Halku’l-Kur’ân ve Rü’yetullah Konuları Bağlamında İbnü’l-Mülakkın’ın Buhârî’nin Bab Başlıklarına Yaklaşımı

Yıl 2014, Cilt: 5 Sayı: 10, 99 - 124, 18.05.2015

Nurullah Agitoğlu

Öz

Kur’an’ın yaratılmış olup olmadığı (Halku’l-Kur’ân) ve Allah’ın görülüp görülemeyeceği (Rü’yetullah), ilk dönemlerden bu yana tartışılan önemli kelam konularının başında gelmektedir. Bu konular özellikle siyasî ve sosyal anlamda âlimlerin gündeminde olduğu gibi, toplumu da itikadî yönden derinden etkilemiştir. Ehl-i Sünnet âlimleri ile özellikle Mu’tezile arasında sert tartışmalara sebep olan bu konular, hadis şârihlerinin de ilgisini çekmiş ve bunun sonucu olarak şerhlerde bu meselelere yer verilmiştir. Bu çalışmada, Buhârî’nin el- Câmi‘u’s-Sahîh’i üzerine İbnü’l-Mülakkın’in (ö.804/1401) oldukça hacimli olan et-Tavzîh adlı şerhi çerçevesinde konuya yaklaşımı ele alınmaya çalışılmıştır. Araştırma, genel olarak hadis şârihlerinin kelam konularına nasıl yaklaştıklarına dair bir fikir verme çabasını da barındırmaktadır. Hadis şârihleri, kendi dönemlerindeki siyasi ve sosyal şartlardan etkilendikleri gibi, takip ettikleri mezhep ve ekollerin görüşlerini de dikkate almışlardır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, Halku’l-Kur’ân, Rü’yetullah, et-Tavzîh, İbnü’lMülakkın

Approach of Ibn Al-Mulaqqin to Bukhari’s Bâb Titles in the Context of Khalqu-L Qur’an and Ru’yatullah

Öz

The two most important issues has been discussed in Ilm al-Kalâm since the first term are Khalqu-l Qur’an which is whether the Qur’an was created or not and Ru’yatullah which is whether Allah can be seen or not. Especially these issues has not been only on the agenda of scholars in the sense of political and social society, but also has profoundly influenced muslims in terms of faith. Hadith commentators had opined about these issues which caused deep discussions and controversy among Scholars of Ahl al-Sunnah and Mu’tazilah, when they commented on related narrated hadith. In this study will be examined Ibn alMulaqqin’s approach to the both issues in the frame of his Tawdheeh which is a quitly bulky commentary book on Bukhâri’s al-Jâmi al-Sahîh. It is believed that this kind of examaning will help to grasp a better understanding of how hadith commentators approached the teological issues which were caused serious different opinions among Islamic scholars. Because the hadith commentators affected by the political and social conditions in their own time as much as sects and schools which they followed

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sharh, Khalqu’l-Kur’ân, Ru’yatullah, Tawdheeh, Ibn alMulaqqin

Kaynakça

• Adam, Hüdaverdi, “İslam Kelamında Rüıyetullah ve İbn Arabi’nin Görüşleri”, http://www.angelfire.com/ct2/hudaverdi/directormakale/RUYETULLAHVEIBNARABI. htm 06.2014.
• Akdemir, Hikmet, “Taberî’ye Göre Ru’yetullah Meselesi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, sayı: III, ss. 7-26.
• Akoğlu, Muharrem, “el-Hayde Bağlamında Halku’l-Kur’an Tartışmaları”, Bilimname VIII, 2005/2, ss. 13-32.
• Altundağ, Mustafa, “Kelamullah-Halku’l-Kur’an Tartışmaları Çerçevesinde ‘Kelam-ı Nefsî- Kelam-ı Lafzî’ Ayırımı”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2000), ss. 149-181.
• Aydınlı, Osman, “Mu’tezile Geleneğinin Kur’an-ı Kerim Tasavvuru”, İslamî İlimler Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1, Bahar 2006, ss. 39-57.
• Bağdadî, Abdulkahir, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, TDV Yay., Ankara, 2001.
• Baltacı, Burhan, “Yunus 10/26. Ayette Yer Alan ‘Ziyade’ Kelimesinin ‘Ruyetullah’ Olarak Anlaşılmasında Ehl-i Sünnet İnancının Etkisi”, Dini Araştırmalar, Cilt: 8, S. 24, ss. 293-304. Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiü’s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• Çetinkaya, Mehmet, İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Sahih-i Buharî, Yayınlanmamış yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer, Kitabü’r-Rü’ye, nşr. İbrahim Muhammed el-Ali- Ahmed Fahri er-Rifaî, Zerka, 1990.
• Dârimî, Osman b. Saîd, er-Redd Ale’l-Cehmiyye, Tahk. Bedr el-Bedr, ed-Dârü’s-Selefiyye, Kuveyt, 1985.
• Dârimî, Osman b. Saîd, Reddü’l-İmâm ed-Dârimî Osman b. Saîd Alâ Bişr el-Merisî el-Anîd, Tahk. Muhammed Hâmid el-Faykî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1358.
• Dehlevî, Abdülaziz, Bustânu’l-Muhaddisîn, Çev. Ali Osman Koçkuzu, T.D.V. Yay., Ankara, 1997.
• Hansu Hüseyin, Mu’tezile ve Hadis, Kitabiyat Yay., Ankara, 2004.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef b. Battâl el-Bekrî (ö.449), Şerhu Sahîhi’l-Buhârî I-X, Tahk. Ebu Temîm Yâsir b. İbrahim, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2003.
• İbn Hacer, el-Askalânî (ö.852), Fethu’l-Bârî Bi Şerhi Sahîhi’l-İmâm Ebî Abdillah Muham- med b. İsmail el-Buhârî, I-XIII, Tahk. Abdulkadir Şeybe el-Hamd, Riyad, 1420.
• İbn Huzeyme, Ebu Bekr Muhammed b. İshâk, Kitabu’t-Tevhîd ve İsbâtü Sıfâti’r-Rabb Azze ve Celle, I-II, Tahk. Abdulaziz b. İbrahim eş-Şehvân, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1994.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed el-Harranî, Mecmûu’l-Fetâvâ, I-XXXVII, Tahk. Âmir el-Cezzâr, Enver el-Bâz, Darü’l-Vefa, el-Mansûra, 2005.
• İbnü’l-Mülakkın, Siracüddîn Ebû Hafs Ömer b. Ali (ö. 804), et-Tavzîh Lişerhi’l-Câmii’s- Sahîh, I-XXXVI, Thk. Dârü’l-Felâh ekibi, Vizaretü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye,1. Baskı, Katar, 2008.
• _______, Tabakâtü’l-Evliyâ, Thk. Nureddin Şerîbe, Mektebetü’l-Hancî, Kahire, 1994.
• Kinânî, Abdülaziz b. Yahya, el-Hayde ve’ntisarü’l-Menheci’s-Selefî, et-Tev’ıyetü’l-İslamiyye, Cîze, Trz. Klimoviç, L. İ., “Kur’an’ın Mahlûk Olmadığı Doğması”, Çev. M. Kemal Atik, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2003), ss. 161-172.
• Koçyiğit, Talat, Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, TDV Yay., Ankara 1989.
• ______,Kur’an ve Hadiste Ru’yet, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1974.
• Matüridî, Ebû Mansûr, Kitabü’t-Tevhid, Thk. Fethullah Halif, Darü’l-Câmiati’l-Mısriyye, İskenderiyye, Trz.. Öğmüş, Harun, “Halku’l-Kur’ân Tartışmalarının Vahyin Allah’tan İnsana İntikaliyle İlgili Telakkiler Üzerindeki Etkisi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, Güz 2009, ss. 17-44.
• Özarslan, Selim, “Allah’ın Görülebilmesi/Rü’yetullah Sorunu ve Dirilişle İlişkisi”, Fırat Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 11 sayı. 1 ss. 275-294. Özel, Ahmet, “İbnü’l-Mülakkın”, DİA, XXI, İstanbul 2000.
• Özer, Salih, Endülüslü İbn Battal ve Buhârî Şerhi, Araştırma Yay., Ankara 2007.
• Pakiş, Ömer, “Rü’yetullah ile İlişkilendirilen Ayetlerin Mu’tezilî Okuma Biçimi (Kâdî Abdulcebbâr ve Zemahşerî Örneği), M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21 (2001/2), ss. 55-79.
• Sâbunî, Nureddin, el-Bidaye fî Usûli’d-Din, nşr. Bekir Topaloğlu, DİB Yay., Ankara 1995, s. 41
• Sandıkçı, Kemal, Sahîh-i Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmalar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1991.
• Sehâvî, Şemsuddin Muhammed b. Abdirrahman, ed-Dav’ül-Lâmi Liehli’l-Karni’t-Tâsi’, I-XII, Dârü’l-Ciyl, Beyrut, 1992.
• Suyûtî, Celalüddin Ebü’l-Fazl, Hüsnü’l-Muhadara Fî Târîhi Mısır ve’l-Kâhire, I-II, Thk. Mu- hammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kahire, 1967.
• Tok, Fatih, “Ebû Hanîfe Hakkında İki İddia/İtham: Mürciîlik ve Halku’l-Kur’ân”, İslam Hu- kuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 19, 2012, ss. 245-267.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Halku’l-Kur’an”, DİA, XV, İstanbul 1997.
• Yeşilyurt, Temel “Ru’yetullah”, DİA, XXXV, İstanbul 2008.
• Yıldırım, Ramazan, “Halku’l-Kur’an Meselesinin Politik İstismarı”, Milel ve Nihal –İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi-, Sayı: 1 Ocak-Nisan 2011, ss. 49-69.
• Zenbil, Ramazan, İmam Buhârî, Nebevi Hayat Yay., İstanbul, 2013.
• Adam, Hüdaverdi, “İslam Kelamında Rü’yetullah ve İbn Arabi’nin Görüşleri”, http://www.angelfire.com/ct2/hudaverdi/directormakale/RUYETULLAHVEIBNARABI. htm 06.2014.