Sünnî ve Şiî Tefsirlerde Nisâ: 4/24. Ayetin Yorumu Bağlamında Mut’a Nikahı

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 18, 113 - 137, 31.12.2017

Abdurrahman Ensari

Öz

Nisâ: 4/24. ayetin tefsirinde mut’a
nikahı ile ilgili tartışmaların gerçekleştiği kısım “Onlardan faydalandıklarınıza
mehirlerini verin” kısmıdır. Tartışmalar genellikle bu ayetteki “istimtâ’”
kelimesinden kast edilenin ne olduğu üzerinde yoğunlaşmıştır. İslam’ın ilk
dönemlerinde mubah olan bu nikahın daha sonra yasaklanıp yasaklanmadığı hakkında
varit olan farklı rivayetler konunun anlaşılmasını zorlaştırmıştır. Hz.
Peygamber’in vefatından sonra mut’a nikahı yapanlar veya buna fetva verenler
ortaya çıkınca da bu konu tartışılmaya başlanmıştır. Fakihlerin çoğunluğu mut’a
nikahının daha sonra haram kılındığı görüşünde karar kılarken, Şîa-Caferiyye
mezhebi bu nikahın mubah olarak devam ettiği görüşünü savunmaktadır. Bu
çalışma, söz konusu ayetin ilgili kısmının tefsiri çerçevesinde olacaktır. Bu
bağlamda ayetin lafızlarının mut’a nikahına delaleti, varit olan farklı kıraat
ve rivayetlerin ayetin anlamına etkisi, ayetin neshedilip edilmediği ve bağlamın
ayetin anlamına delaleti konularında fakihlerin çoğunluğu ile Şia-Caferiye’nin
delilleri değerlendirilerek kastedilen mananın ne olduğu sorusuna cevap
aranmıştır. Çalışmanın çerçevesi, Nisâ: 4/24. ayetin ilgili kısmı olup, amacı
da bu kısmı karşılaştırmalı bir yöntemle daha anlaşılır kılmaya çalışmak
olacaktır. Çalışmada Mut’a’nın tarihçesi, ilgili kavramları, geçerlilik
şartları, nikahla benzer ve farklı yönleri, hukuki açıdan mut’a ve benzeri meselelere
girilmeyecektir. Zira bu konuları ele alan birçok makale yazılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mut’a, nikah, istimtâ’, rivayet, nesih

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekir. el-Musannef, thk. Habiburrahmân el-A’zamî, 2. Baskı, (Hindistan: el-Meclisü’l-İlmî, 1403).
• Agitoğlu, Nurullah. Hadis ve Bağlam, (İstanbul: Kitâbî, 2015).
• Ahmed İbn Hanbel. Müsned, 1. Baskı, thk. Şuayb el-Arnaût vd., (Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001).
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mehir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV yay., 2003), XXVIII, 389.
• Beydâvî, Nâsiruddîn Abdullâh. Envâru’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl, (Beyrût: Dâru Sâdır, 2001).
• Cessâs, Ebû Bekir er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’an, thk. Muhammed Sadık el-Kamhâvî, (Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1405).
• Dımeşkî, Muhammed b. Abdurrahman. Rahmetü’l-Ümme fi İhtilâfi’l- Eimme, 3. Baskı, (Mısır: Mektebetu Mustafa el-Halebî, 1986);
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Mut’a” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV yay., 2006), XXXII, 174-180.
• Ebû Avâne Ya’kub b. İshâk. Mustahrecu Ebî Avâne, thk. Eymen b. Arif, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1998).
• Ebû Bekir Ahmed el-Beyhakî, es-Sünenü’l-Kubrâ, thk. Merkezu Hecr, 1. Baskı, (Kahire: Dâru Hecr, 2011).
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Bahru’l-Muhît, thk. Sıdkî Muhammed Cemîl, (Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1420)
• Ebu’l-Berekât Abdullâh en-Nesefî, Medâriku’t-Tenzîl ve Hekâiku’t-Te’vîl, thk. Yusuf Ali Bedyevî, 1. Baskı, (Dımeşk-Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2005).
• Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Kesîr, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd., (Cîze: Müessesetu Kurtuba ve Mektebetu Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Turâs, ts.).
• fatwa.islamweb.net/fatwa/index.php?page=showfatwa. حكم ملك اليمين وشروط معاشرتها - إسلام ويب - مركز الفتوى (02. 01. 2001) Burada kastedilen cariyelerdir.
• Heysemî, Nuruddin. Mecmeu’z-Zevaîd ve Menbeu’l-Fevâid, thk. Hisamuddîn el-Kudsî, (Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994).
• http://www.dd-sunnah.netالسنة الرد على شبهة تمتع أسماء بنت أبي بكر متعة النساء - شبكة الدفاع عن(14.10.2017)
• Isfehânî, er-Rağıb. Muhâderâtü’l-Üdebâ ve Muhâverâtü’ş-Şuarâi ve’l-Büleğâ, 1. Baskı, (Beyrut: Şirketu Dâri’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1420).
• İbn Abdilberr, Yûsuf b. Abdillah Kurtubî. el-İstizkâr, thk. Sâlim Muhammed Atâ vd. 1. Baskı, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000).
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîru ve’t-Tenvîr, (Tunus: Dâru’t-Tunisiyye, 1984).
• İbn Cerîr, Ebû Ca’fer Muhammed et-Taberî. Camiü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türki bi’t-Teâvuni Mea’l-Merkezi’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Abdussened Hasan (Yemame: Hecr, bty).
• İbn Cizzî, Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl, thk. Abdullah el-Hâlidî, 1. Baskı, (Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1416).
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân. Tefsirü’l-Kur’ani’l-Âzîm, thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib, 1. Baskı, (Mekke-Riyâd: Mektebetu Nezâr Mustafâ el-Bâz, ts.).
• İbn Hacer el-Askalânî. Telhîsu’l-Habîr fi Tahrici Ehâdîsi’f-Rafiiyyi’l-Kebîr, 1. Baskı, (byy: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1989).
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Fethü’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, thk., Muhibbudîn el-Hatîb, 1. Baskı, (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379).
• İbn Mace, Ebû Abdullah b. Muhammed el-Kazvini, Sünenu İbn Mâce, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, (byy: Daru ihyai’l-Kutubi’l-Arabiyye, ts.).
• İbn Mace, Ebû Abdullah b. Muhammed el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce, thk. Şuayb el-Arnaût, Adil Murşid, Muhammed Kâmil Karabellî, Abdullatîf Hırzullâh, 1. Baskı, (byy: Dâru er-Risâle’l-Alemiyye, 2009).
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktasid, 3. Baskı, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2007).
• İbn Salâh, Takiyyuddin. Mukaddimetu İbn Salâh, thk. Nuruddin Itr, (Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986).
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân. Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, thk. Abdurrezzâk el-Mehdî 1. Baskı, (byy: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1422).
• Kahraman, Abdullah. “Mut’a Nikahı Üzerine Bazı Mulahazalar”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 2007, IX, 153-170, sayfa: 163-166.
• Karaman, Hayreddin “Caferiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV yay., 1993), VII, 4.
• Kaşıkçı, Osman. “Mut‘a Nikâhı”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 2007, III, 43-58, sayfa: 50-55;
• Keye’l-Herrâsî, Ali b. Muhammed. Ahkâmu’l-Kur’an, thk. Musa Muhhammed Ali ve arkadaşı, 2. Baskı, (Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1405).
• Köse, Saffet. “Caferilikte Mut'a ve Ona Karşı Sünni Duruş”, Marife, Konya, 8(2008), III, 75-120, sayfa, 77-80.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbas Ahmed. el-Müfhim Limâ Eşkele min Telhîsi Kitâbi Müslim, thk. Muhyiddin Mısto vd., 1. Baskı, (Dimeşk: Dâru İbn Kesir, ts.).
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Berdunî ve İbrahim Atfayiş, 2. Baskı, (Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964).
• Maturîdî, Muhammed Ebû Mansûr. Tefsiru’l-Maturîdî, thk. Mecdî Baslûm, 1. Baskı, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005).
• Mekkî b. Ebî Tâlib, el-Îdâh li Nâsihi’l-Kur’ani ve Mensûhihi, thk. Ahmed Hasan Ferhât, 1. Baskı, (Cidde: Dâru’l-Menâre, 1986).
• Mubarekfûrî, Muhammed Abdurrahmân. Tuhfetü’Ahvezî bi Şerhi Câmi’it-Tirmizî, 1. Baskı, (Beyrût: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990).
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, el-Musnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki, (Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.).
• Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. en-Nasihi ve’l-Mensûh fi Kitabillahi Azze ve Celle ve İhtilafü’l-Ulemai fihi, thk. Süleyman b. İbrahim, 1. Baskı, (Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 1991).
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-Kubrâ, thk. Hasan Abdulmun’im Şelebî, 1. Baskı, (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001).
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. Haccâc, 2. Baskı, (Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1392).
• Öztürk, Mustafa. “Sünni ve Şiî Kaynaklarda Mut’a Nikahı Tartışması”, İslamiyat, 8 (2005), III, 95-120, Sayfa: 96-100;
• Râzî, Ebû Abdullâh Muhammed Fahruddîn. Mefâtîhu’l-Gayb, 3. Baskı, (Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l Arabî, 1420).
• Siyâğî, Hüseyn b. Ahmed. er-Revdu’n-Nadir Şerhu Mecmui’l-Fıkhi’l-Kebîr, Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.).
• Suyûtî, Celâluddîn. ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr, thk., Abdullâh Abdulmuhsin et-Türkî, 1. Baskı, (Kahire: Merkezü Hecr li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 2003).
• Şenkîtî, Muhammed Emîn. Advâu’l-Beyân fi Îdâhi’l-Kur’ani bi’l-Kur’an, (Beyrut: Daru’l-Fikr, 1995).
• Şevkânî, Muhammed b. Abdullah, Neylü’l-Avtâr, thk. İsâmuddîn es-Sebâbitî,1. Baskı, (Mısır: Dâru Hadis, 1993).
• Şevkânî, Muhammed b. Abdullah. Fethu’l-Kadîr, 1. Baskı, (Dimeşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr ve Dâru el-Kelimi’t-Tayyib, 1414), I, 518;
• Şirâzî, Nasır Mekârim. el-Emsel fi Tefsîri Kitabillahi’l-Münezzel, 1. Baskı, (Kum: Medresetu’l-İmâm Ali b. Ebî Tâlib, 1421).
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyn. el-Mîzân fi Tefsiri’l-Kur’ân, thk. Hasan el-A’lâ, (Beyrut: Müessesetü’l-A’lâ, 1997).
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-Kebir, thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî, 2. Baskı, (Kahire, Mektebetu İbn Teymiyye, 1994).
• Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. Hasan. Mecmeu’l-Beyân fi Tefsîri’l-Kur’an, 1. Baskı, (Beyrut: Dâru’l-Ulûm, 2005).
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd., 2. Baskı, (Mısır: Mektebe ve Matbaatu Mustafa Halebî, 1975).
• Turan, Maşallah. Kur’an’ın Anlaşılmasında Sembolizm Tartışmaları, (Konya: Hüner Yayınevi, 2016).
• Tûsî, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fi Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Ağa Bezrek et-Tahrânî, (Beyrut: İhyâi’t-Turâsi’l Arabî, ts.)
• Vehbe Zuhaylî, el-Fıkhü’l-İslâmî ve Edilletuhu, 4. Baskı, (Dımeşk: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1997).
• Vezâretü’l-Evkâf. el-Mevsuatu’l-Fıkhiyye, (Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.).
• www.ahlalhdeeth.com ما مدى صحة إسناد لولا أن عمر نهى عن المتعة ما زنى إلا شقي – ملتقى أهل الحديثMuhammed Ahmed Celmed (جلمد) (16.10.2017)
• Yılmaz, Musa Kâzım. “Mecmau’l-Beyân” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV yay., 2003), XXVIII, 257.
• Yılmaz, Süleyman “Sünni Müfessirlere Göre Mut’a Nikahı”, Bozok üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11 (2017/11) ss. 207-237, 213.
• Zeccâc, Ebû İshâk Meâni’l-Kur’an ve İ’rabuhu, thk. Abdulcelil Abduh, 1. Baskı, (Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1988).
• Zemahşerî, Cârullâh Mahmûd. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl, (Beyrût: Dâru’l Kitabi’l-Arabî, 1407).
• Zerkâ, Ahmed. Şerhu’l-Kevâidi’l-Fıkhiyye, thk. Mustafa Ahmed ez-Zerkâ, 2. Baskı, (Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1989).
• Zeyd b. Ali b. Hüseyn b. Ali, Müsnedu İmam Zeyd, Cem’, Abdulaziz b. İshâk el-Beğdadî, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, bty).
• Zeydân, Abdulkerim. el-Mufassal fi Ahkâmi’l-Mer’eti ve’l-Beyti’l-Müslim, 2. Baskı, (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994).