Hasan B. Ziyâd Regarding the Worship Of, The First Three Imams of The Hanafī Sect (Abu Hanifa, Abu Yûsuf And Muhammad) Opinions That He Opposes (In the context of Shamsuleimme Serahsi's Mebsut Book)

Yıl 2022, Sayı: 29, 158 - 188, 15.12.2022

Nizamettin Ergüven

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1140117

Öz

Of course, when the name of the Hanafī sect is mentioned, the founder Imam Abu Hanifa comes to mind, while it is clear that the name of Abu Yusuf and Imam Muhammad, who immediately took over as the spokesman of the sect, cannot be passed on without mentioning the name of the Hanafī sect. Besides these, Zufar al-Husayl and Hasan b. Ziyād will come. Abu Hanif is considered an absolute mujtahid, others are generally considered to be intra-sectarian mujtahideen. Although they all think the same about some issues, they can be divided into two or three groups in some, and they can all think differently about some issues. Among these students, Hasan b Ziyād stands out as his ravi because he narrated hadith from Abu Hanifa. He first attended Abu Hanifa's lecture ring, and when he passed away, he continued the lectures of Imam Zufar and Abu Yusuf and reached the level of ijtihad. Some of the scholars who have known him have said, “We have not seen any faqih before him.” He has trained many students. It has been claimed by some scholars that there are rumors that oppose the rumors that come with a strong ravi chain. Besides, many scholars have also modified it. There are no extant works of his. His views are reached thanks to references to his books in various Works. There is no study on the fiqh views of Hasan b Ziyād in our country. In the Islamic world, there is no study conducted on the al-Mabsut axis. In order to determine the views of Şemsüleimme es-Serahsi on the axis of al-Mubsut, it has been tried to be the first work that gives the most space to his views in a timely manner. Sarahsi notes that Hasan b Ziyād stood out among Abu Hanifa's other students in the field of asking questions, Deciphering ‘/main issues, and knowledge of accounts. It has been established that Hasan b Ziyād considers himself in opposition to the first three imams of the Hanafī sect in twenty issues related to worship. In three of these views, he considers the same as Imam Zufar. When we look at the views of Hasan b Ziyād, it is understood that he is an intra-sectarian mujtahid, since he performs ijtihad within the framework of the general procedure of the sect. It is seen that reasons such as the omen of verses related to the subject, the strength of the hadiths to be evidence, different comparisons and mental retention are effective in his thinking differently from other imams. Hasan b Ziyād thinks differently about the following issues in the department of worship: Wetting the head while performing ablution, vomiting is vomiting while praying, Bathing on Friday, well cleaning, the use of dog skin, travel betting, Friday is the adhan, performing prayer worship with sign language, Reciting the Fâtiha prayer in prayer, prayer is not accidental, an accident of prayer worship for a person who has just become a Muslim, prayer worship with the congregation, it's time for the afternoon prayer, violation of ablution during prayer, it's a nezir itikaf, alms given during the month of Ramadan, private matters related to women, farew.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Hanafī Sect, Hasan b. Ziyâd,, Worship, İjtiha

Hasan B. Ziyâd el-Lü’lüî’nin İbadetler Konusunda, Hanefî Mezhebinin İlk Üç İmamına (Ebû Hanife, Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed) Muhalif Görüşleri (Şemsüleimme es-Serahsî’nin el-Mebsût Eseri Ekseninde)

Öz

Hanefî mezhebi zikredilince tabii olarak akla kurucu İmam Ebû Hanîfe gelirken, hemen akabinde mezhebin gelişmesi ve ayılmasında emeği geçen Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed ismi öne çıkmaktadır. Bunların yanı sıra mezhep içinde öne çıkan diğer âlimler Züfer el-Hüzeyl ile Hasan b. Ziyâd gelir. Ebû Hanîf’e mutlak müctehid, diğerleri genelde mezhepte müctehid olarak kabul edilir. Bazı konularda hepsi aynı düşünmekle birlikte, bazılarında iki veya üç guruba ayrılabilmekte, bazı konularda benzer görüşlere sahip olsalar da bazen farklı farklı görüşlerde olabilmektedirler. Bu öğrenciler arsında Hasan b. Ziyâd Ebû Hanîfe’den hadis ravâyet ettiği için onun ravisi olarak öne çıkmaktadır. Kûfeli olup Bağdat’ta yerleşmiştir. Önce Ebû Hanîfe’nin ders halkasına katılmış, o vefat edince İmam Züfer ile Ebû Yûsuf’un derslerine devam etmiş ve ictihâd seviyesine ulaşmıştır. Hadis konusunda en başta gelen hocası İbn Cübeyr’dir. Onu tanıyan âlimlerden bazıları “Ondan daha fakihini görmedik” demişlerdir. Birçok öğrenci yetiştirmiştir. Bu öğrencilerden öne çıkanlar; İshâk b. Behlûl et-Tenûhî, Muhammed b. Şuca‘ es-Selcî, İbn Semâa, Şuayb b. Eyyüb, kardeşinin oğlu Velid b. Hammad el-Lü’lüî, Ebû Hanîfe’nin torunu İsmail b. Hammad ile Halef b. Eyyûb el-Belhî’dir. Bazı âlimler tarafından, sağlam ravi zinciriyle gelen rivâyetlere muhalif rivâyetleri olduğu iddiasıyla cerh edilmiştir. Bunun yanında birçok âlim de onu ta‘dil etmiştir. Onun müstakil olarak günümüze ulaşan bir eseri bulunmamaktadır. Çeşitli eserlerde kitaplarına yapılan atıflar sayesinde görüşlerine ulaşılmaktadır. Kaynaklarda ona nispet edilen eserler arasında fıkıhla alakalı olan Kitâbü’l-mücerred ve Ebû Hanîfe kanalıyla rivâyet ettiği hadislerin bir araya getirildiği el-Müsned’ adlı çalışması öne çıkmaktadır. Diğer eserleri ise müstakil kitap veya bir kitap bölümü olma ihtimali olanlardır. Onun hayatı ve ilmi kişiliği hakkında ilk olarak en geniş bilgiye Zâhid el-Kevserî’nin el-İmta‘ bi sîreti’l-imameyn Hasan b. Ziyâd ve sâhibihî Muhammed b. Şuca‘ adlı eserinde ulaşmaktayız. Ülkemizde Hasan b. Ziyâd’ın fıkhî görüşleri hakkında bir çalışma bulunmamaktadır. İslam dünyasında ise el-Mebsût’ta geçen görüşlerini esas alarak yapılan bir çalışma bulunmamaktadır. Bize ulaşan eserler arasında onun görüşlerine müdellel olarak geniş şekilde ilk olarak işleyen eser Şemsüleimme es-Serahsî’nin el-Mubsût eseridir. Bu sebeple Hasan b. Ziyâd’ın görüşleri el-Mebût ekseninde tespit edilmeye çalışılmıştır. Serahsî, Hasan b. Ziyâd’ın soru sorma, tefri‘/asli meselelerden hüküm çıkarma ile hesap bilgisi alanında Ebû Hanîfe’nin diğer öğrencileri arasında öne çıktığını belirtmektedir. Hasan b. Ziyâd’ın ibadetle alakalı konularda yirmi meselede Hanefî mezhebinin ilk üç imamına muhalif düştüğü de tespit edilmiştir. Bu görüşlerin üçünde İmam Züfer ile aynı düşünmektedir. Hasan b. Ziyâd’ın ictihâdları Hanefî mezhebi usûlü çerçevesinde yapıldığından mezhep içi bir müctehid olarak kabul etmek daha isabetli görünmektedir. Onun diğer imamlardan farklı düşünmesinde; konuyla alakalı âyetlerin delaleti, hadislerin delil olma kuvveti, farklı kıyaslar ve akli istinbat gibi sebeplerin etkili olduğu görülmektedir. Hasan b. Ziyâd’ın ibadetler kapsamında; abdestte başın mesh edilmesi, namaz esnasında kusmak, Cuma guslü, kuyu temizliği, köpek derisi kullanımı, seferin zaruretleri, Cuma ezanı, îmâ ile namaz, Fâtiha süresinin kıraati, ashâb-ı tertib, yeni Müslüman olan kişinin namaz kazası, cemaatle namazın ahvali, ikindi namazının vakti, namazda abdestin bozulması, nezir i’tikâfı, fıtır sadakası, hayız bahsi ile umrede veda tevafı konularında diğer Hanefî âlimlerden ayrılan ictihâdları bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hanefî Mezhebi, Hasan b. Ziyâd, İbadet, İctihât.

Kaynakça

• Abdurrazzak, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San'ânî (ö.211/826). el-Musannef. Beyrut: yy. 1970.
• Ağırman Mutlu, Hayrunnisa. Hadislere Göre Namaz Vakitleri. Yüksek Lisans Tezi: Sivas Cumhurîyet Üniversitsi, 2019.
• Ahmed Efendi, Taşköprüzâde. Tabâkaâtü’l-fukâhâ. Musul: Mektebetü’l-Merkeziyye 1961.
• Akşit, Mustafa Cevad. “Önsöz” Mebsût. Trc: Komisyon. Edt. M. Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev, 2008.
• Akyol, Aşur. Hasan b. Ziyâd el-Lü’lüî ve Hadis İlmindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi: Sakarya Üniversitesi, 2007.
• Bağdâdî, Hatîb. Târîhu Bağdâd. Kahire: Dâru Ğerbi’l-İslamî, 2001/1422.
• Baktır, Mustafa. “Deri”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bedir, Murteza. “Züfer b. Hüzeyl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay. 2013.
• Bedr, Fahriye Muhammed Ali. el-Ahkâmü’l-fıkhiyye elletî hâlefe fîhâ el-Hesen b. Ziyâd el-Lü’lüî eimmete’l-mezhebe’l- Hânefi. Yüksek Lisans Tezi: Kudus Üniversitesi, 2012/1434.
• Beyhâkî, Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa Ebû Bekr. Sünenü'l-Beyhâki'l-kübrâ, Mektebetü Daru'l-Bâz, I-X, Mekke, 1994
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. es-Sahih. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bulut, Kevser. İslam Hukuku ve Tıpta Kadınlara Özel Haller. (Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi, 2020).
• Çalış, Halil. “ Zaruret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 2013.
• Dârekutnî, Asli b, Ömer. Sünen. Beyrut: Dâru Kütübü’l-‘İlmiyye, 1996/1417.
• Debbâğ, Abdussettar Hâmid. “El-Hasen B. Ziyâd ve Fıkhuhû Beyne Muâsırîhi”, Daru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, Lübnan -2005/1426.
• Dönmez, İbrahim Kafi, “Vâcib”, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Davud, Süleyman b. Aş'as. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Hemidullah, Muhammed .“Şemsüleimme es-Serahsî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay.,2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah İbn Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdis ve’l-âsâr. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidaye ve'n-Nihâye İslam Tarihi. Trc. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1998.
• İbn Nedîm. Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk, Kitâbü’l-fihrist li’n-Nedîm, thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., 1971,
• Kaya, Eyüp Said. “el-Mebsût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 2003.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. el-İmtâ‘ bi sîreti’l-imâmeyn Hasen b. Ziyâd ve sâhibihi Muhammed b. Şücâ‘. Kahire: Matba‘atü’l-Envâr, 1368.
• Koca, Ferhat. “Hanefî Mezhebinin Kurucu İmamları Arasındaki Kişisel İlişkiler”. İslami İlimler Dergisi, 3/1, (2008), (63-97).
• Kureşî, Abdulkâdir b. Muhammed b. Muhammed, Cevâhirü’l-Mudiyye fî tebâkâti’l-Hanefîyye, Kahire: Hicr,1993.
• Müslim b. Haccac. Sahih-i Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri. Ankara: DİB Yay 1990.
• Râğıb el-İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredâd fî Ğârîbi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kâlem, 1412.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-mebsût. Beyrut: Dârû’l-Ma‘rife, ty.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Mebsût, Trc. Komisyon. İstanbul: Gümüşev, 2008.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Teklif”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 2011.
• Soyal Şenol, Şöle. Kadınaların Özel Hallerini İlgilendiren Rivayetlerin Tahlili ve Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi: Karabük Üniversitesi, 2015).
• Soydan, Gülsüm. Kadınlara Özel Hallerle İlgili Hükümlerin İslam Hukuku Açısından Değelendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi: Ankara Üniversitesi, 2007).
• Şeltû, Mahmûd- Sayîs, Muhammed Ali. Mukârenetü’l-mezâhib fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1976.
• Yılmaz, Okan Kadir. İlk Tedvin Döneminde Hanefî Mezhebi Literatürünün Kayıp Eserleri. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi, 2017.
• Yüksel, Hayyire - Gültekin, Ayşe. “Hasen b. Ziyâd’ın Müsned’inde Yer Alan Mürsel Rivayetler” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47 (2021), (52-73)
• Zehebî Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, (Beyrut: Dârû’l-Ma‘rife, ty.),
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tarîhû’l-İslam, Beyrut: Dârû’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1991/1411.
• Zehebî. Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Beyrut: 1405/1985.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf. Nasbu’r-râye li-ehâdîsi’l-hidâye. Cidde: Muessesetu’r-Reyyân, 1418/1997.