Molla Hüseyin Bateyî’nin Çalışmalarında Kur’ân’ın Kaynaklığı Üzerine

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 12, 151 - 171, 31.12.2015

Mehmet Nurullah Aktaş

Öz

Şırnak’ın yetiştirdiği önemli ilim adamlarından Molla Hüseyin Bateyî, 1680-1760 yıllarında yaşamıştır. Medreselerde eğitimini tamamlayarak Hakkâri Meydan Medresesinde müderrislik yapmıştır. Bateyî, elimizde mevcut bulunan en eski Kürtçe Mevlid-i Şerifyle nâm salmıştır. Münacaât ve naat içerikli şiirlerin yanı sıra aşk ve sevgi ile ilgili manzum eserler de kaleme almıştır. Bu makalede, Bateyî’nin gerek Mevlid-i Şerif’te gerekse diğer çalışmalarında Kur’ânî temalar ve Kur’ân’dan yaptığı iktibaslar ele alınmış; Kur’ân’a ve Ulûmu’l-Kur’ân’a olan vukûfyeti, Kur’ân’da zikri geçen bir kısım meseleleri
ele alış biçimi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bateyî, Tefsir, ‘Ulûmu’l-Kur’ân, Mevlid, Kaside

Kaynakça

• Albayrak, Hâlis, Tefsîr Usûlü, (İstanbul: Şûle Yayınları, 2011).
• Beydavî, Nureddin Abdullah b. Ömer, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, (Beyrût: Dâru’lMa’rife, 1434/2013), I.
• Celali (Geçit), Molla Musa, Feydu’l-Kadîri’l-Mubdî Şerhu’l-Mevlidi’l-Kurdî, (İstanbul: İhvan Neşriyat, trs).
• Çetin, Abdurrahman, “Tilavet Secdesi”, DİA, XLI.
• Çetin, Abdurrahman, Kur’ân İlimleri ve Kur’ân-ı Kerîm Tarihi, (İstanbul: Dergâh Yay, 2. baskı, 2012).
• Çiçek, Halil, Şark Medreselerinin Serencâmı, (İstanbul: Beyan Yayınları, 2009).
• Draz, Muhammed Abdullah, Kur’ân’a Giriş, çev: Salih Akdemir, (Ankara: Kitâbiyât, 2000).
• Fazlurrahman, Ana Konularıyla Kur’ân, (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1996), s. 147
• Görgün, Tahsin, “Nübüvvet: İnsanlığa Rahmet”, İslam’a Giriş (Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar), editör: Bünyamin Erul, (İstanbul: DİB Yayınları, 2006).
• İbn ‘Aşûr, Muhammed et-Tâhır, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, (Tûnus: Dâr Suhnûn, trs), I-XII.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Ğalib el-Endulusî, el-Muharreru’l-Vecîz, (Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 2. Baskı, 1428/2007), I-VI.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmaîl, es-Sîretu’n-Nebeviyye, thk: Mustafa Abdulvâhid, (Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1403/1983), I-IV.
• İsfehânî, Râğib, el-Mufredât fî ğarîbi’l-Kur’ân, thk: Muhammed Seyyid Keylânî, (Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, trs).
• Jiyan, Rênas Melayê Bateyî, (Diyarbakır: Belkî Yayınları, 2013).
• Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, (Ankara: DİB Yayınları, 2007), I-V.
• el-Mazharî, Muhammed Senâullah el-‘Usmânî el-Hanefî, Tefsîru’l-Mazharî, (Lâhur: Mektebetu Reşîdiyye), I-VII.
• Okiç, M.Tayyib, Tefsir ve Hadis Usûlünün Bazı Meseleleri, (İstanbul: Nûn Yayıncılık, 1995).
• Sadınî, M. Xalıd, Mela Huseynê Bateyî: Jiyan, Berhem û Helbestên Wî, (İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2013).
• Salih, Subhi, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an, (Beyrût: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1988).
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân, el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, (Beyrût: Dâr İbn Hazm, 1429/2008), I.
• Şengül, İdris, Kur’ân Kıssaları Üzerine, (İzmir: Işık Yayınları, 1994), s. 26.
• Şimşek, M.Sait, Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri, (İstanbul: Beyan Yayınları, 2012), I-V.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Ta’vîli Âyi’l-Kur’ân (Tefsîr), (Lübnan: Dâr İbn Hazm, 2002), I-XV.
• Topaloğlu, Bekir, “Esmâ-i Hüsnâ”, DİA, XV.
• Zeki Beg, Muhammed Emin, Kürtler ve Kürdistan Tarihi, (İstanbul: Nûbihar Yayınları, Çev: Vahdettin İnce, Mehmet Dağ, Reşat Adak, Şükrü Aslan, 2013).
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (trs: Dâru İhyâi’tTurâsi’l-Arabî, 1412/1991), I-III. Zeydan, Abdulkerîm, el-Medhal lidirâseti’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, (Beyrût: Muessesetu’rRisâle, 1423/2002).