Nahivde İstishâb Yöntemi Örneğinde Aslın Dışına Çıkılan Durumlar

Yıl 2019, , 363 - 380, 15.06.2019

Yunus İnanç

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.484523

Öz

Arap dilcileri,
Arapların kullanımlarından genel kurallara ulaşmak için çeşitli yöntem ve
deliller kullanmış, ulaştıkları kuralları gerekçelendirmek ve tutarlılığını
göstermek için çeşitli yollara başvurmuşlardır. Nakil, kıyâs, icma ve istishâb
gibi yöntem ve deliller bunların başlıcalarıdır. Nahivcilerin başvurdukları
yöntemlerden biri de daha çok fıkıh usûlünün yöntemi olan istishâb yöntemidir.
Nahivde de zaman zaman başvurulan bu yöntem, olguların aslına odaklanmayı ve bu
aslın dışına çıkmayı gerektirecek bir durum olmadıkça aslına itibar etmeyi esas
almaktadır. Bu çalışmada istishâb yönteminde öne çıkan “asl” kavramı üzerinde
durulacak ve aslın dışına çıkan durumlarda ortaya çıkan değişikliklere dikkat
çekilecektir. Nahiv eserlerinde bazı dil kurallarının izahı esnasında temas
edilen bu kavram kimi dil meselelerinde çözüme götüren yaklaşımların önünü
açmıştır. Konulara, bilinen izah yollarının dışında farklı bir açıklama biçimi
ile yaklaşılmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Nahiv, Nahiv Usûlü, Âmil, İstishâb, Asl

The Situations Digressed from the Origin (Aṣl) in the Context of Presumption of Continuity (Istiṣḥāb) Handled in the Naḥw

Öz

The Grammarians of Arabic (naḥwiyyūn) have attained the common
principles by various methods and arguments and as such endeavored to justify
these attained principles and to prove their consistency basing on the
different ways. The primary methods are such as narration (naql), comparison
(qiyās), consensus (ijmā`) and presumption of continuity (istiṣḥāb).In this respect, the
presumption of continuity used rather in fiqh is one of the methods referred to
by the Grammarians of Arabic. Having been used occasionally in the naḥw, this method has taken into
consideration `origin (aṣl)` of phenomena as long
as there are no any situation entailing to get out of the origin. In this
study, it is to be focused on `the origin` as the most prominent concept in the
presumption of continuity and pointed to changes occurred in the situations out
of the origin. Being referred to during the explanation of some language
principles in the naḥw works, this concept has
paved the way for problem-solvent approaches in some language issues. It has
provided to approach the language issues with a more different explanation way
than known others.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Naḥw, Uṣûl an-Naḥw, Âmil, Istiṣḥāb, Aṣl

Kaynakça

• Afgânî, Saîd. el-Mûciz fî kavâıdi’l-lugati’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2003.
• Cevcerî, Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed Abdulmunım. Şerhu şüzûri’z-zeheb. Nşr. Nevvâf Cezâ el-Hârisî. 2 cilt. Medine: Câmiatu’l-İslâmiyye, 2004.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta’rîfât. Nşr. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-fazilet, ts.
• Demâmînî, Muhammed Bedurddin b. Ebîbekr b. Ömer. Ta’lîku’l-ferâid alâ teshîli’l-fevâid. Nşr. Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed el-Müfdî. 4 cilt. 1983.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi kitâbi’t-teshîl. Nşr. Hasan Hindâvî. 13 cilt. Riyâd: Daru Künûzi İşbiliyâ, 2013.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. İrtişâfu’d-darb min lisâni’l-Arab. Nşr. Receb Osman Muhammed - Ramazan Abduttevvâb. 5 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1998.
• Ezherî, Halid b. Abdullah. Şerhu’t-tasrîh ale’t-tavzîh. Nşr. Muhammed Bâsıl Uyunu’s-Sûr. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiu’d-dürûsi’l-Arabiyye. Nşr. Abdulmunım Hafâce. 3 cilt. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 1994.
• Hasan, Abbas. en-Nahvu’l-vâfî. 4 cilt. Kahire: Dâru’l-maârif bi Mısra, ts.
• Hasânîn, Afâf. Fî Edilleti’n-nahv. Kahire: Mektebetu’l-akademiyye, 1996.
• Hassân, Temmâm. el-Usûl. Kahire: Âlemu’l-kütüb, 2000.
• Hulvânî, Muhammed Hayr. Usûlü’n-nahvi’l-Arabî. Rabat: en-Nâşir el-Atlasî, 1983.
• İbn Akîl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah. Şerhu İbni Akîl. Nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. 4 cilt. Kahire: Dâru’t-türas, 1980.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Hasâis. Nşr. Muhammed Ali Neccâr. 3 cilt. Kahire: Mektebetu’l-ilmiyye, 1952.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Munsif şerhu kitâbi’t-tasrîf. Nşr. Abdullah Emin İbrahim Mustafa. 3 cilt. Kahire: İdâratü’l hayâti’t-türâsi’l-kadîme, 1954.
• İbn Habbâz, Ahmed b. Hüseyin. Tevcîhu’l-luma’ şerhu kitâbi’l-luma’. Nşr. Fâyiz Zekî Muhammed Diyâb. Kahire: Daru’s-selam, 2002.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâlüddîn. Şerhu Katru’n-nedâ ve bellu’s-sadâ. Nşr. Muhammed Muyhiddîn Abdülhamid. Kahire: Mektebetu’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, 1963.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâlüddîn. Şerhu şüzûri’z-zeheb fî ma’rifeti kelâmi’l-Arab. Nşr. Muhammed Muyhiddîn Abdülhamid. Kahire: Dâru’t-talâ’, 2004.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb İbn Kayyim. İrşâdü’s-sâlik ilâ halli elfiyeti İbn Mâlik. Nşr. Muhammed b. Ivad b. Muhammed es-Sehlî. Riyâd: Mektebetu edvâi’s-selef, 2002.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Şerhu’l-kâfiyeti’ş-şâfiye. Nşr. Abdülmünım Ahmed Hüreydî. 5 cilt. Riyâd: Dâru’l-me’mûn li’t-turâs, 1982.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Şerhu’t-teshîl li İbn Mâlik. Nşr. Abdurrahman Seyyid - Muhammed Bedevî el-Mahtûn. 4 cilt. Kahire: Hicr li’t-tıbâa ve’neşr, 1990.
• İbn Yaîş, Ebû’l-Bekâ Yaîş b. Ali. Şerhu’l-mufassal li’z-Zemahşerî. Nşr. Emîl Bedi’ Yakub. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. el-İğrâb fî cedeli’l-i’râb. Nşr. Saîd el-Afgânî. 2 cilt. Dımaşk: Matbaatu’l-câmiati’s-Sûriye, 1957.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. el-İnsâf fî mesâili’l-hılâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. 2 cilt. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 2007.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. Lumau’l-edille fî usûli’n-nahv. Nşr. Saîd el-Afgânî. 2 cilt. Dımaşk: Matbaatu’l-câmiati’s-Sûriye, 1957.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebû’s-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed b. Eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Bedî’ fî ilmi’l-Arabiyye. Nşr. Fethî Ahmed Aliyyüddin. 2 cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-kurâ, 1420.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâlüddîn Ebî Amr Osman b. Ömer. Emâli İbn’ul-Hâcîb. Nşr. Fahr Sâlih Süleyman Kadâre. 2 cilt. Beyrut-Amman: Dâru’l-ciyl-Dâru Ammâr, 1989.
• İbnü’l-Haşşâb, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ahmed b. Ahmed b. Ahmed. el-Mürtecel fî şerhi’l-cümel. Nşr. Ali Haydar. Dımaşk, 1972.
• İbnü’n-Nâzım, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik. Şerhu İbn Nâzım alâ elfiyeti İbn Mâlik. Nşr. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Mekûdi, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Ali b. Salih. Şerhu’l-Mekûdî ale’l-elfiyeti fi ılmeyi’s-sarfi ve’n-nahvi. Nşr. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2005.
• Murâdî, İbn Ümmü Kâsım. Tavdîhu’l-mekâsıd ve’l-mesâlik bi şerhi elfiyeti İbn Mâlik. Nşr. Abdurrahman Ali Süleyman. 6 cilt. Kahire: Dâru’l-fikr el-Arabî, 2001.
• Müberred, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. Nşr. Muhammed Abdulhâlik Udayme. 4 cilt. Kahire, 1994.
• Nahle, Mahmud Ahmed. Usûlü’n-nahvi’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-ulûmi’l-Arabiyye, 1987.
• Nâzıru’l-Ceyş, Muhammed b. Yusuf b. Ahmed. Temhîdu’l-kavâıd bi şerhi Teshîli’l-fevâid. Nşr. Ali Ahmed Fahir ve diğerleri. 11 cilt. Kahire: Daru’s-selam, 2007.
• Sabbân, Ebu’l-İrfan Muhammed b. Ali. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî ‘alâ elfiyyeti’bni Mâlik & Şerhu’ş-şevâhid li’l‘Aynî. Nşr. Tahâ Abdurraûf Sa‘d. 4 cilt. B.y.: el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye, ts.
• Sîrâfî, Hasan b. Abdullah b. Merzübânî Ebû Saîd. Şerh’u kitâb’i Sîbeveyh. Nşr. Ali Seyyid Ali - Ahmed Hasan Mehdelî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2008.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İktirâh fî usûli’n-nahv. Nşr. Abdulhakîm Atıyye. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2006.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cem’ı’l-cevâmi’. Nşr. Ahmed Şemsüddîn. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa. el-Mekâsıdü’ş-şâfiye fî şerhı’l-hulâsati’l-kâfiye. Nşr. Ayyâd b. Îd es-Sübeytî. 10 cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-kurâ, 2007.
• Terzî, Fuâd Hannâ. Fî usûli’l-luga ve’n-nahv. Beyrut: Dâru’l-kütüb, 1969.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. el-Lübâb fî ıleli’l-binâi ve’l-i‘rab. Nşr. Gâzî Muhtâr Tuleymât - Abdülilâh Nebhân. 2 cilt. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-fikr el-muâsır-Dâru’l-fikr, 1995.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. et-Tebyîn an mezâhibi’n-naĥviyyîne’l-Baśriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin. Beyrut: Dâru’l-garb el-İslâmî, 1976.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. Mesâilu hilâfiyye fi’n-nahv. Nşr. Abdulfettâh Selîm. Kahire: Mektebetu’l-âdâb, 2007.
• Üşmûnî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Muhammed b. Îsâ b. Yûsuf. Şerhu’l-Üşmûnî alâ elfiyeti’bni Mâlik el-müsemmâ Menhecü’s-sâlik ilâ elfiyyeti’bni Mâlik. Nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1955.
• Verrâk, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Abdullah. ‘Ilelu’n-nahv. Nşr. Mahmud Câsim Muhammed Dervîş. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 1999.