Grek Şârihlerden İbn Rüşd’e Değin Aristoteles’in Θ/Theta Kitabı’nın Hâricî Tarihi

Yıl 2019, , 469 - 486, 15.12.2019

Abdürrezzak Sevindik

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.622401

Cited By: 1

Öz

Makalenin
gâyesi, Aristoteles’in Θ/Theta (Metafizik IX.) Kitabı’nın hâricî tarihini İbn
Rüşd’ün Metafizik şerhleri bağlamında ortaya koymaktır. İbn Rüşd, Telhîsu Mâ
ba‘de’t-tabî‘a’da Theta Kitabı’nı mana ve mahiyetini temel alarak yorumlamış,
Metafizik’i oluşturan kitapların özgün dizilimini takip etmemiştir. Buna karşın
Tefsîru Mâ ba‘de’t-tabî‘a’da Metafizik’in özgün dizilimini takip etmiş, Θ/Theta
Kitabı’nı da orijinal metnini temel alarak ibâre odaklı yorumlamıştır. İbn Rüşd
ibâre odaklı yaklaşımı dolayısıyla bu yorum sürecinde Θ/Theta Kitabı’nın Astat/Ustâz/Eustathius-İshak
b. Huneyn (ö. M.S. 910) tarafından yapılmış Arapça çevirilerinden
yararlanmıştır. Astat ve İshak b. Huneyn, Aristoteles’in eserlerinin doğrudan
doğruya Grekçe’den Arapça’ya çevirilerinde ihtisaslaşmış mütercimlerdir.
Astat’ın ve İshak b. Huneyn’in çeviri tavırlarına bakıldığında Grekçe metne
kelime kelime bağlı kaldıkları görülür. Bu yönden söz konusu çeviriler, İbn Rüşd’ün
lafzî yorumunu desteklemiştir. Diğer yandan İbn Rüşd, Θ/Theta Kitabı yorumunda
Grek şârih İskender Afrodisî’den etkilenmiştir. İskender Afrodisî ile İbn
Rüşd’ün lafzı temel alan şerh etme yöntemleri benzerdir. Bu bakımdan İbn
Rüşd’ün Theta Kitabı Şerhi, onun saf Aristotelesçi yaklaşımını ortaya koyar.

Anahtar Kelimeler

Felsefe Tarihi, Aristoteles, İbn Rüşd, Grek Şârihler, İskender Afrodisî, Metafizik, Theta

The External History of Aristotle’s Book of Theta (Θ) From the Greek Commentators to Averroes

Öz

The
purpose of the article is to discuss the external history of the Book of Theta (Metaphysics
IX) in the context of Ibn Rushd’s commentaries on Metaphysics. Ibn
Rushd interpreted the Book of Theta in Talkhīs mā ba‘da al-ṭabī‘ah based on its meaning and
content. Ibn Rushd did not pursue the original composition of Metaphysics in
Talkhīs mā ba‘da al-ṭabī‘ah.
However, Ibn Rushd interpreted the Book of Theta in Tafsīr mā ba‘da al-ṭabī‘ah focusing on the expression
and based on the original text. Ibn Rushd pursued the original composition of Metaphysics
in Tafsīr mā ba‘da al-ṭabī‘ah.
Thus, Ibn Rushd took advantage of Astat and Isḥāq b. Hunain’s arabic translations of the Book of
Theta in this interpretation process. Astat and Isḥāq b. Hunain are experts in the
translation of Aristotle’s works from Greek into Arabic. When Astat and Isḥāq b. Hunain’s translation styles
are looked at, it is understood that they adhered to the text word by word. In
this respect, those translations supported the literary interpretation of Ibn
Rushd. On the other hand, Ibn Rushd was influenced by the Greek
commentator/Alexander of Aphrodisias in the interpretation of Theta. Alexander
of Aphrodisias and Ibn Rushd’s interpretation methods based on utterance are
similar. In this respect, Ibn Rushd’s Commentary of Theta reveals his
Aristotelian approach.

Anahtar Kelimeler

History of Philosophy, Aristotle, Ibn Rushd, Greek Commentators, Alexander of Aphrodisias, Metaphysics, Theta

Kaynakça

• Aristoteles. Metafizik. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996.
• Aristû. Aristuʿİnde’l-ʿArab. Nşr. ve Thk. Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Vekâletu’l-Matbûât, 1978.
• Aristû. En-Nassu’l-Kâmil li Mantıki Aristu. Nşr. ve Thk. Ferid Cebir. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, 1999.
• Alexander of Aphrodisias. On Aristotle’s Metaphysics 1; Hypomnêma eis to meizon A tôn meta ta physika Aristotelous. trc. W. E. Dooley. New York: Cornell University Press, 1989.
• Alexander of Aphrodisias. On Aristotle’s Metaphysics 2; eis to elatton a meta ta physika. Trc. William E. Dooley & On Aristotle’s Metaphysics 3. Trc. Arthur Madigan. New York: Cornell University Press, 1992.
• Alexander of Aphrodisias. On Aristotle’s Metaphysics 4. Trc. Arthur Madigan. New York: Cornell University Press, 1993.
• Alexander of Aphrodisias. On Aristotle’s Metaphysics 5. Trc. William E. Dooley. New York: Cornell University Press, 1993.
• Alessandro Di Afrodisia - Pseudo Alessandro. Commentario Alla “Metafisica” Di Aristotele. Nşr. ve Thk. Alessandra Borgia - Enrico Carta - Marcella Casu - Elisabetta Cattanei - Norma Cauli - Paola Lai - Silvia Loche - Maria Caterina Pogliani - Rita Salis - Paola Serra. Milano: Bompiani il Pensiore Occidentale, 2007.
• Bertolacci, Amos. The Reception of Aristotle’s Metaphysics in Avicenna’s Kitâb al-Shifâ. Leiden: Brill, 2006.
• Cassuto, Umberto (Moses David) - Saenz-Badillos, Angel. “Kalonymus Ben Kalonymus”. Encyclopaedia Judaica. Ed. Fred Skolnik v.dğr.. 11: 749-750. Detroit: Macmillan Reference, 2007.
• Fârâbî. Kitâbu’l-Hurûf: Harfler Kitabı. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Fârâbî. “Aristoteles’in Metafizik Eserindeki Amacının Açıklanması”. Trc. İlyas Altuner. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2014): 14.
• Freudenthal, J.. Die durch Averroes erhaltenen Fragmente des Alexanders. Berlin: Abhandlungen der Berliner Akademie, 1884.
• Genequand, Charles. Ibn Rushd’s Metaphysics: A Translation with Introduction of Ibn Rushd’s Commentary on Aristotle’s Metaphysics, Book Lam. Leiden: E. J. Brill, 1986.
• Gutas, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür: Bağdat’ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu. Trc. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• İbnü’n-Nedîm. Fihrist. Trc. Mehmet Yolcu – Ayşe Tokay v.dğr.. İstanbul: Çıra Yayınları, 2017.
• İbn Rüşd. Tefsîru Mâ baʿde’t-tabîʿa. Nşr. ve Thk. Maurice Bouyges. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1986.
• İbn Rüşd. Commento medio di Averroè alla Metafisica di Aristotele nella tradizione ebraica: Edizione delle versioni ebraiche medievali di Zerahyah Hen e di Qalonymos ben Qalonymos con introduzione storica e filologica [Averroes’ Middle Commentary on Aristotle’s Metaphysics in the Hebrew tradition: Edition of the Medieval Hebrew versions by Zerahyah Hen and Qalonymos ben Qalonymos]. Nşr. ve Thk. Mauro Zonta. 2 mücelled (1 cilt ve 2 cilt). Pavia: Pavia University Press, 2011.
• İbn Rüşd. Risâle Mâ baʿde’t-tabîʿa. Nşr. Cîrar Cihâmî. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, 1994.
• İbn Rüşd. Telhîsu Mâ baʿde’t-tabîʿa. Nşr. ve Thk. Osman Emin. Kahire: y.y., 1958.
• İbn Rüşd. Metafizik Büyük Şerhi. Trc. Muhittin Macit. 3 cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• İbn Rüşd. Metafizik Şerhi. Trc. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• Kaya, Mahmut. “İskender Afrodisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 560. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Peters, Francis E., Aristoteles Arabus: The Oriental Translations and Commentaries on the Aristotelian Corpus. Leiden: E. J. Brill, 1968.
• Macit, Muhittin. “Giriş”. Metafizik Büyük Şerhi. Trc. Muhittin Macit. 25. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Macit, Muhittin. “Önsöz”. Metafizik Şerhi. Trc. Muhittin Macit. 4. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• Macit, Muhittin. Şârih İbn Rüşd ve Metafizik Şerhleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2004.
• Ravitzky, Aviezer. “Zerehiah Ben Isaac Ben Shealtiel”. Encyclopaedia Judaica. Ed. Fred Skolnik v.dğr.. 21: 514-515. Detroit: Macmillan Reference, 2007.
• Sorabji, Richard – Sharples, Robert W.. “Giriş”. On Aristotle’s Metaphysics 1. Trc. W. E. Dooley. 3. New York: Cornell University Press, 1989.
• Tricot, J. “Giriş”. Metafizik. Trc. Ahmet Arslan. 17. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996.