Endülüs Hadisçiliğinde Kadıların Yeri

Yıl 2013, Cilt: 4 Sayı: 7, - , 01.06.2013

Mustafa Öztoprak

Öz

Endülüs, diğer alanlarda olduğu gibi hadiste de önemli gelişmelerin sağlandığı İslâm coğrafyasının önemli merkezlerinden birisidir. Endülüs’te hadisin gelişmesinde farklı amillerden söz etmek mümkündür. Bunlardan belki de en önemlisi kadılardır. Hadisin gelişmesinde kadıların rolü yaşanan süreçleri etkileyecek seviyededir. Endülüs’e hadisin giriş, gelişme ve zayıflamasında kadıların önemli ölçüde belirleyici olduğu görülmektedir. Onlar hem hadis eğitimi almakta, hem de kadılık görevini yerine getirirken insanlara nakilde bulunmaktadırlar. Endülüs âlimleri zikredildiğinde akla gelenlerin önemli bir kısmı muhaddis kadılardan meydana gelmektedir. Endülüs kadılarının hayatları ve aldıkları eğitim incelendiğinde yaklaşık dörtte birinin hadis nakleden kadılardan oluştuğu tespit edilmektedir

Anahtar Kelimeler

Endülüs, hadis, kadılar, muhaddisler, fıkıh

Kaynakça

• Abdülhâdi, Ahmet el-Hüseyn, Mazâhiru’n-nahdati’l-hadisiyye fi ahdi Ya’kub el-Mansûr el- Muvahhidî, (Mağrib: İhyâu’t-Türâsi’l-İslâmî, 1402).
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, Ref ’ü’l-yedeyn fî’s-salat, (Beyrut: Daru İbn Hazm, 1416).
• Isabel, Fierro, “Hadisin Endülüs’e Girişi 2/8 ve 3/9 Yüzyıllar” trc., Murat Gökalp, AÜİFD, 47 (2006), 2, 242.
• Hamevî, Şihâbüddîn Ebû Abdillah, Mu’cemü’l-Büldân, (Beyrut: Dâr Sâdır, 1995).
• Himyerî, Sıfatu Cezireti’l-Endelüs, nşr., E. Levı Provençal, (Byy.,ts). ……….., er-Ravdu’l-mi’târ fî haberi’l-aktâr, (Beyrut: Müessesetü Nâsır es-Sakafî, 1975).
• Humeydî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Nasr, Cezvetü’l-muktebis fî zikri vülâti’l-Endelüs, nşr., Muhammed b. Tâvit et-Tancî, (Mısır: Dârü’l-Kitabi’l-Mısri, 1372).
• Huşenî Muhammed b. Hâris, Kudâtu Kurtuba, (Kâhire: ed-Dârü’l-Mısriyyeli’t-Te’lif ve’t- Terceme, 1966).
• …………, Ahbâru’l-fukahâ ve’l-muhaddisîn, nşr., Maria Luis Abila ve Luis Mulina, (Mad- rid: Consejo Superior de Investiga, 1992).
• İbn Ferhûn, Burhânüddîn İbrahim b. Alî, ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma’rifeti ulemâi’l-mezheb, (Kâhire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1972).
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, Vefayâtu’l-‘ayân ve enbâü ebnâi’z-zamân, nşr., İhsan Abbas, (Beyrut: Daru Sâdır, 1994).
• İbn Hayyan, Ebû Mervan Hayyan b. Halef b. Hüseyin el-Ümevî, el-Muktebes fî ahbâri beledi’l-Endelüs, nşr., Abdurrahman Ali Haci, (Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, 1965).
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî, Fezâilü’l-Endelüs ve Ehliha, nşr., Selahaddin Müneccid, (Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1968).
• İbn İzârî, Ebû Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-Beyânü’l-muğrib fi ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib, nşr., İhsan Abbas, (Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983).
• İbnü’l-Ebbâr, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Kudâ‘î, et-Tekmile li Kitâbi’s-Sıla, nşr., Abdüsselâm el-Hirasî, (Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1995).
• İbnü’l-Faradî, Ebû’l-Velîd Abdullah b. Muhammed b. Yûsuf el-Kurtubî el-Ezdî, Târîhu ulemâi Endelüs, nşr., Rûhıyye Abdurrahmân es-Süveyfî, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997).
• İbnü’l-Imâd, Ebû’l-Felah Abdülhay b. Ahmed, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, (Bey- rut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, ts). İhsan, Abbas, Târihu’l-edebi’l-Endelüs, (Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1978).
• İmâmüddin, S. Muhammed, Endülüs Siyasi Tarihi, çev., Yusuf Yazar, (Ankara: Rehber Ya- yıncılık, 1990).
• Kâdî İyâz, Ebû’l-Fadl Mûsa b. Iyâz el-Yahsûbî es-Sebtî, Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l- mesâlik li-ma’rifeti a’lâmi mezhebi Mâlik, (Rabat: Vizâratü’l-Evkâf, ts). Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn terâcimü musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye, (Dımaşk: Mektebetü’l-Arabiyye, 1952).
• Merrâküşî, Abdülvâhid, el-Mûcib fî telhîsi ahbâri’l-Mağrib, nşr., Muhammed Saîd el-Uryân, (Kâhire: İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1963).
• Mizzî, Ebû’l-Haccâc Yusuf b. ez-Zekî Abdurrahmân, Tehzîbü’l-Kemâl, (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400).
• Nübâhî, Ebû’l-Hasen b. Abdullah b. Hasen, Târîhu Kudâti’l-Endelüs, (Beyrut: Dâru Afâkı’l- Endelüs, 1983).
• Özdemir, Mehmet, “Mülûkü’t-Tavâif ”, DİA, 2006, XIII, 553.
• …………., Endülüs Müslümanları-I, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010).
• Öztoprak, “Endülüs’te Hadis İlminin Gelişim Aşamaları”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 2 (2012), s. 183-197.
• …………, Endülüs’te Hadis ve İbnü’l-Harrât el-İşbîlî, (Sinop: Şimal Matbaacılık, 2012).
• Sa’dun Abbas Nasrullah, Devletü’l-Murabıtîn fî’l-Mağrib ve’l-Endelüs, (Beyrut: Dârü’n- Nehdati’l-Arabiyye, 1985).
• Safedî, Selahaddin Halil b. Aybek b. Abdullah, el-Vâfî bi’l-Vefâyât, (Byy., Neşriyatü’l- İslâmiyye, ts). Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî, el-Ensâb, nşr., Abdul- lah Amr Barudî, (Beyrut: Dârü’l-Cinân, 1988).
• Suyutî, Büğyetü’l-vuât fî tabakâti’l-lüğaviyyîn ve’n-nühât, el-Mektebetü’l-Asrıyye, nşr., Mu- hammed Ebû’l-Fazl İbrahim, (Lübnan: el-Mektebetü’l-Asrıyye, ts). Suyutî, Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekir, Tabakâtü’l-huffâz, (Beyrut: Dârü’l-Buhusi’l- İlmiyye, 1983).
• Şekîb, Arslan, Hûlâsatü târihi’l-Endelüs, (Beyrut: Menşûrâtü Dâri Mektebeti’l-Hayât, 1983).
• Tahsin, Görgün, “İbn Habîb es-Sülemî”, DİA, 1999, XIX, 510-513.
• Tîbî, Emin Tevfik, Dirasât ve bühûs fî târîhi’l-Mağrib ve’l-Endelüs, (Trablus: ed-Dâru’l- Arabiyye, Dâru’l-Arabiyyeti’l-Kitâb, 1984).
• Yusuf, Eşbâh, Târihu’l-Endelüs fî ahdi’l-Murâbitîn ve’l-Muvahhidîn, (Kâhire: Matbaatu Lecneti’t-Telif ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1958).
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, nşr., Şuayb el-Arnaût vd, (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982).
• ………, Tezkiratü’l-huffâz, (Haydarabad: Daru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1956).
• Ziriklî, Hayreddîn Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fârisî, el-A’lâm kâmûsu terâcim li- eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ, (Beyrut: Dâru’l-İlim, 2002).