Sahabe Tefsirinde Luğavi Yönelim

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 15, 175 - 786, 31.12.2016

Ahmet Gül

Öz

Sahabe Kur’an’ı tefsir ederken son derece dikkatli davranmış; bu hususta çeşitli yöntemler kullanmıştır. Bu yöntemler genellikle ifade edildiği üzere Kur’an’ın Kur’an’la, Kur’an’ın sünnetle ve Kur’an’ın Arap Dili ile tefsir edilmesidir. Re’y ile tefsir olarak nitelendirebileceğimiz bu son yöntem sahabilerin tefsirde sıklıkla başvurdukları yöntemlerden birisi olup günümüze değin etkinliğini korumaya devam etmiştir. Kur’an ilimleri içerisinde yer alan müteşabihat, mübhemat Arap dilinin verileri kullanılarak izah edilmiş; bu husus dilin tefsirde başat rol oynadığını göstermesi bakımından ehemmiyet arz etmiştir.
Sahabiler çoğunlukla Arap olmaları vesilesiyle her ne kadar aynı bilgi ve kültür birikimine sahip olmasalar da dilin selikasına, fesahat ve belağatına aşinalıkları dolayısıyla Kur’an’ı yorumlarken; dilin söz varlığını, bunun yanı sıra söz sanatlarını dikkate almışlardır. O gün bugünkü anlamda söz sanatının adı konulmamış olsa bile onlar bunun farkında olan seçkin insanlar olarak Kur’an’ı tefsir etmişlerdir.
Bu makalede sahabenin yaptığı luğavi tefsir üzerinde durulacak, ayetler üzerinde yaptıkları dilsel açıklamalar ve istişhadlarına yer verilecektir. Ayrıca Arap Dili ve Belağatına vukufyetleri dolayısıyla tefsir ettikleri ayetlerde kullandıkları araçlar ele alınacaktır. Bu makalede luğavi tefsirin sahabe ile başladığı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sahabe, luğavi tefsir, Garibu’l-Kur’an, el-vucuh ve’n-nezair, istişhad, muarreb

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad, el-Mucemu’l-Mufehres li Elfazi Kur’ani’l-Kerim, Kahire: Daru’l-Hadis, t.y.
• Aydın, İsmail, Kur’an’ın Filolojik Yorumu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Bağdadi, Abdulkadir b. Ömer, Hizanetu’l-Edeb ve Lubbu Lisani’l-Arab, Kahire: Mektebetu Hanci, 1997.
• Bedr, Abdullah Ebussuud, Tefsiru’s-Sahabe, Beyrut: Daru İbn Hazm, 2000.
• Cerrahoğlu, İsmail, “İbn Hişam ve es-Siresindeki Garibu’l-Kur’an”, İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi (AÜİFD), 3 (1977).
• Dameğani, Huseyn Muhammed, el-Vucuh ve’n-Nezair li Elfazi Kitabillahi’l-Aziz, thk. Arabi Abdulhamid Ali, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, t.y.
• el-Endelusi, Ebu Hayyan Muhammed Yusuf, Tuhfetu’l-Erib bima fi’l-Kur’ani mine’l-Ğarib, thk. Semir el-Meczub, Beyrut: el-Mektbetu’l-İslami, 1983.
• el-Isfahani, Huseyn b. Muhammed Ragıb, el-Mufredat fi Garibi’l-Kur’an, thk. Muhammed Seyyid Keylani, Kahire: Şeriketu ve Matabaatu Mustafa el-Bani, 1961.
• es-Suyuti, Celaluddin Abdurrahman b.Ebi Bekr, el-Muzhir fi İlmi’l-Luğa ve Envaiha, Şerh: Muhammed Ahmed Cadu’l-Mevla Bek, Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Ali Muhammed el-Bicavi, Beyrut: el-Mektebetu’l-Arabiyye, 1982.
• es-Suyuti, Celaluddin Abdurrahman b.Ebi Bekr, ed-Durerul-Munteşira fi’l-Ehadisi’l-Muştehira, thk. Muhammed b. Lutfi es-Sebbağ, Riyad: İmadetu Şuuni’l-Mektebe, t.y.
• et-Tayyar, Musaid b. Suleyman, et-Tefsiru’l-Luğavi li’l-Kur’ani’l-Kerim, Riyad: Daru İbni’lCevzi, 1421.
• İbn Atiyye, Abdulhak b. Ğalib el-Endelusi, el-Muharreru’l-Veciz fi Tefsiri’l-Kitabi’l-Aziz, thk. Abdusselam Abduşşafi Muhammed, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Faris, Ebu’l-Hasan Ahmed, Mekayisu’l-Luğa, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesir, İsmail, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed, Muhammed es-Seyyid Reşad, Giza: Muessesetu Kurtuba, 2000.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mukerrem, Lisanu’l-Arab, Beyrut: Daru İhyai Turasi’l-Arabi, 1999.
• İbn Reşik, Ebu Ali Hasen el-Kayravani, el-Umde fi Mehasini’ş-Şi’ri ve Edabihi ve Nakdihi, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: Daru’l-Cil, 1981.
• İbnu’l-Cevzi, Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Nuzhetu’l-E’yuni’n-Nevazir fi İlmi’l- Vucuhi ve’nNezair, thk. Muhammed Abdulkerim, Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 1984.
• Karagöz, Mustafa, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Kesler, Fatih, Mekke Ekolu, Ankara: AkçağYayınları, 2005.
• Kurtubi, Muhammed b. Ahmed, el-Cami li Ahkami’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki, Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2006.
• Mesailu Nafi İbn Ezrak an Abdullah b. Abbas, thk. Muhammed Ahmed ed-Dali, Kıbrıs: Caffan ve’l-Cabi, 1993.
• Müslim, Mustafa, Menahicu’l-Mufessirin, Riyad: Daru’l-Muslim, h. 1415.
• Öğmüş, Harun, Kur’an Yorumunda Şiirin Yeri (II. /VII Asır Çerçevesinde), İsam Yayınları, İstanbul 2010.
• Şeyh, Hamdi, et-Tefsiru’l-Luğavi li Garibi’l- Kur’an bi’ş-Şi’ri’l-Arabi inde İbn Abbas, Kahire: Mektebetu Vehbe, 2007.
• Taberi, Muhammed b. Cerir, Camiu’l-Beyan an Te’vili Ayi’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki, Kahire: Hicr, 2001.
• Tehanevi, Muhammed Ali, Keşşafu Istılahati’l-Funun, thk. Ali Dahruc, Abdullah Halidi,
• Corc Zinati, Beyrut, Mektebetu Lubnan, 1996.
• Zemahşeri, Mahmut b. Ömer, Esasu’l-Belağa, thk. Muhammed Basil, Beyrut: Daru’lKutubi’l-İlmiyye, 1998.