Semantik ve Analitik Açıdan Kur’ân’da “Maraz” ve Türevleri

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 12, 49 - 76, 31.12.2015

Faruk Özdemir

Öz

Bu makalede Kur’ân’da yer alan maraz kökü ve türevleri semantik ve analitik açıdan inceleme konusu yapılmıştır. Önce kelimenin etimolojik kökeni ve genel sözlüklerdeki anlamları üzerinde durulmuş ardından “el-vücûh ve’n-nezâir” tarzı eserler dikkate alınarak kelimenin ve türevlerinin çeşitli âyetlerdeki kullanımlarına göre taşıdığı farklı anlamlar/vecihler art zamanlı olarak incelenmiştir. Daha sonra bu mastardan türeyen ve Kur’ân’da zikredilen isim ve filler, bağlamları göz önünde bulundurularak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, maraz, semantik, analitik, tefsir

Kaynakça

• Abdu’l-Bâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm (İstanbul: Çağrı Yay. 1411/1990).
• Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî, Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Mustafâ Müslim Muhammed, 1. bs. (Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1989).
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed İbn Hanbel, thk. Şu’ayb el-Arnaûd v.dğr., 2. bs. (Müessesetu’r-Risâle, y.y., 1420/1999).
• Bagavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd, Me’âlimu’t-Tenzîl, thk. Muhammed Abdullâh en-Nemir v.dğr., 1. bs. (Riyâd: Dâru Tayyibe, 1409).
• Beydâvî, Nâsuriddîn Ebi’l-Hayr Abdillâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî eş-Şâfiî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, haz.: Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, 1.bs. (Beyrût-Lübnân: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.y.).
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, 2. bs. (İstanbul: Çağrı yay. 1412/1992).
• Bursevî, İsmâîl Hakkî b. Mustafâ, Tefsîru Rûhi’l-Beyân (Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, y.y., t.y.).
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdu’l-Ğafûr Attâr, 3. bs. (Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1404/1984).
• Dahhâk b. Müzâhim, Tefsîru’d-Dahhâk, thk. Muhammed Şükrî Ahmed ez-Zâviyetî, 1.bs. (Kâhire: Dâru’s-Selâm li’t-Tıbâ’ati ve’n-Neşr ve’t-Tezî’ ve’t-Terceme, 1419/1999).
• Dâmeğânî, Hüseyin b. Muhammed, Kâmûsu’l-Kur’ân: Islâhu’l-Vücûh ve’n-Nezâir fi’lKur’âni’l-Kerîm, thk. Abdulazîz Seyyidu’l-Ehl, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. bs. (Beyrût, y.y., 1983). Dâmeğânî, Hüseyin b. Muhammed, el-Vücûh ve’n-Nezâir li Elfâzi Kitâbillâhi’l-Azîz, thk. Arabî Abdu’l-Hamîd Alî, (Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.).
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh Abdurrahman, es-Sünen (İstanbul: y.y., 1992).
• Ebû Dâvûd Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî, es-Sünen, 2. bs. (İstanbul: Çağrı yay. 1992).
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, el-Bahru’l-Muhîd, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz, 1.bs. (Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993).
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. El-Müsennâ et-Teymî, Mecâzu’l-Kur’ân, thk. Muhammed Fuâd Sezgîn (Kâhire: Mektebetu’l-Hancî, t.y.).
• Ebu’l-Muzaffer es-Sem‘ânî, Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr, Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Yâsir b. İbrâhim, Ganîm b. Abbâs (Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997).
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-Luga, thk. Ahmed Abdul’alîm elBerdûnî (Mısır: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, t.y.).
• Halil b. Ahmed, el-Ferâhîdî, Kitâbü’l-Ayn, thk. Abdu’l-Hamîd Hindâvî (Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003).
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd, Me’âni’l-Kur’ân, 3. bs. (Beyrût: Âlimü’l-Kütüb, 1403/1983).
• Fîrûzâbâdî, Mecdü’d-Dîn Muhammed b. Ya’kûb eş-Şîrâzî, el-Kâmûsu’l-Muhîd (el-Hey’etü’lMısriyye el-Âmme li’l-Kütüb, y.y. 1398/1978).
• Hârûn b. Mûsâ el-Kârî, el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Ku’âni’l-Kerîm, thk. Hâtim Sâlih ezZâmin, (Bağdat: Vizâratu’s-Sekâfe ve’l-İ’lâm Dâiretu’l-Âsâr ve’t-Türâs, 1409/1988).
• Hâzin, Alâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî, Lübâbu’t-Te’vîl fî Meâni’tTenzîl (Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Fikr, 1399/1979).
• İbn Atiyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdilhakk, el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’lKitâbi’l-Azîz, thk. Komisyon, 2. bs. (Katar: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 1428/2007).
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen el-Ezdî, Cemheretu’l-Luga, Remzî Münîr Ba’lebekî (Beyrût-Lübnân: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987).
• İbn Ebî Hâtim, el-İmâm el-Hâfız Ebû Muhammed Abdurrahmân er-Râzî, Tefsîru İbn Ebî Hâtim, thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib (Sayda: el-Mektebetu’l-Asriyye, t.y.).
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Makâyîsu’l-Luga, thk., Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn, (Dâru’l-Fikr, y.y., t.y.).
• İbn Kesîr, İmâdu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl ed-Dimeşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk.
• Mustafâ es-Seyyid Muhammed v.dğr., 1. bs. (Kâhire: Mektebetu’l-Evlâd eş-Şeyh li’t-Turâs, 1421/2000).
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen (İstanbul: Çağrı Yay. 1992).
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, thk. Emîn Muhammed Abdulvehhâb ve Muhammed es-Sâdık el-‘Ubeydî, 3. bs. (Beyrût- Lübnân: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1419/1999).
• İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahmân, Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, 1.bs. (Beyrût-Lübnân: Dâru İbn Hazm, el-Mektebetu’l-İslâmî, 1423-2002).
• İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed er-Râğıb, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân (Mektebetü Nazâr Mustafâ el-Bâz, y.y., t.y.).
• İzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev.: Süleyman Ateş (İstanbul: Yeni ufuklar nşr., t.y.).
• Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn, Tefsîru’l-Kâsımî: Mehâsinu’t-Te’vîl, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, 1.bs. (Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, y.y., 1377/1957).
• Kisâî, Alî b. Hamza, Me’âni’l-Kur’ân, haz.: Îsâ Şehhâte Îsâ Alî, (Kâhire: Dâru Kubâ’ li’tTıbâ’ati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1998).
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmî’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, 1. bs. (Beyrût-Lübnân: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006).
• Mukâtil b. Süleymân el-Belhî, el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Ku’âni’l-Azîm, thk. Hâtim Sâlih ezZâmin, 1. bs. (Bağdat-Irak: Merkezu Cum’ati’l-Mâcid li’s-Sekâfeti ve’t-Turâs, 1427/2006).
• Mukâtil b. Süleymân el-Belhî, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, thk. Ahmed Ferîd, 1.bs. (Lübnân-Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003).
• Mücâhid b. Cebr, Ebu’l-Haccâc el-Mahzûmî, Tefsîru Mücâhid, (Beyrût: el-Menşûrâtu’l-İlmiyye, t.y.).
• Müslim, Ebu’l- Hüseyin Müslim b. el- Haccâc el- Kuşeyrî en- Neysâbûrî, el- Câmiu’s- Sahîh (Kâhire, y.y., 1407/1987).
• Nehhâs, Ebû Ca’fer, Me’âni’l-Kur’âni’l-Kerîm, thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî, 1.bs. (Mekke: Merkezu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1409/1998).
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’tTe’vîl, thk. Yusuf Ali Bedevî, 1.bs. (Beyrût: Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1419/1998).
• Neysâbûrî, Ebû Abdurrahmân İsmâîl b. Ahmed ed-Darîr el-Hîrî, Vücûhu’l-Kur’âni’lAzîm, thk. Fâtıma Yûsuf el-Hıyamî, 1.bs. (Dımeşk: Dâru’s-Sakâ li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr ve’tTevzî’, 1996).
• Okumuş, Mesut, “Semantik ve Analitik Açıdan Kur’ân’da Salât Kavramı”, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, III, 6 (2004), s. 1-30.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahru’d-Dîn, Tefsîru’l-Fahru’r-Râzî: et-Tefsîru’lKebîr, Mefâtîhu’l-Ğayb, 1. bs. (Lübnân-Beyrût: Dâru’l-Fikr: 1401/1981).
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir, Muhtâru’s-Sıhâh (Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1986).
• Se’âlibî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebû Zeyd, Cevâhiru’l-Hisân fî Tefsîri’lKur’ân, thk. Ali Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, 1. bs. (Beyrût-Lübnân: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418/1997).
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm, Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-Ulûm, thk. Ali Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, 1. bs. (BeyrûtLübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993).
• Suyûtî, Celâluddîn, ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sûr, thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, 1. bs. (Kâhire: Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1424/2003).
• Süddî, Ebû Muhammed İsmâîl b. Abdirrahmân el-Kebîr, Tefsîru’s-Süddî el-Kebîr, nşr. Muhammed Atâ Yûsuf, 1.bs. (Dâru’l-Vefâ li’t-Tıbâ’ati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, y.y., 1414/1993).
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr el-Câmî’ beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min İlmi’t-Tefsîr, thk. Seyyid İbrâhîm (Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2007).
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmi’u’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, 1. bs. (Kâhire: Dâru Hicr, 1422/2001).
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevde, es-Sünen (İstanbul, y.y., 1412/1992).
• Yakıt, İsmail, “Doğru Bir Kur’ân Tercümesinde Semantik Metodun Önemi”, S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1994), ss. 17-24.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el-Huseynî, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk., Abdul’alîm et-Tahâvî (Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1400/1980).
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Sirrî, Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbuh, thk. Abdulcelîl Abduh Şilbî, 1. bs. (Beyrût: Âlimu’l-Kütüb, 1408/1998).
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed, el-Keşşâf ‘an Hakâiki Ğavâmidı’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz, 1. bs. (Riyad: Mektebetu’l-Abîkân, 1418/1998).