Hicri VIII. Asır Hanefî Usûlcülerinin Bazı Hadis Meselelerine Yaklaşımı: Sadrüşşerîa Örneği

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 18, 9 - 22, 31.12.2017

Nurullah Agitoğlu

Öz

Hicri V. Asır,
Debûsî, Serahsî ve Pezdevî gibi önemli usûl âlimlerinin yaşadığı bir dönem
olarak Hanefî fıkıh doktrininin klasik şekil ve muhtevasını kazanmasına sahne
olmuştur. Hanefî mezhebinde Serahsî ve Pezdevî ile birlikte klasik usûl
geleneği teşekkül dönemini tamamlamıştır. Bu çalışmada Hicri VIII. Asır Hanefî fıkıh
usûlcülerinden Sadrüşşerîa’nın bazı hadis meselelerine yaklaşımı
irdelenecektir. Sadrüşşerîa’nın Tenkîhu’l-usûl adlı eseri ve bu eserine
yazdığı et-Tavzîh fî halli ğavâmizi’t-Tenkîh isimli şerh çalışması
çerçevesinde konu ele alınacaktır. Sadrüşşerîa, Tenkîhu’l-usûl adlı
eserinde Pezdevî’nin Usûl’ü, Râzî’nin el-Mahsûl’ü ile
İbnü’l-Hâcib’in el-Muhtasar’ındaki konuların özetini vermiş ve bir
bakıma Hanefî ve Mütekellimûn metotlarını mezcetmiştir. Müellif daha sonra bu
eserini et-Tavzîh fî halli ğavâmizi’t-Tenkîh adıyla şerh ederek birçok
konuda kendi görüşlerini ortaya koymuştur. Kendisinden sonraki usûl düşüncesini
derinden etkileyen bu çalışma medreselerin temel kitapları arasında yer almış,
üzerine birçok şerh, hâşiye ve ta‘lik yazılmıştır. Bu eserinin sünnet bölümü
çerçevesinde Sadrüşşerîa’nın, sünnet ve haber gibi bazı hadis usûlü konularına
yaklaşımının tespiti yapılacak, yaklaşımı değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usûlü, Sünnet, haber, Sadrüşşerîa

Kaynakça

• A’zamî, Muhammed Mustafa. ed- Dirâsât fî’l-hadîsi’n-Nebevî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1980.
• Abdulganî Abdulhâlık. Hücciyyetü’s-sünne. Mısır: Dâru’l-vefa, Trs.
• Abdulmecîd et-Türkmânî. Dirasât fî usûli’l-hadîs alâ menheci’l-Hanefiyye. Karaçi: 2009.
• Agitoğlu, Nurullah. “Usûl Adlı Eseri Bağlamında Hanefî Usûlcü Pezdevî’ye Göre Sünnet ve Haberin Çeşitleri”.Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017/1, cilt: VIII, sayı: 16, ss. 7-25.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. I-IV, Riyad: Dâru’s-samiî, 2003.
• Apaydın, H. Yunus. “Haber-i Vâhid”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 1996, XIV, 359.
• Apaydın, H. Yunus. “Meşhur”. DİA, Ankara: TDV Yay., 2004, 29: 370.
• Apaydın, H. Yunus. “Mütevatir”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 2006, 32: 210.
• Atar, Fahrettin. “Abdulaziz el-Buhârî”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 1988, I, 186-187.
• Bardakoğlu, Ali. “Hanefi Mezhebi”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 1997, 16: 1.
• Başoğlu, Tuncay. “Hicrî Beşinci Asırda Fıkıh”. İLAM Araştırma Dergisi, İstanbul: 1998, III/ 2. ss. 113-141.
• Bedir, Murteza. “Sünnet”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 2010, 38: 150.
• Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet. (Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi), İstanbul: 2004.
• Demir, Serkan. Hanefi Mezhebi Fıkıh Usûlünde Sünnet Anlayışı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, MÜSBE, İstanbul: 2006.
• Ebû Zehv, Muhammed. Hadis ve Hadisçiler. Terc. Selman Başaran, M. Ali Sönmez, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Erdoğan, Mehmet. Vahiy-Akıl Dengesi Açısından Sünnet. İstanbul: İFAV Yay., 2009.
• Erkmen, Sebahattin. Hanefî ve Şâfiî Usûlcülerin Sünnet Anlayışı (Debûsî ve Sem’ânî Örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum: 2013.
• Ertaş, Hikmetullah. “Sünnet Vahiy midir?”, Asos Journal: The Journal of Academic Social Science, 2017, cilt: V, sayı: 42, s. 227-243.
• Genç, Mustafa. Sünnet-Vahiy İlişkisi. İstanbul: Kitabi Yay., 2009.
• Günay, Hacı Mehmet. “Semerkandî, Alâeddin”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 2009, 36: 470.
• İbn Hacer el-Askalânî. Nuhbetu'l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Tahk. Abdulhamid b. Salih b. Kasım,, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• İltaş, Davut. “Üsmendî”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 2012, 42: 388.
• Kâsım b. Kutluboğa. Tâcu’t-terâcim. Tahk. Muhammed b. Hayr Ramazan Yusuf, Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1992.
• Kâtip Çelebi. Keşfu’z-zunûn an esâmî’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 cilt, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, Trs.
• Keleş, Ahmet, “Sünnet Vahiy İlişkisi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, cilt: I, ss. 151-194.
• Koçyiğit, Talat. “Âhâd Haberlerin Değeri”. AÜİFD, 1966 Cilt: XIV, ss. 125-142.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Istılahları. Ankara: AÜİF Yayınları, 1980.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usûlü. Ankara: AÜİF Yay., 1967
• Köksal, A. Cüneyd ve İbrahim Kafi Dönmez. “Usûl-i Fıkıh”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 2012, 42: 203-205.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdulhay. el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcumi’l-hanefiyye. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, Trs.
• Önkal, Ahmet. “Vahiy-Sünnet İlişkisi ve Vahiy-i Gayr-i Metluvv”. Kur’an ve Sünnet Sempozyumu (1-2 Kasım 1997) Bildiriler, 1999, 55-69.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: TDV Yay., 2014.
• Özen, Şükrü. “Sadrüşşerîa”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 2008, 35: 427-431.
• Özen, Şükrü. “Tenkîhu’l-Usûl”. DİA, Ankara: TDV Yay., 2011, 40: 454-455.
• Özşenel, Mehmet. “Âmidî, Rükneddin”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 1991, 3: 56-57.
• Özşenel, Mehmet. Ebû Yûsuf’un Hadis Anlayışı. İstanbul: Klasik Yay., 2011, s. 24.
• Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed. Usûlu’l-Pezdevî, (Kenzu’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl). Karaçi: Mir Muhammed Kütüphanesi Yay., Trs.
• Rıdvanoğlu, Mahmud.“Habbâzî”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 1996, 14: 342-343.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mesûd. Tenkîhu’l-usûl. (Teftâzânî’nin (ö. 792/1390) Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh li metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-Fıkh’ı (2 cilt) içerisinde), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye ,Trs.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mesûd. et-Tavzîh fî halli ğavamizi’t-Tenkîh.(Teftâzânî’nin (ö. 792/1390) Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh li metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-Fıkh’ı (2 cilt)içerisinde), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye ,Trs.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. I-II, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Sibâî, Mustafa. es-Sunne ve mekanetuha fi’t-teşrii’l-islami. Riyad: el-Mektebetu’l-İslâmî 1998.
• Teftâzânî, Saduddin. Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh li metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-Fıkh’ı. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, Trs.
• Tunç, Mazhar. “Suud Selefiyyesi’nin Hadis Anlayışı”. e-Şarkiyat İslamî Araştırmalar Dergisi, Cilt:9, Sayı:1, Nisan 2017, s. 393-394)
• Tunç, Mazhar. Çağdaş Selefiyye’nin Hadis Anlayışı (Suudi Arabistan Örneği). Bayburt 2015.
• Tuzcu, Recep. Hanefî Usûlünde Hadis –Debûsî Örneği-. İstanbul: İFAV Yay., 2014.
• Türcan, Talip. “Haber-i vâhidlerin Hadd Cezaları Bakımından Kaynak Olma Değeri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi, C.15, S. 4, 2002, ss.573-582.
• Uzundağ, M. Sait. “Actions of Prophet’s In terms of binding According To Hanafi Scholar Semerkandî (ö.539/1144)”, Contemporary Issues in Social Sciences and Humanities, 2017, s. 61-65, 62.
• Uzundağ, M. Sait. “Semerkandlı Hanefî Matüridi Alim Mahmud b. Zeyd el-Lâmişî ve Bazı Hadis Meselelerine Yaklaşımı”, ŞÜİFD, 2017, C: 8, S: 16, ss. 55-75.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ahsîkesî”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 1989, II, 181.
• Ünal, İ. Hakkı. İmâm Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: DİB Yay., 2012.
• Yaran, Rahmi. “Sığnakî”. DİA, İstanbul: TDV Yay., 2009, XXXVII, 164-165.
• Yiğit, Metin. “İlk Dönem Hanefi Kaynaklarına Göre Ebu Hanife’nin Usul Anlayışında Sünnet”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, SY. 19, 2012, ss. 69-114.
• Zeydan Abdulkerîm. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1997.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A’lâm. 8 cilt, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.