İslam Edebiyatında İlmin Adabına Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 24, 346 - 367, 15.06.2020

Murat Ataman , Adnan Arslan

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.711548

Öz

Doğru davranışın ancak doğru bilgiden kaynaklanabileceği
gerçeğinden hareketle, doğru davranışları hedefleyen İslam dininde, ilmin
tahsiline son derece önem verilmiştir. Bu önem, İslam edebiyatında “ilim”
konulu sayılamayacak nicelikte eserin vücuda gelmesinde kendini göstermektedir.
Yine bu öneme binaen hadis ve Arap edebiyatı kaynaklarına baktığımızda ilim
tahsilinde bulunacak öğrencilerin takınması gereken özel bir “ilim âdâbı”
alanının oluştuğu görülmektedir. Aslına bakılırsa ilim öğrenmek her Müslüman’a
farzdır. Ancak bu tür “ilim âdâbı” eserlerinde birinci derecede hedef kitle,
hayatının bir kısmını ilme tahsis etmiş “talebe” kesimidir. İlim taliplisinin
bir ömür boyu sürecek tahsil yolculuğunda kritik eşikler, savrulmaya müsait
dönemeçler ve ilmin istismara uğrayabileceği riskli alanlara dair pek çok ikaz
ve işaretler bu eserlerde bulunmaktadır. Zira kimi zaman ilmi bir yanlış ameli
pek çok doğruya mal olabilmektedir. Bu çalışmada, ülkemizde İslami ilimler
tahsili ile meşgul olan önemli sayıda bir kesime ve bu kesim içerisinde de
özellikle “yeni başlayanlara” yönelik hadis ve Arap edebiyatı kaynaklarından
derlenmiş prensipler ele alınmıştır. Çalışma ağırlıklı olarak sunum ve
değerlendirmeye dayalı olacağı için konu çerçevesinde -rehberlik amaçlı- seçilen
literal malzeme arz edilerek günümüz -İslami ilimler öğrencilerine- göre
yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Hadis, İlim, Adap, İslamî İlimler

An Evaluation on Adab of Science in Islamic Literature

Öz

Considering the fact that the right behavior can only
arise from the right information, the education of science has been given
utmost importance in the Islamic religion aiming at the right behaviors. This
importance manifests itself in the inclusion of an unquestionable quantity of
”science” in the Islamic literature. When we look at the hadith and the sources
of Arabic literature due to this importance, it is seen that there is a special
field of scholars of science that should be attached to the students who will
study science. In fact, it is obligatory for every Muslim to learn science.
However, the first-degree target audience in this kind of ”science adab” works
is the ebe demand ”segment that has devoted part of his life to science.
Critical thresholds, bendable bends and risky areas where science can be
exploited are found in these works. Because sometimes a scientific mistake can
cost many truths. In this study, the principles compiled from the sources of
hadith and Arabic literature for a significant number of people engaged in the
collection of Islamic sciences in our country and especially for the
"beginners" were compiled. Since the study will be mainly based on
presentation and evaluation, the selected material will be presented within the
framework of the subject - for guidance purposes - and will be interpreted according
to the present - Islamic sciences students

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Hadith, Science, Ethics, Islamic Sciences

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şu‘ayb el-Arnâût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Alî el-Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mirkâtu’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2002.
• Aydeniz, Nurullah. Şair Nâbî’den Öğütler. (Hayriyye Üzerine Bir Değerlendirme). İstanbul: Hiperlink Yayınları, 2018.
• Bağdâdî, Hatîb. el-Câmi’ liahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’. thk. Mahmûd ed-Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-maârif, 1983.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi, 2015.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsirinnâsir. 9 Cilt. Dârü’tavki’n-necât. 1422/2001.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. er-Resâilü’l-edebiyye. Beyrut: Mektebetü’l-hilâl, 2004.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. Kitâbü’l-mehâsin ve’l-azdâd. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 2004.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Raseil’ul-Câhız. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-cîl, ts.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed Seyyid Şerîf. Kitâbü’t-Taʻrîfât. thk. Heyet. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1983.
• Dârimî, Ebû Muhammed. Kitâbu’l-müsnedi’l-câmi’. thk. Nebîl Burhân. Mekke: Dârul’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2013.
• Hattâbî, EbûSüleymânHamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb. Meâlimu’s-sünen. thk. Muhammed RâgibDabbâh. Halep: Matbaatu’l-ilmiyye, 1934.
• İbn ‘Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb. el-‘Ikdü’l-ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. 8 Cilt.Beyrut:Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1983.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd. Kitâbu’s-samt ve âdâbu’l-lisân. thk. Ebû İshâk el-Huveyni. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1990.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim. ‘Uyûnu’l-ahbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• İbnu Abdi’lberr, Ebû Ömer CemâlüddînYûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî, Câmiu beyâni’l-ilmi ve fadlihî. thk. Ebu’l-Eşbâl ez-Zuheyrî. 2 Cilt. Riyâd: Dâruİbni’l-Cevzî, 1994.
• Kâdî Beydâvî. Tuhfetu’l-ebrâr şerhu mesâbihi’s-Sünne. thk. NureddînTâlib. 3 Cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-evkâf, 2012.
• Kâdî İyâz. İkmâlu’l-muallim bifevâid-i Muslim. thk. Yahyâİsmâîl. el-Mansûra. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-vefâ, 1998.
• Koç, Emel. “Bir Umut Metafiziği Olarak Gabriel Marcel Felsefesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 18 (Aralık 2008), 171-194.
• Kubeş, Ahmed. Mecmau’l-hikem ve’l-emsâl fi’ş-şi’ri’l-Arabî. Dimeşk: Dâru’n-neşr, 1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Sahîh-i Muslim bişerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’l-Mısriyye bi’l-Ezher, 1930.
• Râgıp el-İsfehânî, Ebü’l-KāsımHüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî garîbi’l-Ku’rân. thk. Saffân Adnân ed-Dâvûdî. Dimeşk: Dârü’l-kalem, 1991.
• Râgıp el-İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muhâdarâtü’l-üdebâ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam,1999.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr. eş-Şekvâ ve’l-‘itâb ve mavakaʻabeyne’l-hillân ve’l-eshâb. thk. İlhâmAbdülfettah el-Müftî. Kuveyt: el-Meclisü’l-vatanî li’s-sekâfe ve’l-fünûn, 2000.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şâfiî. nşr. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, ts.
• Şeniyy el-A’var. Dîvân. thk.Seyyid Ziyâuddin el-Hayderî. Beyrut: Dâru’l-mevâhib, 1999.
• Tebrîzî, Abdülhatîb. Şerhu mişkâti’l-misbâh. thk. Cemâl Aytânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001.
• Tevhîdî, EbûHayyân el-Endelusî. el-Basâirve'z-zehâir. thk. Vedâd el-Kâdî. 10 Cilt.Beyrut: DârüSâdir, 1988.
• Tîbî, Şerefuddîn. el-Kâşif an hakâiki’s-Sünen. thk. Abdülhamîd Hindâvi. 13 Cilt. Mekke: MektebetuNizâr Mustafa el-Bâz, 1998.
• Veşşâ, Ebü’t-Tayyib Muhammed b. Ahmed b. İshâk b. Yahyâ. ez-Zarf ve’z-zurafâ. thk. Kemâl Mustafâ. Mısır: Mektebetu’l-Hâncî, 1953.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-tenzil. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1987.
• Zeydâni, Muzhiruddîn. el-Mefâtîh fî şerhi’l-mesâbîh. thk. Nureddîn Tâlib. 6 Cilt. Kuveyt: İdâratu’s-sekâfeti’l-İslâmiyye, 2012.