Common and Original Elements of Turkish and Arabian Mythology

Yıl 2020, , 368 - 392, 15.06.2020

Selman Yeşil

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.693513

Cited By: 3

Öz

Mythology
can be encapsulated as narratives endeavouring to clasp the natural phenomena
and the metaphysical realm of mankind. While this method is distinctive in
primitive societies, it is also recoursed by civilized societies. The main
feature of mythology is the unification of antithetical phenomena in a single
embodiment or the depiction of an entity outside the box. Arab and Turkish
societies having lived throughout history on the common grounds of religious,
commercial and social sharings have effectively utilized mythology. Moreover,
they were subjected to the interaction in mythological beliefs as well as
language, culture, and life. As a corollary of this interaction, besides the unique
figures, common ones have emerged, as well. The
importance of comparative study of mythology is ascending to recognize of the
human history as a whole and to conceive the position of the mythological
narratives of the world nations in the cultural heritage. Therefore, the
mythological conceptions and figures will be introduced to see the reciprocal
interaction between Turks and Arabs who had deep relations, and the changes and
common figures in the myths of two nations after Islam will be indicated.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Mythology, Turkish Mythology, Arabian Mythology, Holy, Myth, Idol, Seer

Türk ve Arap Mitolojisinin Ortak ve Özgün Figürleri

Öz

Mitoloji, ‘insanoğlunun doğa olaylarını
ve metafizik âlemini anlama ve anlamlandırma amaçlı anlatıları’ olarak
özetlenebilir. Mitolojinin, kültürel gelişmişlik seviyelerine bakmaksızın hemen
hemen tüm toplumların başvurduğu bir yöntem olduğunu söylemek mümkündür. Mitolojinin
temel özelliği, aykırı ve zıt olguların tek varlıkta birleştirilmesi veya bir
varlığın alışagelmişin dışında tasvir edilmesidir. Tarih boyunca iç içe yaşayan,
dinî, ticarî ve sosyal birçok ortak paydaları bulunan Araplar ve Türkler, mitolojiyi
etkin şekilde kullanmıştır. Bin yılı aşkın süredir aynı dini benimseyen,
coğrafî olarak da yakın olan Türkler ve Araplar, dil, kültür ve yaşam biçiminin
yanı sıra mitolojik unsurlarda da karşılıklı etkileşime maruz kalmışlardır. Bu
etkileşimin doğal bir neticesi olarak da özgün figürlerinin yanı sıra ortak
figürler de oluşmuştur. İnsanlık tarihinin bir bütün olarak tanınması ve dünya
milletlerinin mitolojik anlatılarının insanlığın kültürel mirası içerisindeki
konumunun anlaşılması için karşılaştırmalı mitoloji araştırmalarının önemi her
geçen gün artmaktadır. Etkileşimlerini görmek amacıyla çalışmamızda derin
ilişkilere sahip olan Türklerin ve Arapların mit anlayışlarına değinilecek, özgün
mitolojik figürleri tanıtılacak ve İslam dini ile tanışmalarının ardından her
iki toplumun mit anlayışında ortaya çıkan ortak figürlere ve yaşanan değişime
de yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Mitoloji, Türk Mitolojisi, Arap Mitolojisi, Kutsal, Efsane, Put, Kâhin

Kaynakça

• A. Boks, Abdullah. "Arafat". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/261-263. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Âlûsî, Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd. Bulûğu’l-ereb fî ma‘rifeti ahvâli’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2009.
• Aslan, Ensar. ‘‘Şamanizm ve Şamandan Aşığa İntikal Eden Trans Olgusu’. Halk Bilimi Dergisi/Motif Dergisi 2/3-4 (2009), 19-22. https://dergipark.org.tr/download/article-file/441899
• Aydın, Eda. Süreli Yayınlardaki Türk Mitolojisi Üzerine Yapılan Çalışmaların Halk Bilimi Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Bal, Mehmet Suat. Uygarlık tarihi, ‘‘Türk Uygarlığı’’. ed. İsmail Güven. Ankara: Pegem Akademi, 3. Basım, 2010.
• Bayat, Fuzuli. Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.
• Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın, 2005.
• Bozhüyük, Mehmet Emin. "Hurûf". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/390. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bölükbaşı, Mehmet. ‘‘Cahiliye Devrinde Araplarda Kehanet ve Kâhinlik’’. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 18/47 (2018), 127-148. https://nusha.com.tr/wp-content/uploads/2019/03/10.32330-nusha.471924-593493.pdf
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiü’s-sahîh. I-VI. nşr. Mustafa Dîb el-Boğa, Beyrut: Dâru İbn Kesir: el-Yemâme, 3. Basım, 1987.
• Câhiz, Ömer b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrut: Dâru ve Mektebetu hilâl, 1423/2003.
• Câhiz, Ömer b. Bahr. Kitâbu’l-hayevân. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2011.
• Can, Şefik. Klasik Yunan Mitolojisi. İstanbul: İnkilab Kitabevi, 1997.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab. Beyrut: Bağdat Üniversitesi Yayınları, 1993.
• Çoban, Ramazan Volkan. ‘‘Türk Mitolojisinde İyilik Tanrısı Ülgen’in İnanıştaki Yeri, Tasviri ve Kökeni’’. Bilim ve Kültür Dergisi 1/1 (Mart 2013), 192-198. https://docplayer.biz.tr/155860177-Turk-mitolojisinde-iyilik-tanrisi-ulgen-in-inanistaki-yeri-tasviri-ve-kokeni.html
• Demircan, Adnan. ‘‘İslam Kültüründe On İki Rakam’’. İstem 2/4 (2004), 9-34. http://isamveri.org/pdfdrg/D02535/2004_II_4/2004_II_4_DEMIRCANA.pdf
• Demirci, Kürşat. "Dahhâk". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/408. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Duman, M. Fatih. Kureyş Kabilesi: İslam Öncesi Etnik, Siyasi ve Ekonomik Yapı. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Durbilmez, Bayram. ‘‘Kırım Türk Halk Anlatılarında Sayı Simgeciliği’’, Millî Folklor 19/76 (2007). 177-190.
• Ebhîşî, Şihâbuddîn. el-Mustadraf fî Külli Fennin Mustazraf. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. Beyrut: Müessesetü’l-alem li’l-matbûât, 1988.
• Güç, Ahmet. "Put". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, ts.
• Güngör, Harun. "Şamanizm". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/325. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Harman, Ömer Faruk. "Kâhin". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/170-171. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhim b. Mustafa. Cevâhiru’l-belâga fi’l-me‘ânî ve’l-beyânî ve’l-bedî‘. thk. Yûsuf Sûmeylî. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2010.
• Hüzelî, Ebu’l-Hasen Alî b. Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî. Murûcu’z-zeheb ve me‘âdinu’l-cevher. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1994.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. thk. Amir Ahmed Haydar. b.y.: Dâru’l-kutubi’l-Arabiyye, 2009.
• İbnu’l-Kelbî, Ebu’l-Munzir Hişam b. Muhammed. Kitâbu’l-esnâm. thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dâru’l-kutubi’l-Mısriyye, 2000.
• İbnuʼl-Cevzî, Cemâluddîn ʻAbdurrahmân b. ʻAlî b. Muhammed. el-Muntazam fî târihi’l-mulûki ve’l-umem. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn. el-Kâmil fi’t-târih. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2010.
• İsfehânî, Ebu’l-Ferec. Kitâbu’l-eğânî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2008.
• İsfehânî, Râgib. el-Müfredât fî elfâzi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dârü’l-kalem, 2002.
• Karakurt, Deniz. Türk Mitoloji Ansiklopedisi. PDF: 2011. https://turuz.com/storage/Dictionary/2012/0575-Turk_Mitoloji_Ansiklopedisi-Achiqlamali-Resimli-Turk_Soylence_Sozlughunun_Ansiklopedik_Versiyonu_(Deniz_Qaraqurt)_(2012).pdf
• Mısrî, Hüseyin Mecîd. el-Üstûretu beyne’l-Arabi ve’l-Fursi ve’t-Türk. Kahire: ed-Dâru’s-sikâfiyye, ts.
• Mihâil, Mesût. Esâtîr ve mu‘tekedâtu’l-‘Arab kable’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1994.
• Muslim, Ebuʼl-Hasen el-Kuşeyrî b. Haccâc. Sahîhu Muslim. 5 Cilt. thk. Muhammed Fuâd ʻAbdulbâkî. Beyrut: Dâru ihyâiʼt-turâsiʼl-ʻArabiyyi, ts.
• Muhammed Abdülmuîd Han. el-Esâtîru’l-Arabiyye kable’l-İslâm. Mektebetü’n-nâfize, ts.
• Muhammed b. Hişâm. es-Sîretu’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-Arabiyyi, 1990.
• Necatigil, Behçet. 100 Soruda Mitologya. 4. Basım. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1988.
• Nehhâd Tevfîk Ni‘met. el-Cinnu fi’l-edebi’l-arabiyyi. Beyrut: Amerika Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 1960.
• Ocak, Ahmet Yaşar. "Battal Gazi". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/204-205. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ögel, Bahaeddin. ‘‘Türklerde Kartal ve Kartal Arması’’. Türk Kültürü dergisi (ordu sayısı) (Ağustos 1972), 1128-1146.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Özarslan, Metin, Mukhıdın Salkynbaev, Rauan Dossymbekova. ‘‘Şark Dünya Görüşüne Göre Kutsal Sayıların Oluşumu’’. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 54/2 (2014), 155-166.
• Öztürk, Mustafa. "Zülkarneyn". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/564-567. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdullah b. Muhammed. Simâru’l-kulûb fi’l-mudâfi ve’l-mansûb. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, 1985.
• Şahin, M. Süreyya. "Cin". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/4-5. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Takiyüddîn Ebû Bekr b. Muhammed el-Hüseynî el-Hısnî, Kifâyetü’l-ahyâr fî halli Gâyeti’l-ihtisâr. thk. Abdulkâdir el-Arnâut-Tâlib Avvâde. Dımaşk: Dâru’l-beşâir, 2001.
• Tanyu, Hikmet. Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Teftâzânî, Saʻduddîn b. ʻUmer b. ʻAbdillâh. Muhtasaru’l-me‘ânî. İstanbul: Mektebetü’l-hâşimiyye, 2017.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü. Erişim 13.10.2019. https://sozluk.gov.tr/
• Usta, İbrahim. İslam Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Uzun, Mustafa. “Ebced”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/68-70. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yakıt, İsmail. Türk İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1992.
• Yazıcı, Hüseyin. "Sîretü Seyf b. Zîyezen". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/271. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Arap” (tarih). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/272-276. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-ʻilm li’l-melâyîn, 1984.