Vakıfların Karşılaştığı Sorunlar ve Bir Çözüm Önerisi Olarak Blok Zinciri Teknolojisinin Kullanımı

Yıl 2022, Sayı: 28, 175 - 200, 15.06.2022

Lobna Jaber

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1094698

Öz

Bireyin ve toplumun menfaatini gözetmek İslam Hukukunun temel ilkelerinden biridir. İslam zekât, kefaret ve adak gibi bir kısmı zaruri, bir kısmı da nafile, sadaka ve vakıf gibi gönüllü olan pek çok kaynağı insanların istifadesine sunmuştur. Vakıfta bulunmanın teşvik edilmesi bu ilkeyi destekleyen uygulamalar olarak sayılabilir. Vakıflar, çeşitli alanlarda yapılabilme ve devamlı olma özelliğinden dolayı, belki de bu uygulamaların en önemlisidir. Vakıflar bulunduğu toplumun kalkınmasında ve gelişmesinde büyük bir rol oynarlar. Kimilerinin zannettiği gibi vakıflar sadece cami inşası gibi dini alanlarda topluma hizmet etmek ve sorunlarını çözmek üzere faaliyet yürütmekle kalmaz önceki dönemlerde görüldüğü gibi hayatın bütün alanlarında etkin bir rol üstlenirler. Toplumdaki birçok rolü nedeniyle vakfın toplumlarda büyük bir önemi vardır ki bu tarih boyunca öğrendiklerimizden ve çeşitli alanlarda sahip olduğu önemli değerden açıkça görülmektedir. Osmanlı vakıfları da bu görüşün en belirgin kanıtıdır. Ticarî, ziraî, endüstriyel, bilimsel vb. birçok alandaki vakıflar sayesinde Osmanlı’nın kendi dönemindeki birçok devletten daha ileride olduğu görülür. Osmanlı vakıflarının başta sosyal ve ekonomik alanlar olmak üzere bireyi ve toplumu ilgilendiren her alanda büyük bir etkisi olduğu bilinmektedir. Ancak daha sonra meydana gelen birçok değişikliğin ardından vakıf sistemi pek çok sorundan mustarip, vakfın hakiki manasının ve rolünün idrak edilmesindeki sıkıntılar ortaya çıkmıştır. Ayrıca dış devletlerin, vakıf yöneticilerinin veya çalışanların etkisi ile vakıfların idarî, malî vb. birçok sorun ve zorlukla karşı karşıya olduğu görülmektedir. Bu sebeplerden dolayı vakıfların rolü ihmal edilmiş ve faaliyet alanları zamanla engellenerek azalmıştır. Vakıfların toplumdaki rolünün yeniden ihyası gerekmektedir. Bu nedenle vakıfları canlandırmak, problemlere çözüm bulmak, vakfın etkinliğini artırmak amacıyla iktisadi ve teknolojik gelişmelerin yakından takip edilmesi, malî ve idarî işlerin düzenlenmesi gerekir. Ayrıca günümüzde uluslararası örgütler, teknoloji hamleleri ve medya iletişim araçlarına daha kolay erişebilme sayesinde küresel vakıf ortaya çıkmıştır. Küresel vakıf, tüzel veya gerçek kişi olup malik oldukları parayı veya fonları, küresel olma vasfını dikkate alarak, vakfedenin şartlarına ve hükümlerine göre kurulmaktadır. Her ne kadar vakfın şartları ve hükümlerine göre kurulsa da bu vakıflar da birçok problemle karşı karşıya kalmaktadır. Genel olarak vakıfları yönetme ve yatırım yapma yolları hakkında alimlerden fetvalar alınıp vakfın ihtiyacı göz önüne alındığında, toplumdaki rolünü etkin bir şekilde canlandırmak için, karşılaştığı sorunları tespit etmek ve çözüm bulmaya çalışmak gerekmektedir. Makalede vakıf işlemlerinin gerçekleştirilmesinde Blok Zinciri teknolojisinin kullanılması, bazı problemlerin çözümü için önerilmiştir. Bu bağlamda öncelikle vakıfların hem devlet sınırları içinde hem de küresel vakıfların karşılaştığı sorunlar ele alınmıştır. Bu sorunlara idari verimlilik ile ilgili bazı çözümler ve bazı donanım sorunlarına teknolojik bir idari çözüm olarak block zinciri teknolojisinin kullanılması önerilmiştir. Blok Zinciri teknolojisinin vakıf işlemlerinde nasıl kullanılacağından, vakıflar üzerindeki etkisinden ve vakıflarla ilgili sorunları giderme konusundaki avantajlarından bahsedildikten sonra konuyla alakalı fıkhî meseleler; akid meclisi, siga, in’ikad şartları ve kabz çerçevesinde ele alınmıştır.  

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Vakıf, Vakıf Sorunları, Devlet, Blok Zinciri.

Problems Faced by Waqfs and the Proposal to Use Blockchain Technology as a Solution

Öz

It is one of the basic principles of Islamic law to protect the interests of the individual and society. Islam presented many mandatory sources such as alms, penance, and votive; and some optional ones such as "charity and foundation". The encouragement of waqf can be considered as one of the practices that support this principle. Waqfs are perhaps the most important of these applications due to their ability to be done in various fields and being continuous. They play a major role in the development and development of society. As some think, they not only operate in religious areas such as the construction of mosques, and operate to solve their problems, but as seen in the previous periods, they play an active role in all fields of life. Due to its many roles in society, the waqf has great importance, and this is clearly seen from what we have learned throughout history. Ottoman waqfs are the most obvious proof of this view. Thanks to waqfs in many fields such as commercial, agricultural, industrial and scientific, it is seen that the Ottoman Empire was further than many states in its period. It is known that Ottoman waqfs have a great influence in every field that concerns the individual and society, especially in social and economic fields. However, after many changes that occurred later, the waqf system suffered from many problems, and realizing the true meaning and role of the waqf became more difficult. In addition, with the influence of foreign states, waqf managers, or employees, it is seen that foundations face many administrative and financial problems and difficulties. For these reasons, the role of waqf was neglected and their fields of activity decreased over time. The role of waqfs in society is required to revive. For this reason, in order to revive them, find solutions to problems, and increase their effectiveness, economic and technological developments should be followed closely and financial and administrative works should be organized. In addition, a global waqf concept has emerged thanks to its easier access to international organizations, technology moves, and media communication tools. The global waqfs are established in accordance with the conditions and provisions of the benefactor, taking into account the characteristics of being global. Although established according to the conditions and provisions of the waqfs, they face many problems. In general, considering the waqfs' needs, fatwas should be taken from scholars about ways to manage and invest in them. In order to effectively revive its role in society, it is necessary to identify the problems it encounters and try to find a solution. In the article, the use of blockchain technology in the realization of waqf procedures is recommended for the solution of some problems. In this context, first of all, the problems faced by waqfs both within the borders of the state and on a global scale are discussed. Some solutions related to administrative efficiency were presented, and blockchain technology has been proposed as a technological solution for some hardware problems. After mentioning how blockchain technology will be used in waqf procedures, its effect and advantages considering relieving their problems, fiqh issues within the frameworks of the subjects such as the contracting assembly, the siga, in’ikad conditions, and kabz are handled.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Waqf, Waqf problems, State, Blockchain

Kaynakça

• Ârif, Nasr Muhammed. “el-Vakf ve’l-Âhar: Cedeliyyetu’l-‘atâ ve’l-ihtivâ ve’l-ilğâ”, Mecelletu Evkâf. Küveyt: el-Emânetu’l-‘âmme li’l-evkâf 9, (2005), 13-32.
• Abdullah, Abdülaziz. el-Vakf fi’l-fikri’l-İslâmî. el-Memleketu’l-Mağribiyye, Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1416/1995.
• Brown, Wendy. “American Nightmare: Neoliberalism,Neoconservatism, and De-Democratization,” Political Theory 34/6 (Aralık 2006), 690-714.
• Cemîlî, Ömer ‘Abbâs. el-‘Umlâtu’l-iftirâdiyye vâki’uhâ ve tekyîfuhâ’l-fıkhî ve hukmuhâ’ş-şer’î – el-Bitcoin. Dubai, el-İmârât: Dâiretu’ş-şuûni’l-İslâmiyye ve’l-‘amelu’l-hayrî, 2009.
• Desûkî , Muhammed b. Ahmed. Haşiyetu’d-Desûkî ‘alâ’ş-Şerhi’l-Kebîr. Dâru’l-Fikr, ts.
• Dibyân, Dibyân b. Muhammed. el-Mu’âmelâtu’l-mâliyye asâleten ve mu’âsıraten. Riyad: 2. Baskı, 2015.
• Ensârî, Zekeriya b. Muhammed b. Zekeriya. Esnâ’l-metâlib fî şerhi Ravdi’t-Tâlib. Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Finterra WAQF CHAIN https://finterra.org/waqfchain/, Erişim: 25.01.2022.
• Ğânim, İbrahim. Tecdîdu’l-va’y bi nizâmi’l-vakfi’l-İslâmî. Mısır: Dâru’l-Beşîr li’s-sekâfeti ve’l-‘ulûm, 2016.
• Hac Muhammed, Muhammed Tahir Sabit. “A Proposal for a New Comprehensive Waqf Law in Malaysia”, Malaysiya Waqf academy (2013), 1-22.
• Hâdimî, Nureddin, el-Vakfu’l-‘Âlemî ahkâmuhu ve makâsiduhu – müşkilâtuhu ve âfâkuhu, el-Mütemerü’s-sânî li’l-evkâf. Mekke: Câmi’atu Ümmi’l-Kurâ, 2006.
• Hafâcî, Reyhâm & ‘İrfân Abdullah. İhyâu devri nizâmi’l-vakf fî Mısr (Kırâetün fi’n-nemâzici’l-‘âlemiyye), Kahire: el-Câmi’atu’l-Amrîkiyye bi’l-Kâhire, ts.
• Heyetu’l-murâca’a ve’l-muhâsebe li’l-bunûk ve’l-müessesâti’l-mâliyye’l-İslâmiyye, el-Me’âyîru’ş-şer’iyye, no: 38 et-Te’âmulâti’l-mâliyye bi’l-internet, (ts.).
• Hindî, Abdulkayyûm. “Devru tikinniyyeti’l-Blockchain fî himâyeti’l-evkâf ve istidâmetihâ”, Mecelletu’l-iktisâdi’l-İslâmî’l-‘âlemiyye (Şubat 2018), 35-37.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Hâşiyetu İbn Âbidîn. Mısır: Şeriketu mektebeti ve matba’ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1966.
• İbn Âbidîn,Muhammed Emîn b. Ömer. Hâşiye. III, Beyrut: Darü’l-fıkır,1992.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbnü’l-Hümâm,Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. el-Hidâye me’a Fethi’l-Kadîr, VI, Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Baskı, 2003.
• İmrânî,Ebu’l-Hüseyn. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâm eş-Şâfi’î. Cidde: Darü’l-minhâc, 2000.
• Karacan, Hatice. “The Impact of waqf Law on the Educational System in Modern Turkey”, Awqaf 11/20 (Mayıs 2011), 11-32.
• Karâru nedveti’l-Bereke li’l-iktisâdi’l-İslâmî, Rakam: 4, ed-Devretu’t-tâsi’ ‘aşar, Tarih: 6-7 Ramazan 1420.
• Kâsânî,Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi’u’s-Sanâ’i’, V, Darü’l-kütübi’-ilmiyye, 2. Baskı, 2003.
• Kâsım, Ahmed. el-Vakf fî Tûnus fi’l-karnayni’s-sâmin ‘aşar ve’t-tâsi’ ‘aşar. Dimaşk: el-Me’hadu’l-Feransî li’d-dirâsâti’l-‘Arabiyye, 1995.
• Kaya, Münir Yaşar. İslâm Hukukunda Ve Osmanlı Tatbikatında Aile Vakıfları. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Mecelletu mecma’i’l-fıkhi’l-İslâmî et-tâbi’ li munazzamati’l-mütemeri’l-İslâmî bi Cidde, Karâru mecma’i’l-fıkhî’l-İslâmî’d-devlî, rakam: 6/4/55.
• Merdâvî, Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf. Matba’atu’s-Sünne’l- Muhammediyye, 1953.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramurz. Dürerü’l-hükkâm şerhu Ğureru’l-Ahkâm. Darü ihyâi’l-kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Morris, Susannah. “Defining the Non-Profit Sector: Some Lessons from History”, Civil Society Working Paper 3, London: Centre for Civil Society, London School of Economics, (February 2000).
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh.nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Neccâr, Abdullah. “Velâyetu’d-devle ‘alâ’l-vakf el-müşkilât ve’l-hulûl”, el-Mütemeru’s-Sânî li’l-evkâf bi’l-Memleketi’l-‘Arabiyyeti’s-Su’ûdiyye. es-Su’ûdiyye: Câmi’atu Ümmi’l-Kurâ, 1427/2006.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. Halep: Mektebu’l-matbû’âti’l-İslâmiyye, 2. Baskı, 1986.
• Nuhbetun mine’l-‘ulemâ, Mecelletu’l-ahkâmi’l-‘adliyye, Dâru İbn Hazm, 2010.
• Salâhât, Sâmî. Havkemetu’l-evkâf ve idâretu ‘ameliyyâtihâ’r-reîsiyye. Riyad: Müessesetü sâ’î li tatvîri’l-evkâf, 2018.
• Sâsî, Hâzim. “İstihdâm tatbîkâtu Blockchain li tatvîri’l-usûli’l-vakfiyye: Waqf Chain Finterra nemûzecen”, el-Mütemerü’l-‘âlemî havle’d-dîn ve’s-sekâfe ve’l-havkeme fi’l-‘âlemi’l-mu’âsır. Malezya: 3-4 Ekim 2018.
• Şerbînî , Muhammed b. Ahmed. Muğnî’l-muhtâc. Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1994.
• Yahya, İbrahim b. Muhammed b. Ahmed. en-Nakdu’l-iftirâdî –el-Bitcoin Ünmûzecen-, Câmi’atu’l-İmam Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye, Merkezu’t-temeyyüzi’l-bahsî fî fikhi’l-kadâyâ’l-mu’âsıra, es- Su’ûdiyye 1440/2019.
• Zuhaylî, Muhammed. “es-Sanâdîku’l-vakfiyyetu’l-Mu’âsıra: tekyîfuhâ, eşkâluhâ, hükmuhâ, müşkilâtuhâ”, Mütemerü’l-evkâf es-sânî fî Câmi’ati Ümmi’l-Kurâ, 1427/2006.