The Other Side of the Mountain: Mountain Metaphor in Sufi Exegesis

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 25, 512 - 532, 15.12.2020

Ahmet Gül

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.774766

Cited By: 2

Öz

In the Qur'an, it is reported that the mountains, which are described as piles that nailed the Earth for the earth to stand still without shaking, were created as balance elements. In addition, to that, mountains have added material value to human life and have an important role because they function as natural water tanks and contain many natural riches in them. Mountains have an important function in the history of religions with the spiritual value they carry. The mountains, which are considered as sacred centers, also stand out as the places where revelation descends. They are also seen as places endowed with divine power manifested by God. The mountains, which are the symbol of power and Glory, are manifested as the power that emphasizes the greatness of Allah with their height and glory and are shown as examples at the point of breaking man's arrogance. Except for this, the mountains, which are mentioned in the Qur'an in other features, were offered trust, but they refused to undertake it being afraid thereof. They felt awe and feared from the revelation of the Qur'an. Moses was honored with revelation on the mountain, and the mountain was chosen for him as a place of the covenant with Allah. Likewise, the mountain hosted the first revelation to the Prophet. The mountains, which are the symbol of Allah's greatness, have been used in the Qur'an to form nuance with various words in different contexts. These mentioned features of the mountains brought about the formation of metaphorical interpretations in the understanding of the verses about them. In this article, the conceptual area of the mountain in the Qur'an and the metaphorical interpretations that make themselves clear in the Sufi explanation will be given.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Sufi Exegesis, Metaphor, Mountain, Tur

Dağın Öteki Yüzü: Sûfî Tefsirde Dağ Metaforu

Öz

Kur’an-ı Kerim’de yerkürenin çalkalanmadan yerinde durabilmesi için yeryüzüne çakılan kazıklar olarak nitelenen dağların birer denge unsuru olarak yaratıldıkları bildirilmektedir. Birer denge unsuru olmakla birlikte dağlar, doğal su depoları işlevini görmeleri, içlerinde birçok doğal zenginlik barındırmaları nedeniyle insan yaşamına maddi anlamda da değer katmış, önemli bir role sahip olmuşlardır. Taşıdıkları manevi değerle de dağlar dinler tarihinde de önemli bir fonksiyona sahiptir. Birçok dini gelenekte kutsalın merkezi kabul edilen dağlar, vahyin indiği mistik mekânlardır. Ayrıca tanrının tecelli ettiği ilahi güçle donatılmış yerler olarak görülmektedirler. Gücün ve ihtişamın sembolü olan dağlar, yükseklik ve yücelikleriyle Allah’ın azametini vurgulayan güç olarak tezahür etmekte; insanın kibrini kırma noktasında örnek olarak gösterilmektedir. Bunun dışında Kur’ân’da başka özellikleriyle anılan dağlara emanet arz edilmiş, fakat onlar bunu reddetmişlerdir. Kur’an’ın indirilmesinden de haşyet ve korku duymuşlardır. Hz. Musa dağda vahye mazhar olmuş, Allah’la sözleşme yeri olarak kendisine dağ mekân seçilmiştir. Kezâ Hz. Peygambere dağ ilk vahyin ev sahipliğini yapmıştır. Allah’ın azametinin sembolü olan dağlar Kur’ân’da farklı bağlamlarda çeşitli kelimelerle nüans oluşturacak şekilde kullanılmıştır. Dağların mezkûr bu özellikleri onlarla ilgili ayetlerin anlaşılmasında metaforik yorumların oluşmasını beraberinde getirmiştir. Bu makalede Kur’ân’da dağın kavramsal alanı ve sûfî tefsîrde kendini tebarüz ettiren metaforik yorumlara yer verilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Sûfî Tefsîr, Metafor, Dağ, Tûr

Kaynakça

• Abdulbâki, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemu’l-mufehres lî elfâzi Kur’âni’l- kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs,1364/1944.
• Ahmed, Yûsuf el-Hâc. Mevsuatu el-İ’cazu’l-İlmi fi’l-Kur’âni’l-Kerim ve’s-Sunneti’l-Mutahharati. Dımaşk: Mektebetu İbn Hacer, 2003.
• Alûsî, Ebû’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Ruhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-âzim ve’s-seb’i’l-mesânî. thk. Mâhir Habbûş. 30 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2010.
• Askerî, Ebû Hilâl. el-Furûku’l-luğaviyye. thk. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kâhire: Dâru’l-İlm ve’s-Sekâfe, 1997.
• Baş, Mustafa. “Dağ Kültü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (Ocak-Haziran, 2013), 165-179.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed. Meʿâlimu’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nahr vd. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 1412/1991.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyaî Turâsi’l-Arabî, ts.
• Cebel, Muhammed Hasen Hasen. el-Mu’cemu’l-iştikâkîyyi’l-muassal li elfâzi’l- Kur’âni’l-kerim. Kâhire: Mektebetu’l-Âdâb, 2010.
• Cevâlîkî, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed b. Muhammed. el-Muʿarreb mine’l-kelâmi’l-aʿcemî ʿalâ hurûfi’l-muʿcem. thk. F. Abdurrahîm. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1410/1990.
• Derveze, Muhammed İzzed. Tefsîru’l-Hadîs. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Ğarbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1421/2000.
• Eck, Diana L. “Mountain”. Encyclopedia of Religion. ed. Mircea Eliade. 10 Cilt. New York: Macmillan Publishing Company, 1987, 10/130-134.
• Efendi, Hasîrîzâde Elîf. en-Nûru’l-Furkân fî şerhi lugati’l-Kur’ân. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Besâʾiru zevi’t-temyîz fî letâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Alî en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: el-Meclisu’l-Â’lâ li Şuûni’l-İslamiyye, 3.Basım, 1416/1996.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. Kâmûsu’l- muhit. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1429/2008.
• Geylânî, Muhyiddîn Abdulkâdir. Tefsîru’l-Ciylânî. thk. Ahmed Ferîd el-Mizyadî. 5 Cilt. Pâkistân: el-Mektebetu’l-Ma’rufiyye, 1431/2010.
• Gül, Ahmet. Kur’an’da Kutsallık. Saarbrücken: Türkiye Alim Kitapları, 2014.
• Harman, Ömer Faruk. “Dağ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Hâzin, Ebu’l-Hasen Alâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lubâbu’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Abdusselâm Alî Şâhîn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Alî ed-Dımaşkî. el-Lubâb fî İlmi’l-Kitâb. thk. Âdil ahmed Abdumevcûd- Alî Muhammed Muavvid. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Aşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed. Mekâyîsu’l-luğa. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk.Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Ciza: Muessesetu Kurtubâ, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. thk. Abdullah Ali-Muhammed Ahmed- Hâşim Muhammed. 55 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muḥkem ve’l-muḥîṭu’l-aʿẓam. thk. Abdulfettâh es-Seyyid Selîm- Faysal el-Hafyân. 12 Cilt. Kahire: Ma’hedu’l-Mahtutâti’l-Arabiyye, 2. Basım, 2003.
• İzbırak, Reşat. Coğrafya Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1992.
• Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of The Qur’an. Leiden: Brill, 2007.
• Karaman, Hayreddin vd.. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Kebîsî, Ahmed Ubeyd. Mevsûatu’l-kelimeti ve ehavâtihâ fi’l-Kur’âni’l-kerim. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1438/2017.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 24 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2006.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 32. Basım, 2003.
• Meybudî, Ebu’l-Fadl Reşîduddîn Ahmed b. Ebû Saîd. Keşfu’l-esrâr ve ʿuddetu’l-ebrâr. nşr. Ali Asgar Hikmet. 10 Cilt. Tahrân: Muesses-i İntişarat-i Emir-î Kebîr, 7.Basım, 1382/1962.
• Muhyiddîn Arabî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Tefsîru İbn Arabî. thk. Abdulvâris Muhammed Ali. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2011.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Muessesetu Tarîhu’l-Arabî, 2002.
• Muslih, Abdullah b.Abdulazîz- es-Savî, Abdulcevâd. el-İ’cazu’l-ilmî fi’l-Kur’ân ve’s-sunne. Cidde: Darû Ciyâd, 1429/2008.
• Nâblusî, Muhammed Râtıb. Mevsûatu’l-i’cazu’l-ilmî fi’l-Kur’ân ve’s-sunneti. Dımaşk: Dâru’l-Mektebi, 2. Basım, 1426/2005.
• Naggar, Z.R. The Geological concept of mountain in the Qur’an. Cairo: Al-Falah Foundation, 1424/2003.
• Neccâr, Zağlûl. Tefsîru’l-ayâti’l-kevniyyeti fi’l-Kur’âni’l-kerîm. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetu’ş-Şurûk ed-Duveliyye, 1428/2007.
• Necmüddîn-i Kübrâ, Ahmed b. Ömer b. Muhammed. Teʾvîlâtü’n-Necmiyye. thk. Ahmed Ferid el-Mizyadî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
• Öztürk, Mustafa. İlahî Hitabın Tefsiri. 2 Cilt. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtu elfâzi’l-Ḳurʾân. thk. Safvan Adnan Davudî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2009.
• Râzî, Fahrûddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Razî, Muhammed b. Ebî Bekr b Abdulkadir. Muhtâru’s-Sıhâh. Beyrut: Mektebetu Lubnân, 1986.
• Rûzbihân el-Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn b. Ebî Nasr. ʿArâîsü’l-beyân fî hakâîki’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Ferîd el-Mizyadî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyaî Turasi’l-Arabî, 2002.
• Saçlı, Merve. “Bakara Suresi 74.Ayet Bağlamında Taşlar ve Allah Korkusu”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/24 (Haziran 2020), 325-345.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Din Fenomenolojisi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
• Schwartz, Baruch J. “Sinai Mount”, The Oxford dictionary of Jewish religion, ed. R. J. Zwi Werblowsky. New York: Oxford University Press,1997.
• Seligsohn, Max. “Sinai, Mount”, The Encyclopedia of Jewish, ed. Isidore Singer. 12 Cilt. London: Funk&Wagnalls Company, 1912.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Sînâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/221-222. Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Sülemî, Muhammed b. Huseyn. Hakâiku’t-tefsîr. thk. Seyyid İmran. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. ed-Durru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 17 Cilt. Kahire: Hicr, 2003.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili ayi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Turkî. 27 Cilt. Kâhire: Hicr, 2001.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillâh b. Yûnus b. Îsâ b. Abdillâh b. Refî‘. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Taha Abdurrauf Sa’d- Sa’d Hasen Muhammed Ali. Kahire: Dâru’l-Harem, 2004.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ḥakâʾiḳi ğavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Adil Abdulmevcûd- Ali Muhammed el-Muavvid. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetu Ubeykân, 1998.