Umerâ-Ulemâ İlişkileri Bağlamında Kamu Hukukunda Çok Mezheplilik Problemi

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 21, 543 - 561, 29.12.2018

Abdulbasıt Saltekin

Öz

Modern dönemlerde İslam hukukçularının karşılaştığı problemlerden biri, İslâm hukukunun kanunlaştırılmamış olmasıdır. Sayısız fetvanın içinde kadıların keyfî uygulamalarının suiistimallere yol açabileceği iddia edilmektedir. Bunun bir zenginlik mi yoksa bir zaaf mı olduğu bugün halen tartışılmaya devam edilmektedir. İslam Hukuk tarihinde kamusal hukuk alanında birliğin sağlanması için bazı girişimlerde bulunulmuştur. Merkezden yerel idarecilere gönderilen düzenlemeler, genelgeler vasıtasıyla kısmen de olsa kamu hukuk alanında birlik sağlanmasını hedeflemiştir. Tarihsel süreç içinde fıkıh kitaplarında birbiri üstüne yığılan görüşler, entelektüel kaygılar taşıyan eserlerin tasnif edici çabaları sayesinde, kamusal alanda hukuka bir işlerlik kazandırılması sağlamıştır. Daha sonra ekoller arasında beliren tecdit hareketleri bu hukuksal kaosu daha sistematik bir şekilde çözmeye çabalamıştır. Mezhepler içerisinde “Müfta-bih” görüşler esas alınarak hukuk birliği sağlanmaya çalışılmıştır.

Bu makalenin konusu ve amacı dini temelli olmakla birlikte çok mezhepli bir toplumsal yapı içinde İslâm hukukunun, hukuk birliği oluşturma çabalarını, bu çabaların ürünü olan eserleri analiz etmektir.  

Anahtar Kelimeler

Hukuk birliği, çok mezheplilik, kodifkasyon

Kaynakça

• Abdülmecîd, Abdülmecîd Mahmûd. el-İtticahâtü’l-Fıkhiyye inde Ashâbi’l- Hadîs fî’l-Karni’s-Sâlis el-Hicr. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1979.
• Aslan, Nasi. “İslam Osmanlı Hukukunun Oluşumunda Fetvâ ve Kaza Münasebeti”. Dinî Araştırmalar 2 (1999).
• Aslan, Nasi. “Klasik Dönem Cezâ Kanunnâmeleri Bağlamında Osmanlı Hukukunun Şerî- liği Üzerine”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2003): 17-44.
• Âşûr, Tâhir b. Muhammed. İslâm Hukuk Felsefesi. Çeviri: Vecdi Akyüz-Mehmet Erdoğan. İz Yayıncılık: İstanbul, 1996.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Hukûk-i Âile Kararnâmesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 314-318. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 178. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Ba’levî, Abdurrahman b. Muhahmmed. Buğyetu’l-Musterşidîn fi Telhîsi Feteva Ba’di’l-Ulemâi’l-Müteahhirîn. Beyrût: Dâru’l-Fikir, 1994.
• Bâkillânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. et-Takrîb ve’l-İrşâd esSağîr. Tahkik: Abdulhamîd b. Ali Ebû Züneyz. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Cabirî, Muhammed Âbid. İslâm’da Siyasal Akıl. Çeviri: Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 1997.
• Demirci, Mustafa. “Emevîlerden Abbasîlere Geçiş Sürecinin Bir Tanığı: Abdullah İbnü’l-Mukaffa ve “Risaletü’s-Sahabesi””. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2005): 117-148.
• Ebu Hanîfe, Numan b. Sabit. Musnedu Ebî Hanîfe. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku- Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2012.
• Gencer, Bedri. İslâm’da Modernleşme -1839-1939-. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2008.
• Güler, Ümit. Osmanlı Kıbrıs’ında Müslüman-Zimmî İlişkileri ve İslâm Hukuku Açısından Tahlili. Lefoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2016.
• İbn Abdilberr, Ebû Amir Yûsuf b. Abdillah. Câmiu Beyâni’l-İlm ve Fadlihî. Riyâd: Dâru İbnu’l-Cevzî, 1994.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddu’l-Muhtâr ‘alâ Durri’l-Muhtâr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Hacer, Şehâbuddin Ahmed Heytemî. Havâşî alâ Tuhfeti’l-Muhtâc f Şerhi’l-Minhâc. Beyrût: Dâru’l-Fikir, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhîm b. Muhammed Mısrî el-Hanefî. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Mukaffa‘, Abdullah. Âsaru İbnu’l-Mukffa. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1989.
• İbnü’l-Ezrâk, Şemseddîn. Bedâi’u’s-SilkfFi Tabai’il-Mülûk. Tahkik: Ali Sami Neşşâr. Kâhire: Dâru’s-Selam, 2008.
• Kâdî İyâz, Mûsâ b. İyâd Sebtî. Tertîbü’l-Medârik ve Takrîbü’l-Mesâlik li Ma’rifeti A’lâmi Mezhebi Mâlik. Tahkik: Muhammed T. Tancî ve diğerleri. Yy.: Vizâratu’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1983.
• Karâfî, Şehâbuddin Ahmed b. İdris b. Abdurrahman. Envâru’l-Burûk fi Envâi’l-Furûk. Yy.: Dâru’s-Selâm, 2001.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebî. Bekr b. Mesu’ûd. Bedâi’u’s-Sanâi’fî Tertîbi’ş-Şerâi. Beyrût: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2003.
• Kaya, Eyüp Said. “Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 741. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Kaya, Eyüp Said. “Taklid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 86. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Koca, Ferhat. “Mezhep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 398. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Mâverdi, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Ahkâmu’s-Sultâniyye ve Vilâyatu’d-Diniyye. Kuveyt: Mektebetu Dâri İbn Kuteybe, 1979.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravdatu’-Tâlibîn. Riyâd: Dâru’l-Alemi’l-Kutub, 2003.
• Önkal, Ahmet. “Asr-ı Saadet’te Mescidin Önemi ve Yaptığı Görevler”. Diyanet Dergisi 19 (1983).
• Özdemir, Muhitttin.“Şafiî Furû-ı Fıkıh Literatüründe Mezhep Görüşleriyle İlgili Kavramların Gelişimi”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Saymerî, Ebû Abdullah Huseyn b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbihi. Beyrût: Âlemu’l-Kutub, 1985.
• Şimşirgil, Ahmet ve Ekrem Buğra Ekinci. Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: KTB Yayınları, 2008.
• Şirbînî, Şamsuddin Muhammed b. Hatib. Muğni’l-Muhtâc İlâ Ma’rifeti Elfâzi’l-Minhâc. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1997.
• Tefâzânî, Saduddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Akaidi’n-Nesefi. Karaçi: Mektebetü’l-Medine, 2012.
• Tefâzânî, Saduddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Makâsıd. Beyrût: Âlemu’l-Kutub, 1998.
• Yeşilova, Bilgehan. “Yargılama Diyalektiği ve Silahların Eşitliği”. TBB Dergisi 86 (2009): 47-101.