Fiqh Measures and Sanctions Against Domestic Violence

Yıl 2023, Sayı: 32, 61 - 83, 15.09.2023

Adem Yenidoğan

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1234144

Öz

There is no agreed-upon definition of violence. Actions or words that are considered violent in one society may not be considered violent in others. Acts of violence are committed against women, men, children, and adults within families. Although each of these acts falls within the scope of domestic violence, in this study, acts of violence against women are what we mean by domestic violence. In this context, any action that causes a woman to suffer physical, sexual, psychological, or economic harm, or to experience deprivation, is evaluated as domestic violence. Since Muslim individuals constitute a significant part of our society, it is essential to consider the provisions of Islamic law, along with contemporary regulations, in preventing violence against women. Therefore, it is important to determine the preventive measures of fiqh in preventing domestic violence and the rights it provides to victims. Considering the responsibilities of spouses in fiqh, it can be said that measures to prevent violence against women are taken. The legitimacy of engagement, which is the means for the spouses to become familiar, and the advice that the spouses should not forget the benevolence between them in case of divorce are examples of these regulations. Even though the family rules of fiqh contain regulatory functions for domestic violence, the rules that stand out more in terms of their functions have been discussed in this article. In this context, the alimony responsibility of the husband can be submitted as a precaution against economic violence. Additionally, the necessity for the husband to treat his wife pleasantly can be seen as a measure against psychological and physical violence. Moreover, the necessity for no marriage in case of sexual incompetence can be considered a precaution against sexual violence. Despite all these, legal rights are given to women if the man commits any domestic violence. For instance, giving the woman the right to apply to the court for divorce due to her husband's impotence can be shown as the legal right of the woman who is faced with sexual violence. Likewise, the woman who is facing economic violence because her husband does not provide alimony has the right to apply to the court for divorce. The fact that Malikis allow the judge to separate the spouses with the application of the woman due to severe incompatibility and ill-treatment can be accepted as the legal right of the woman who is faced with psychological and physical violence. This approach, which is not seen in the other three doctrines, is included in article 130 of the Family Law Degree (HAK). The legitimacy of giving the woman the right to divorce, which essentially belongs to the husband, and the fact that the woman pays her husband to divorce herself are among the regulations of fiqh to prevent domestic violence. Consequently, it is understood from all these regulations that the husband should refrain from all kinds of violence against his wife in fiqh. Otherwise, the husband will be subject to legal sanctions due to the rights given to the woman. Considering the regulations in question, it is evident that Islamic law, like modern laws, legislates the necessary regulations to prevent domestic violence. However, it is also clear that some actions that are considered domestic violence in our time are not accepted in the same way in classical fiqh. This distinctness can be explained by the different perceptions of the concept of violence from society to society. Therefore, these approaches need to be reconsidered in the context of the changing socio-cultural structure and the concept of family. Because this change of understanding is essential to solve the problems in social life, establish the connection of fiqh with current life, and give direction to living life, it is thought that this change should be made. Indeed, the innovative approaches brought as a result of the needs of society in the issues of domestic violence in the Family Law Degree (1917) show that this is still possible today.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Domestic Violence, Women, Divorce, Tafwizü’t-talak, Muhalea.

Aile İçi Şiddete Karşı Fıkhî Tedbir ve Yaptırımlar

Öz

Şiddetin ne olduğuna dair üzerinde ittifak edilen bir tanım bulunmamaktadır. Bir toplumda şiddet kabul edilen eylem veya sözler diğerlerinde şiddet sayılmayabilmektedir. Aile içinde kadınlara, erkeklere, çocuklara ve büyüklere karşı da şiddet eylemleri gerçekleştirilmektedir. Bu eylemlerin her biri aile içi şiddet kapsamında değerlendirilmekteyse de bu çalışmada aile içi şiddetle kadına yönelik gerçekleştirilen şiddet eylemleri kastedilmiştir. Bu bağlamda kadının fiziksel, cinsel, psikolojik ve ekonomik açıdan zarar görmesine veya yoksunluk yaşamasına sebep olan her türlü eylem aile içi şiddet kapsamında değerlendirilmiştir. Toplumumuzun büyük bir kısmını Müslüman bireylerin oluşturması sebebiyle kadına yönelik şiddeti önleme konusunda günümüz hukuk sisteminin getirdiği düzenlemelerle birlikte İslâm hukukunun da önemli hükümleri vardır. Bu sebeple kadına yönelik şiddetle ilgili İslâm hukukunun getirdiği önleyici tedbirler ve mağdura tanıdığı hakların tespiti önemlidir. İslâm hukukunda eşlerin sorumluluklarına bakıldığında kadına yönelik şiddeti önleyici tedbirlerin alındığı söylenebilir. Eşlerin birbirlerini tanımalarının vesilesi olan nişanlılığın meşruiyeti ve eşlerin boşanmaları halinde aralarında iyilik ve ihsanı unutmamalarının tavsiye edilmesi bu düzenlemelerin örneklerindendir. Esas itibariyle fıkhın aile kuralları aile içi şiddete yönelik düzenleyici fonksiyonlar içermekteyse de bu çalışmada fonksiyonu itibariyle ön plana çıkan hükümler işlenmiştir. Bu bağlamda kocaya yüklenen nafaka sorumluluğu ekonomik şiddeti; kocanın eşine hoş muamelede bulunması gerekliliği psikolojik ve fiziksel şiddeti; cinsel yetersizlik durumunda şahsın evlenmemesi gerekliliği ise kısmen cinsel şiddeti önleyici tedbir olarak sunulmuştur. Tüm bunlara rağmen erkeğin kadına yönelik şiddetin herhangi birini sergilemesi durumunda kadına hukuki haklar verilmiştir. Kocanın iktidarsızlığı sebebiyle boşanmak için kadına mahkemeye başvuru hakkının verilmesi cinsel mağduriyetle; kocanın nafakayı sağlamaması sebebiyle kadına mahkemeye başvuru hakkının verilmesi ekonomik şiddetle; Mâlikîlerin şiddetli geçimsizlik ve kötü muamele sebebiyle kadının başvurusuyla hâkimin eşleri ayırmasını caiz görmeleri ise psikolojik ve fiziksel şiddetle karşılaşan kadının hukuki hakkı olarak gösterilebilir. Diğer üç mezhepte görülmeyen bu yaklaşıma Hukûk-ı Âile Kararnâmesi’nin (HAK) 130. maddesinde yer verilmiştir. Esas itibariyle kocaya ait olan boşama hakkının kadına verilmesinin (tefvîzü’t-talâk) meşruiyeti ve kadının kendisini boşaması için kocasına bir bedel verebilmesi (muhâlea) de İslâm hukukunun aile içi şiddeti önleyici düzenlemeleri olarak sunulabilir. Sonuç itibariyle tüm bu düzenlemelerden İslâm hukukunda kocanın eşine karşı şiddetin her çeşidinden uzak durması gerektiği, aksi takdirde kadına tanınan haklar sebebiyle kocanın hukuki yaptırımla karşılaşacağı anlaşılmaktadır. Bahse konu düzenlemelere bakıldığında İslâm hukukunun modern hukuklar gibi aile içi şiddeti önlemede gerekli düzenlemeleri yaptığı görülmekteyse de günümüzde aile içi şiddet olarak değerlendirilen bazı eylemlerin klasik fıkıh kaynaklarında şiddet sayılmadığı görülmektedir. Bu farklılık şiddet kavramının toplumdan topluma farklı algılanmasıyla açıklanabilir. Bu sebeple değişen ve gelişen sosyo-kültürel yapı ve aile mefhumu bağlamında bu yaklaşımların tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. Zira klasik fıkıh kitaplarındaki bilgilerin sosyal hayattaki problemleri çözebilmesi ve fıkhın güncelle bağlantısının kurulabilmesi için bu anlayış değişikliği önem arz etmektedir. Nitekim Hukūk-ı Âile Kararnamesi’nde aile içi şiddet kabul edilen meselelerde toplumun ihtiyacı neticesinde getirilen yenilikçi yaklaşımlar, günümüzde de bunun mümkün olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Tefvîzü’t-talâk, Aile İçi Şiddet, Kadın, Boşanma, Muhâlea.

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San‘ânî- Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nâfi‘ el-Himyerî. el-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. thk. Habîbü’r-Rahmân el-Azamî. 12 Cilt. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun (Kanun No: 6284). Resmi Gazete 28239 (20 Mart 2012). Erişim 19 Ocak 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6284.pdf
• Aktan, Hamza. “Nikâh”. İslamda İnanç İbadet Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. 4/485-488. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/397-401. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Aydın, M. Akif. "Osmanlı Hukukunda Kazai Boşanma 'Tefrik'". Osmanlı Araştırmaları 05/05 (Haziran 1986): 1-12. Erişim 20 Ocak 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/112738
• Bakkaloğlu, Abdussamet. “Tefvîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/310-311. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Mustafa Dîb Buğa. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr/Dâru’l-Yemâme, 1414/1993.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn el-. Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿani’l-İḳnâʿ. 15 Cilt. Suudi Arabistan: Vizâretü’l-Adl, 1429/2008.
• Ceyhan, Mehmet. “Eşinin Hukukunu İhlâl Eden Kocaya Karşı İslâm Hukukunda Alınan Tedbirler”. İhtisas Dergisi 1 (Konya 2020): 186-226. Erişim 5 Nisan 2023. http://www.sedyim.org/dergiler/2020_Sayi_1.pdf
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Konya: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1988.
• Cündî, Ziyâüddîn Ebü’l-Mevedde (Ebü’s-Safâ, Ebü’z-Ziyâ) Halîl b. İshâk b. Mûsâ el-. el-Muḫtaṣaru ʿallâme Ḫalîl. thk. Ahmed Câd. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1426/2005.
• Çayır, Celal – Çetin, Özer. “Din ve Şiddet Üzerine Psikolojik Bir Yaklaşım”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2011): 1-34. Erişim 20 Ocak 2023. https://www.dicle.edu.tr/Dosya/2018-09/2011-1-icerik_509.PDF
• Çeker, Orhan. Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnâmesi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017. Erişim 20 Ocak 2023.
• http://www.mehir.org/kitaplar/Hukuki_Aile_Kararnamesi2.pdf
• Çelik, Hüseyin. “Kadınların Dövülmesi Meselesi (Nisâ Suresi 34. Ayet Bağlamında Bir Tahlil)”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 11 (Haziran 2022): 1-29. https://doi.org/10.54958/iiad.1070019
• Desûkī, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe ed-. Ḥâşiyetü’d- Desûkī ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• DEVAW, Birleşmiş Milletler Kadınlara Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılmasına Dair Bildirge. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1993. Erişim 19 Ocak 2023. http://www.ceidizleme.org/ekutuphane/156#r6
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavûd - Muhammed Kamil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 6 Aralık 2022. https://sozluk.gov.tr
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Mâlikî. Şerḥu’l-Ḫaraşî ʿalâ Muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân er-Ruaynî el-. Mevâhibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Kitâbü’l-muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Lübnan: Dâru’t-Tâc, 1409/1989.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muḥallâ bi’l-âs̱âr. 12 Cilt. thk. Abdülgaffâr Süleymân el-Bendârî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muġnî. 15 Cilt. thk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsîn et-Türkî - Abdü’l-Fettâh Muhammed el-Hulû. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavûd vd. 5 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Baḥrü’r-râʾiḳ şerḥu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyyi, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Hafîd el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣıd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• İçli, Tülin Günşen vd. Ailede Kadına Karşı Şiddet ve Kadın Suçluluğu. Ankara: T.C. Devlet Bakanlığı Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü Yayınları, 1995. Erişim 20 Ocak 2023.
• https://ekutuphane.aile.gov.tr/media/mvio22y1/ailede-kadına-karşı-şiddet-ve-kadın-suçluluğu.pdf Karaman, Hayreddin. İslam’da Kadın ve Aile. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Krug, Etienne G. vd. World report on violence and health. Geneva: World Health Organization, 2002. Erişim 19 Ocak 2023. https://www.who.int/publications/i/item/9241545615
• Kur’ân Yolu. Erişim 19 Ocak 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Köse, Feyza Betül. “Cahiliye’den İslâm’a Kadına Yönelik Şiddet”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (Haziran 2018): 73-94. https://doi.org/10.30627/cuilah.440573
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kāsım el-Abderî el-Gırnâtî el-. et-Tâc ve’l-iklîl li-Muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1416/1994.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâburî. Ṣaḥîḥu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1374/1955.
• Nargül, Veysel. “Karı-Koca Mallarının İdaresi Üzerine Mukayeseli Bir Etüd”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012): 289-316.
• Okuyan, Mehmet. “Kadına Yönelik Şiddete Kur’ân’ın Bakışı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/23 (Haziran 2007): 93-134.
• Owen, Fidan Korkut - Owen, Dean W. Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Raporu. Ankara: T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Duman Ofset, 2008.
• Özkorkut, Nevin Ünal. “İslam Hukukunda ve Osmanlı Uygulamasında Koca Şiddetine Karşı Kadının Başvurabileceği Hukuk Yolları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 65/1 (2016): 231-247. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001811
• Özçoban, Alara Dilem. Kadına Yönelik Şiddet Olaylarının Önlenmesi. İzmir: Yaşar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/699473
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an’daki İslam. İstanbul: Yeni Boyut Yayını, 2013.
• Polat, Oğuz. “Şiddet”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 22/1 (Mart 2017): 15-34. Erişim 20 Ocak 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruhad/issue/27591/290653
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza el-Menûfî el-Ensârî el-Mısrî. Nihâyetü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-marife, ts.
• Somunoğlu İkinci, Sinem. “Toplumun Kanayan Yarası: Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Kavramı ve Yansımaları”. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi 13/2 (Ekim 2014): 21-28. https://doi.org/10.1501/Ashd_0000000101
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kāhirî eş-. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-. Sünenü’t-Tirmîẕî. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Topal, Şevket - Küçük, Yunus Emre. “Aile İçi Şiddet ve İslam Hukukundaki Önleyici Tedbirler”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 2012): 11-41. Erişim 05 Nisan 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/285934
• Tuğlu, Nuri. Bireysel ve Aile İçi İlişkilerde İslam’ın Şiddet Karşıtlığı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Ünal, Gülseren. “Aile İçi Şiddet”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 8/8 (Mart 2005). Erişim 08 Ocak 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/198147
• Yenidoğan, Adem. “İslam Hukukunda Akıl Hastalarının Evliliği Meselesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (2018): 415-441.
• Zuhaylî, Vehbe ez-. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 10 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, ts.