el-Mahsûl Adlı Eseri Çerçevesinde Şâfiî Usûlcü Fahreddin er-Râzî’nin Hz. Peygamber’in Fiillerine Yaklaşımı

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 17, 51 - 62, 31.08.2017

Nurullah Agitoğlu

Öz

Hadis ilminde Hz. Peygamber’in fiilleri önemlidir.
Zira onun fiilleri, hadisin terim anlamında geçen önemli bir unsur olarak kabul
edilmektedir. Fiillerinin ne ifade ettiği ve bağlayıcı olup olmadıkları veya
hangilerinin bağlayıcı olduğu gibi hususlar hem hadisçiler hem de fıkıh
usûlcüleri arasında tartışılmıştır. Usûlcülerin bu tür konulara farklı ve
orijinal yaklaşımları dikkat çekmektedir. Bu tebliğde kelamcı, felsefeci ve
tefsirci kimliğinin yanında fıkıh usûlcüsü kimliği olan ve Şâfiî mezhebi içinde
önemli bir yere sahip bulunan Fahreddin er-Râzî’nin bu meseleyi ele alışı, onun
meşhur eseri el-Mahsûl çerçevesinde incelenecektir. Tam adı el-Mahsûl
fî İlmi Usûli’l-Fıkh olan eser fıkıh usûlünün mütekellimîn metoduyla
yazılmış önemli kitaplarından biridir. Bu eserde fıkıh, fıkıh usûlü, nazar,
delil, emâre gibi terimler hakkında açıklama yapıldıktan sonra sırasıyla şer‘î
hüküm, Kur’ân ve sünnet lafızlarından hüküm çıkarmaya yarayan dil ve yorum
kuralları, icmâ, haber, kıyas, ictihad ve fetva konuları ele alınmıştır. Bâb ve
fasıl sistematiği üzerine kurulu olan eserde, muhalif görüşler ve delilleri
ayrıntılı biçimde aktarıldıktan sonra bunların tartışması yapılmış ve kitap
genel olarak diyaloglar halinde yazılmıştır. Fıkıhta Şâfiî, akaidde Eş‘arî
mezhebine mensup olan Fahreddin er-Râzî’nin bu eserinde temel olarak mezhebinin
genel eğilimlerinden dışarı çıkmadığı görülmektedir. Bu eseri bağlamında
konuyla ilgili tespit ve değerlendirmeler yapılarak bir sonuca varılmaya
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Râzî, el-Mahsûl, hadis, Hz. Peygamber’in fiilleri

Kaynakça

• Altaş, Eşref. “Fahreddin er-Râzî’nin Eserlerinin Kronolojisi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. Editör: Ömer Türker, Osman Demir. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Arusî, Muhammed Abdulkadir. Ef’alu’r-Resûl ve Delâletuha ale'l-Ahkâm. Cidde: Dâru'l-Müctema' li'n-Neşri ve't-Tevzi', 1991.
• Aygün, Dursun. “Hz. Peygamber’in Fiil Ve Takrirlerinin Delil Değeri”. Diyanet İlmi Dergi 32, sy. 3 (1996): 107-128.
• Bardakoğlu, Ali. “Hanefi Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Başoğlu, Tuncay. “Fıkıh Usulünde Fahreddin er-Râzî Mektebi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. Editör: Ömer Türker, Osman Demir. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Başoğlu, Tuncay. Fıkıh Usulünde Fahreddin er-Râzî Mektebi. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Çelebi, Katip. Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Çelik, İmam Rabbani. “Fahreddin er-Râzî’nin Usûl Düşüncesinde Umûm Lafızların Mahiyeti (el-Mahsûl Örneği)”. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2014.
• Eşkar, Muhammed Süleyman. Ef’alü'r-Resûl ve Delâletuha ale'l-Ahkâmi'ş-Şer'iyye. 2 cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 2003.
• Güleç, Hasan. “Delil Olarak Hz, Peygamberin Fiilleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1995): 67-78.
• Hacıoğlu, Nejla. “Cassâs’a Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, sy. 2 (2014): 165-188.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Lisânu’l-Mîzân. Tahkik: Abdulfettah Ebû Gudde. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. Çeviren: Halil Kendir. 2 cilt. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• Kahraman, Abdullah. “Caferi Usûlcü Ebû Cafer et-Tûsi'ye Göre Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber'in Fiilleri”. Bakı Dövlet Universiteti İlahiyyat Fakültesinin Elmi Mecmuesi, sy. 3 (Mart 2005): 11-28.
• Karâfî, Şihabuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris. Şerhu Tenkıhi’l-Füsûl fî İhtisâri’l-Mahsûl fî’l-Usûl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2004.
• Karâfî, Şihabuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris. Nefâisu’l-Usûl fî Şerhi’l-Mahsûl. Tahkik: Adil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz. 9 cilt. Mekke 1997.
• Koca, Ferhat. “el-Mahsûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 391-392. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin. el-Mahsûl fî ilmi Usûli’l-Fıkh. Tahkik: Tâhâ Câbir Feyyâz el-Ulvânî. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin. Kelam’a Giriş (el-Muhassal). Çeviren: Hüseyin Atay. Ankara: AÜİF Yayınları, 1978.
• Ünal, İ. Hakkı. “Hanefi Usûlcülere Göre Hz. Peygamber’in Fiilleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (1997): 191-199.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Râzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 89-95. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Zerkân, M. Salih. Fahreddin er-Râzî ve Ârâuhu’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.