"رسالة في الأيمان" للشيخ محمود الذوقيدي Şeyh Mahmûd ez-Zokaydî’nin Risâletün fi’l-Eymân’ı

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 15, 153 - 174, 31.12.2016

Hamit Sevgili

Öz

Arap
toplumunda gelenek halini alan, Allah dışında kutsal addettikleri varlıklar
üzerine yemin uygulaması risâletin ilk dönemlerine kadar süregelmiştir. Hz.
Peygamber (s.a.s.), bunun tevhid inancını zedeleyici bir uygulama olduğunu pek
çok hadiste ortaya koyarak ümmetini bu tür uygulamalardan sakındırmıştır. Bu
hadisler, klasik dönemde yazılan hadis kitaplarında Kitâbu’l-Eymân ve’n-Nüzûr
başlıkları altında toplanmıştır. İslam âlimleri, bu tür yeminlerin hukuki
geçerliliğinin olmadığı hususunda ittifak ederken, bunun dini hükmü konusunda
ise farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Bazısı, literal okumadan hareketle
bunu şirk olarak değerlendirirken, bazısı niyetin esas olduğunu ileri sürerek
bu tür yeminlerin şirk, harâm veya mekrûh olarak değerlendirilebileceğini
savunmuşlardır.

Osmanlının
son dönemi ile cumhuriyetin ilk dönemlerinde yaşamış ve şark medreselerinde
yetişmiş olan Şeyh Mahmûd ez-Zokaydî, yaşadığı dönemde de varlığını sürdüren benzer
uygulamaya karşı mücadele etmiş, bunun tevhid inancını zedeleyebileceğini
belirterek bu hususta “Risaletün fi’l-Eymân” adlı eserini kaleme almıştır. Eserinde
konuyla ilgili hadislere yer veren Zokaydî, bu hususta İslam âlimlerinin
görüşlerine de yer vererek bir mukayese imkânını sağlamış, ayrıca kendi
tercihini de ortaya koymayı ihmal etmemiştir.

Tahkik çalışmamızın konusunu oluşturan bu
risâlede, müellifin orijinal nüshasını esas aldık. Ayrıca müellifin
torunlarından Molla Subgatullâh tarafından istinsâh edilen ikinci nüshadan da
yararlandık. Bu çalışmamızda genel/standart esaslar açısından İSAM tahkik
esasları benimsedik.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Mahmûd, yemin, şirk, harâm, mekrûh

Kaynakça

• Bayrak, Hüseyin, “Mahmûd b. Abdulkahhâr’ın “Şerhu’l-Ma’fuvvât” Adlı Eserindeki Konuların Mezhepler Arasındaki Mukayesesi ve Değerlendirilmesi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri: 2014.
• Beycûrî, İbrâhîm, Hâşiyetu’l-Beycûrî ‘alâ Şerh İbn Kâsım el-Ğazzî ‘alâ Metn Ebi’ş-Şuccâ’, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1420/1999.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm b. el-Muğîre, el-Câmiu’l- Müsnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar min Umûr Resûlillâh (s.a.s.) ve Sünenih ve Eyyâmihi’s-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut: Dâru’l -Kutubi’l-‘İlmiyye, 1409/1989.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş’âb el-Ezdî es-Sicistânî, Sünen, thk. Şu’ayb el-Arnavût, Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Alemiyye, 1430/2009.
• Ensârî, Şeyhu’l-İslâm Ebû Yahyâ Zekeriyyâ, Esne’l-Metâlib Şerh Ravdi’t-Tâlib, Mısır: el-Matba’atu’l-Meymeniyye, 1313.
• Ensârî, Şeyhu’l-İslâm Ebû Yahyâ Zekeriyyâ, Minhetu’l-Bârî bi Şerh Sahîhi’l-Buhârî, Kâhire: Mektebetu’r-Ruşd, 1426/2005.
• Ezherî, Süleymân b. ‘Umer el-‘Uceylî, Fütûhâtü'l-Vehhâb bi Tavdîh Şerh Menheci’t-Tullâb el-Ma‘rûf bi Hâşiyeti’l-Cemel, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabiyy, 1204.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Hacer, Tuhfetu’l-Muhtâc bi Şerhi’l-Minhâc, Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l-Kubrâ, 1357/1938.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Hacer, ez-Zevâcir ‘an İktirâfi’l-Kebâir, Bulak: el-Matba’atu’l-Mısriyye, 1284.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen, thk. Muhammed Fuâd ‘Abdulbâkî, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1345/1964.
• İbn Bilbân, ‘Alauddîn ‘Alî, Sahîh İbn Hibbân bi Tertîb İbn Bilbân, thk. Şu’ayb el-Arnavût, Beyrut: Müessesetu’l-Risâle, 1414/1993.
• İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Mâlik, Enes, el-Muvatta, Dubay: Mecmû’atu’l-Furkân et-Ticâriyye, 1424/2003.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-‘Arab, Kâhire: Dâru’l-Ma’ârif, t.y.
• İbn Teymiyye, Şeyhu’l-İslâm Takiyyuddîn, el-Fetâva’l-Kubrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ ve Mustafa Abdulkâdir ‘Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1408/1987.
• İbnu’l-‘İmâd, ‘Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâr Men Zeheb, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1414/1993.
• Kastallânî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed el-Hatîb, İrşâdu’s-Sârî ilâ Şerh Sahîhi’l-Buhârî, Mısır: Matba’atu’l-Kubrâ el-Emîriyye, 1323.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Nazar b. Muhammed el-Fâryâbî Ebû Kuteybe, Kahire: Dâru Tayyibe, 1427/2006.
• Nesâî, Ahmed b. Şu’ayb, Sünen, thk. Hasan ‘Abdu’l-Mun’im Şelbî, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh el-Hâkim, el-Mustedrek ‘ala’s-Sahîheyn, thk. Mustafa Abdulkâdir ‘Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1422/2002.
• San’ânî, Abdurrezzâk b. Hümâm, el-Musannaf, thk. Habîbu’r-Rahmân el-A’zamî, Güney Afrika: el-Meclisu’l-‘İlmî, 1390/1970.
• Sevgili, Abid, “Şeyh Mahmûd ez-Zokaydî ve ed-Dâ’ ve’d-Devâ’ Adlı Eseri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır: 2011.
• Sevgili, M. Macit, “Şeyh Mahmud Zokaydî’nin Antalya Sürgün Hatıraları”, İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu, İstanbul: Beyan Yayınları, 2008, s. 447-471.
• Sevgili, Şeyh Fudayl, Menâkib el-Vâlid el-Üstâz eş-Şeyh Mahmûd ez-Zokaydî ve’l-Cedd eş-Şeyh Abdulkahhâr, el yazma, 1400/1980.
• Sübkî, Tâcuddîn, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kubrâ, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1976.
• Şevberî, Muhammed b. Ahmed, Tecrîd min Hâşiyeti’r-Remlî ‘alâ Esne’l-Metâlib, Mısır: el-Matba’atu’l-Meymeniyye, 1313.
• Tirmizî, Muhammed b. ‘Îsâ, Sünen, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabiyy, t.y.
• Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lâm, Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, es-Seyâha ilâ Beyrut, el yazma, 1922.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Tavdîhu’l-Mesâlik fî Nesr Elfiyye İbn Mâlik, el yazma, 1929.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Hulâsatü’n-Nühbe fi fenn Mustalahi’l-Hadîs, el yazma, 1932.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Risâle fi’l-Ferâid, el yazma, 1342.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Risâle fi Resmi’l-Hatt, el yazma, 1342.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, et-Teb’îd ilâ Antalya ve’s-Seyâha fi Diyâri’l-İslâm, el yazma, 1343/1925.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Hulâsatu’l-Edeb fî Mekârimi’l-Ahlâki’l-Me’sûre min Seyyidi’l-‘Acemi ve’l-‘Arab, el yazma, 1349.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Ba’d Mesâili’t-Talâk ve’l-Eymân, el yazma, 1352.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, ed-Dâ’ ve’d-Devâ, el yazma, 1349/ 1929.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Divân Şi’r (Arapça, Kürtçe ve Farsça), el yazma, t.y.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, İzâletu’ş-Şübeh fî Tezkiyeti’l-Luhûm fi’l-İslâm, el yazma, t.y.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Kitâb el-Bahs ‘an Mesâil Müteferrika, el yazma, 1358.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Kitâbu’l-Hutab, el yazma, t.y.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Risale fi Beyân Âdâbi’l-Mu’âşere, el yazma, 1349.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Risale fi’t-Telaffuz bi’t-Tâ’ ve’d-Dâd, el yazma, 1352.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Risâle fi’l-Eymân, el yazma, 1352.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, er-Risaletü’l-Arûdiyye ve’l-Kavâfiyye, el yazma, t.y.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Şerhu’l-Ma’fuvvât li’l-Mullâ Halîl el-Is’irdî, el yazma, 1349.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Şerh ‘alâ Diyâ Basîreti’l-Kalbi’l-Arûf fi’t-Tecvîd ve’r-Resm ve Ferşi’l-Hurûf, el yazma, t.y.
• Zokaydî, Şeyh Mahmud, Târîh Ensâbi’l-Enbiyâ, el yazma, t.y.