Umumu'l-Müşterek in Literature of Usul al-Fiqh

Yıl 2020, , 550 - 574, 15.12.2020

Fatih Karataş

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.764332

Cited By: 2

Öz

The way to understand and make sense of the nass (divine decrees) soundly is examined in the section called istinbât (rational inference) methods in the classical works of fiqh (Islamic jurisprudence). In this section, one of the words that we encounter in divine decrees, müşterek is also discussed. The term müşterek, which has more than one meaning and has been imposed for each meaning, was used in divine decrees of the Book and Sunnah. The issue of which meaning of müşterek is intended by Şari has been a reason for the disputes between scholars of usul al-fiqh (Islamic practice). Furthermore, the issue of umumu’l-müşterek has been one of the most prominent discussions about müşterek. The issue in question, which we can briefly explain that whether it is possible to address all of the meanings of müşterek imposed, is one of the important debate topics among the scholars of usul al-fiqh. The explanation of the concept in the works of usul, the controversial views on it, the evidence, and the famous examples related to the subject are the issues discussed in this study. Besides, some examples that are mentioned in classical usul al-fiqh works but considered to be nonrelevant for the subject will also be criticized. In this study, it is aimed to clarify the nature of the aforementioned concept, to reveal that some examples in classical works are not relevant to the subject, and finally choose one of the controversial views on the subject. Thus, the topic of umûmu’l-müşterek, one of the important causes of conflict in subsidiary (fer’i) jurisprudence matters and one of the basic concepts of usul al-fiqh and its impossibility will be clarified by presenting the subject systematically.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Usul al-Fiqh, Imposition, Müşterek, Umumu'l-Müşterek, Spiritual Müşterek

Fıkıh Usûlü Literatüründe Umûmu’l-Müşterek

Öz

Nassları sahih bir şekilde anlama ve anlamlandırmanın yolu, klasik fıkıh usûlü eserlerinde istinbât metodları dediğimiz kısımda incelenmektedir. Bu bölümde, nasslarda karşılaştığımız lafız çeşitlerinden biri olan müşterek de ele alınmaktadır. Birden fazla manaya sahip olup bu manalarından her biri için ayrı ayrı vaz’ edilmiş bir lafız olan müşterek, Kitap ve Sünnet nasslarında kullanılmıştır. Vaz’ edildiği manalardan hangisinin Şari’in maksadı olduğu konusu, usûlcülerin ihtilaf etmelerine sebep olduğu gibi; müşterek ile ilgili öne çıkan tartışmalardan biri de umumu’l-müşterek meselesidir. Kısaca müşterek ile vaz’ edildiği manalardan hepsini birden kastetmenin mümkün olup olmaması şeklinde ifade edebileceğimiz söz konusu mesele de usûlcüler arasındaki önemli tartışma konularından biridir. Kavramın usûl eserlerindeki izahı, hakkındaki ihtilaflı görüşler, deliller ve konuyla ilgili meşhur örnekler bu çalışmada ele alınmış olan hususlardır. Ayrıca klasik usûl eserlerinde zikredilen; ama konuya münasip olmadığı düşünülen bazı örneklerin kritiği de yapılmıştır. Bu çalışmayla, anılan kavramın mahiyetini netleştirmek, klasik eserlerdeki bazı örneklerin konuya uygun olmadığını ortaya koymak ve nihayet konuyla ilgili ihtilaflı görüşlerden birini tercih etmek hedeflenmektedir. Böylece fer’î fıkıh meselelerindeki önemli ihtilaf sebeplerinden ve fıkıh usûlünün de temel kavramlarından biri olan umûmu’l-müşterek konusu ve bunun imkân dâhilinde olamayacağı, sistematik bir şekilde sunularak vüzûha kavuşturulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fıkıh Usûlü, Vaz’, Müşterek, Umûmu’l-Müşterek, Manevî Müşterek

Kaynakça

• Abdulaziz el-Buhârî, Alâuddin b. Ahmed. Keşfu'l-esrâr 'an usûli Fahri'l-İslam el-Pezdevî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1430/2009.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm. nşr. Abdurrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Dâru's-Samî'î, 1424/2003.
• Apaydın, H. Yunus. Fıkhın Kaynakları (Nass ve İçtihat). ed. Hilmi Demir vd., Ankara: Ay Yayıncılık, 2017.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. et-Takrîr li Usûli Fahrilislâm el-Bezdevî. thk. Abdusselâm Subhî Hâmid. 8 Cilt. Kuveyt: y.y., 1426/2005.
• Bâbertî Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-'İnâye şerhu'l-Hidâye (Fethu'l-Kadîr'le birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş'as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd. nşr. Şuayb el-Arnavut-Muhammed Kâmil Karabileli. Beyrut: Dâru'r-Risâleti'l-Âlemiyye, 2009.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. el-Mustesfâ. thk. Muhammed Abdusselâm Abduşşâfî. b.y.: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. Basım, 1413/1993.
• Heyet. Mu'cem u Mustalahâti'l-'Ulûmi'ş-Şer'iyye. ed. Komisyon. Riyâd: Vizâratu'ş-Şu'ûni'l-İslamiyye ve'd-Da've ve'l-İrşâd, 2. Basım, 1439/2017.
• Hınn, Mustafa. Eseru'l-ihtilâf fi'l-kavâ'idi'l-usûliyye fi-htilâfi'l-fukahâ. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2014.
• İbn Manzûr, Ebu'l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim el-Mısrî. Lisânu'l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru'l-Meârif, ts.
• İltaş, Davut. Fıkıh Usûlünde Mütekellimîn Yönteminin Delalet Anlayışı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdurrahîm b. el-Hasen. Nihâyetu's-sûl fî şerhi Minhâci'l-vusûl. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1420/1999.
• "İştirâk". el-Mevsû'atu'l-Fıkhiyyeti'l-Kuveytiyye. ed. Komisyon. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâratu'l-Evkâf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kahraman, Abdullah. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 4. Basım, 2016.
• Karataş, Fatih. Babertî'nin el-İnâye Adlı Eserinde Fıkıh Usûlü Tatbiki. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Koca, Ferhat. "Müşterek". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/172-174. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Koçak, Muhsin vd.. Fıkıh Usûlü. ed. Osman Şahin, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Leknevî, Abdulali Muhammed b. Nizâmiddîn Muhammed es-Sihâlevî el-Ensârî. Fevâtihu'r-rahamût bi şerhi Müsellemi's-sübût. thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1423/2002.
• Mahallî, Ebû Abdillah Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. Şerhu'l-Mahallî alâ Cem'il-cevâmi' (Hâşiyetu'l-Attâr ile birlikte). 2 Cilt. b.y.: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1959.
• Merğînânî, Burhânuddîn Ebu'l-Hasen Ali b. Ebîbekr el-Ferğânî. el-Hidâye şerhu Bidâyeti'l-mübtedî. thk. Muhammed Adnân Dervîş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Erkam b. Ebi'l-Erkam, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Minhâcu't-tâlibîn ve 'umdetu'l-müftîn fi'l-fıkh. thk. Kasım Ahmed Ivad. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1425/2005.
• Pezdevî, Fahru'l-İslam Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed. Kenzu'l-vusûl ilâ ma'rifeti'l-usûl (Keşfu'l-esrâr ile birlikte). thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. Basım, 2009.
• Remlî, Şemsuddîn Muhammed b. Ebi'l-Abbâs Ahmed b. Hamza. Nihâyetu'l-muhtâc ilâ şerhi'l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1404/1984.
• Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mesud el-Mahbûbî el-Buhârî. et-Tavdîh li metni't-Tenkîh fî usûli'l-fıkh (Şerhu't-Telvîh ile beraber). thk. eş-Şeyh Zekeriyya Umeyrât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. Basım, 1434/2013.
• Serahsî, Şemsu’l-Eimme Ebûbekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlu's-Serahsî. thk. Ebu'l-Vefâ el-Efğânî. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1426/2005.
• Serahsî, Şemsu’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, 1414/1993.
• Seydişehrî, İbnu'l-Emîn Mahmud Esad. Fıkıh Usûlü Telhîs-u Usûl-i Fıkıh. sad. Talha Alp vd. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2008.
• Seyyid, Mehmed. Usûl-i Fıkıh Dersleri. nşr. Selçuk Camcı-Haydar Yıldırım. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2011.
• Şaban, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü'l-Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 30. Basım, 2018.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Marife, 1410/1990.
• Teftâzânî, Sa'duddîn Mesud b. Ömer. Şerhu't-Telvîh 'ale't-Tavdîh li metni't-Tenkîh fî usûli'l-fıkh. thk. eş-Şeyh Zekeriyya Umeyrât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. Basım, 1434/2013.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. Sünenu't-Tirmizî. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. b.y.: Şeriketu Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Halebî, 2. Basım, 1388/1968.
• Zencânî, Ebu'l-Menâkıb Şihâbuddîn Mahmûd b. Ahmed. Tahrîcu'l-furû' 'ale'l-usûl. thk. Muhammed Edîb Salih. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1398/1978.
• Zencânî, Ebu'l-Menâkıb Şihâbuddîn Mahmûd b. Ahmed. Fıkhî Hükümlerin Usûlî Dayanakları: Tahrîcü'l-Fürû ale'l-Usûl. çev. Davut İltaş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Zerkâ, Ahmed b. Muhammed. Şerhu'l-kavâidi'l-fıkhiyye. thk. Mustafa Ahmed Zerkâ. Dımaşk: Dâru'l-Kalem, 10. Basım, 1433/2012.
• Zeydân, Abdulkerim. el-Vecîz fî usûli'l-fıkh. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle Nâşirûn, 1432/2011.