkeleri. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Aslantatar, Nesim. Agnostisizm Tanrı'nın Bilinemezliği Sorunu. Ankara: Elis Yayınları, 2023
• Creswell, John W. Research Design. Los Angeles, SAGE Publications, Four Edition, 2003
• Çalışkan, Sacide. Z Kuşağında Deizm Algısı ve Deistliğe Yönelten Sosyolojik Faktörler. Çanakkale: Çanakkale Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021
• Çınar, Aliye. Deizm ve Ateizm Üzerine. İstanbul: Köprü Yayınları, 2018
• Deizm Derneği. “Deizm Derneği Kuruluş Bildirgesi”. Erişim Tarihi: (25.02.2019), https://deizmdernegi.org/deizm-dernegi-deklarasyonu/ adresinden alındı.
• Dorman, Emre. Deizm ve Eleştirisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009
• Erdem, Engin. “Ateizm ve Ateistik Kanıtlar”. Din Felsefesi. Ankara: Ankuzem Yayınları, 2013
• Gazete Duvar. “Din Kültürü Öğretmenleri: Gençler Deizme Kayıyor”. Erişim Tarihi: 03 Nisan 2018, https://www.gazeteduvar.com.tr/turkiye/2018/04/03/din-kulturu-ogretmenleri-gencler-deizme-kayiyor / adresinden alındı.
• Hudson, Wayne. “Atheism and Deism Demythologized”. Atheism and Deism Revalued: Heterodox Religious Identities in Britain, 1650-1800. Ed. W. Hudson et al. (pp. 13-23). Surrey, Ashgate 2014
• Hudson, Wayne et al., “Introduction: Atheism and Deism Revived”. Atheism and Deism Revalued: Heterodox Religious Identities in Britain, 1650-1800. Ed. W. Hudson et al, (pp. 1-12). Surrey, Ashgate 2014
• Likert, Rensis. A Technique for the Measurement of Attitudes. New York: Archives of Psychology, V 22, 1932
• Öztürk, N. Yaşar. Tanrı, Akıl ve Ahlaktan Başka Kutsal Tanımayan İnanç Deizm. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2015
• Taliaferro, Charles & Marty, Elsa J. (Eds.). A Dictionary of Philosophy of Religion. New York-London: Continuum, 2nd Edition, 2010
• Tüzer, Abdüllatif. “Deizmi Anlamaya Çalışmak”. Doğu Batı ‘Deizm’. 23/94, (Ağustos-Eylül-Ekim 2020), 57-83.
• Topaloğlu, Aydın. “Teizm”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/332-334, 2011
• Rowe, William L., “Deism”, Routledge Encyclopedia of Philosophy. V.1.0, London and New York: Routledge, 1998
• T24, “Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş’tan Deizm Açıklaması: Kimse Gençlerimize İftira Atmasın”, Erişim Tarihi: 12 Nisan 2018, https://t24.com.tr/haber/diyanet-isleri-baskani-erbastan-deizm-aciklamasi-kimse-genclerimize-iftira-atmasin,604172 / adresinden alındı.
• Yıldız, İbrahim. Teizm ve Ateizm: Delilci Kötülük Problemi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2021