Yapay Zekâ ve Hadis

Yıl 2023, Sayı: 32, 109 - 131, 15.09.2023

Furkan Çakır

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1240725

Cited By: 1

Öz

İslâm kültür mirasının en önemli ögelerinden biri de âlimlerdir. İslâm âlimleri kendilerinden önceki birikimden istifade etmiş ve bunun yanında çağın sorunlarına yaşadıkları dönemden ileriye dönük projeksiyonlar sunmak suretiyle çözüm önerileri sunmuşlardır. Nitekim İslâm entelijansiyası bilhassa sosyal, kültürel ve siyasi kriz dönemlerinde çağın ufkunu aşan yorumlar serdederek İslâm medeniyetinin sürdürülebilirliğine katkı sağlamıştır. Modern dönem bilginleri ise kimileri tarafından bu kültürel kalkınma operasyonunda ürkek, çekingen ve pasif kaldıkları için tenkit edilmiştir. Ancak diğer taraftan modern dönem telakkileri geçmişten çok daha hızlı değişim ve dönüşüm gösterdiği için söz konusu sessizliğin fırtınanın habercisi olduğu yorumları da yapılmıştır. Modern dönemin İslâm düşünce tarihi dönemlendirme faaliyetlerinde bir taraftan “duraklama dönemi” diğer taraftan “arayış dönemi” şeklinde isimlendirilmesi de bu yorum farklılığının mahsulüdür. Bu doğrultuda modern dönem araştırmacılarının içinde bulundukları çağın gerçeklerini göz ardı etmeleri mümkün olmadığı gibi, tarih sahnesinin muhtemel senaryolarını da göz önünde tutarak ne ile karşı karşıya kalınacağı ve bunlarla nasıl bir ilişki kurulması gerektiği hususunda çaba sarf etmesi zaruridir. Başlangıçta Hz. Peygamber (s.a.v.)’in, ashâbının ve onları takip edenlerin söz, fiil ve takrirlerinin sıhhat değerlendirmeleriyle dolu olan hadis ilmi, sosyo-kültürel ve siyasi zeminin olgunlaşması sonucunda pek çok kavram, mesele, problematik, anlam ve yorumun beslediği literatürle zenginleşmiştir. Bunun son ürünü “akademik hadisçilik” olarak tanımlanan çalışma faaliyetleridir. Akademik hadis araştırmaları da klasik dönemde olduğu gibi yaşadığı çağın gerçeklerinden kopamamıştır. Bu kapsamda klasik dönem meselelerinin tetkik edildiği akademik araştırmaların yanında modern dönemde ortaya çıkan yeni durumlarla ilgili çalışmalar da yapılmıştır. Modern dönemde ortaya çıkan hususlardan biri de yapay zekâdır. Esasında yapay zekâ faaliyetleri 1940’lı yıllara dayanır. Ancak yapay zekâ yazılım algoritmalarının günden güne gelişmesiyle bu çalışmaların akademik faaliyetlere ne gibi faydaları ya da zararları olacağı da gündeme gelmeye başlamıştır. Zira kendisine yöneltilen sorulara salt arama motoru işleviyle değil, veri madenciliği yapmak suretiyle cevap veren dil modelleri geliştirilmiştir. Zikri geçen dil modellerinin yakın gelecekte akademik çalışmalar yapabilme gücüne kavuşması beklenmektedir. Bu mütevazi çalışmada bir yapay zekâ dil modeli olan ve OpenAI tarafından tasarlanan ChatGPT-3 (Generative Pre-trained Transformer-3) modelinin genelde sosyal bilimler, özelde ise akademik hadis araştırmalarına ne gibi katkı sağlayacağı örnek metinler üzerinden tetkik edilmiştir. Araştırmamızın girişinde yapay zekânın tarihi ve OpenAI şirketinin bir dil modeli olan ChatGPT-3 hakkında bilgi verilecektir. Yapay zekânın akademik araştırmalara katkı sağlamasının mümkün olup olmadığı ve özellikle ilahiyat araştırmalarına nasıl yön vereceği incelenmiştir. Tüm bunların akabinde yapay zekâya hadis ilim ve tarihinin genel yapısı altında yer alan pek çok kavram, problematik ve tüm bunlara bağlı olarak gelişen anlam ve yorum konularında sorular yöneltilmiştir. Yapay zekânın bu sorular karşısında verdiği cevaplardaki veri analizi kabiliyeti akademik bir titizlikle incelenerek onun akademik hadis araştırmalarına ne gibi artı ya da eksileri olduğu tespit edilmiştir. Araştırmada bizim ifadelerimizle yapay zekânın sözlerinin birbiriyle karışmaması için yapay zekânın açıklamaları tırnak içinde ve içerlek yapılmak suretiyle gösterilmiştir. Okuyucunun doğru bir izlenim elde etmesi için ise yapay zekânın verdiği cevaplarda bulunan yazım yanlışlarına ve anlatım bozukluklarına müdahale edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Yapay Zekâ, Akademi, OpenAI, ChatGpt-3

Teşekkür

Derginin yayımlanma sürecine katkı sağlayan tüm hocalarımıza teşekkür ederim.

Artificial Intelligence and Hadith

Öz

One of the most important elements of Islamic cultural heritage is scholars. Muslim scholars have benefited from their previous heritage and, in addition, they have offered solutions to the problems of the age by presenting forward-looking projections from the period in which they lived. As a matter of fact, the Islamic intelligentsia contributed to the sustainability of Islamic civilization, especially in times of social, cultural and political crisis, by expressing comments that went beyond the horizon of the age. Contemporary scholars have been criticized by some for being timid, shy and passive in this cultural development operation. However, on the other hand, it has been put forward that the silence in question is the calm before the storm, since the notions of the modern period change and transform much faster than in the past. The fact that the modern period is named called “pause period” on the one hand and “search period” on the other in the periodization activities of the history of Islamic thought is the reflection of this difference in interpretation. In this direction, it is not possible for researchers of the modern period to ignore the realities of the age they live in as well as it is imperative that they make an effort to determine what they will encounter and how to establish a relationship with them, taking into account the possible scenarios of the historical scene. As a result of the maturation of the socio-cultural and political ground, the science of hadith, which was initially filled with evaluations of the words, deeds and approvals of the Prophet (pbuh), his companions and their successors, has been enriched with the literature nourished by many concepts, issues, problematics, meanings and interpretations. The new form of this is the study activities defined as “academic hadithism”. Academic hadith studies, as in the classical period, could not break away from the realities of the age in which it lived. In this context, besides the academic studies examining the issues of the classical period, studies on the new situations that emerged in the modern period were also carried out. One of the innovations that emerged in the modern era is artificial intelligence. In fact, artificial intelligence activities date back to the 1940s. However, with the development of artificial intelligence software algorithms day by day, the benefits or harms of these studies on academic activities have started to come to the fore. Because, language models have been developed that respond to the questions posed to him by doing data mining, without just functioning as a search engine. It is expected that the mentioned language models will gain the power to carry out academic studies in the short term. In this study, how the ChatGPT-3 model (Generative Pre-trained Transformer-3), which is an artificial intelligence language model and designed by OpenAI, will contribute to social sciences in general and academic hadith studies in particular will be examined through sample texts. In the introduction to our research, information will be given about the history of artificial intelligence and ChatGPT-3, a language model of OpenAI. It will be examined whether it is possible for artificial intelligence to contribute to academic research and how it will guide especially theological research. After all these, questions will be asked to artificial intelligence about many concepts, problems and meanings and interpretations that are under the general structure of hadith science and history. The data analysis capability of artificial intelligence in the answers to these questions will be examined with an academic meticulousness, and it will be determined what kind of pros or cons it has on academic hadith studies. In the research, the explanations of artificial intelligence will be presented in quotation marks and inset so that our expressions and the words of artificial intelligence do not mix with each other. In order for the reader to get a correct impression, spelling mistakes and expression disorders in the answers given by artificial intelligence will not be interfered with.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Artificial Intelligence, Academy, OpenAI, ChatGpt-3

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San’ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. el-Musannef. thk. Habîburrahman el-A’zamî. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, 1982.
• Acar, Yusuf. “Sağlığın Korunmasına ve Hastalıkların Önlenmesine Daı̇r Hz. Peygamber’in Tasarruflarının Bağlayıcılığı ve İmanî-Ahlakî Boyutu”. İslâm’da Sağlık ve Koruyucu Hekimlik. thk. Adem Yerinde. 136-146. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayını, 1. Basım, 2021.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. İstanbul: Çağrı, 2. Basım, 1992.
• Atmaca, Veli. “Hadisler Çerçevesinde Tıbb-ı Nebevî’nin İnanç Boyutu Üzerine”. Hadis Tetkikleri Dergisi 2/9 (2011), 35-53.
• Ballı, Özgür. “Transhümanizm Bağlamında Bir Yapay Zekâ Sanatçı Uygulaması: Obv2”. Tyhke Sanat ve Tasarım Dergisi 5/9 (2020), 141-162.
• Başkaya, Onur vd. “Akıllı Şehirler Kapsamında Yapay Zekâ Teknikleri Kullanarak Etkin Ulaşım Planlarının Oluşturulması Üzerine Bir Model Önerisi”. Gsı Journals Serıe C: Advancements In Informatıon Scıences and Technologıes 1/3 (2020), 1-21.
• Bigiyef, Musa Cârullah. Kitâbü’s-sünne. çev. Mehmet Görmez. Ankara: Ankara Okulu, 2014.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥu’l-müsned min ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı, 2. Basım, 1992.
• Çakın, Kamil. “Fiten Rivayetleri Bağlamında Toplumların Çöküşü”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2018), 1-29.
• Durmuş, İsmail. “Itnâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/215-219. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı, 2. Basım, 1992. Kur’an-ı Kerîm ve Yüce Meâli. çev. Hamdi Yazır Elmalılı. İstanbul: Merve, ts.
• Erdoğan, Gökhan. “Yapay Zekâ ve Hukukuna Genel Bir Bakış”. Adalet Dergisi 66 (2021), 117-192.
• Ertürk, Mustafa. Sünnet’in Güncelleştirilmesine Doğru (Nebevî Sünnetin Evrensel Dinamizmi: Sünnetin İhdası). Ankara: İlahiyat, 1. Basım, 2005.
• Fazlurrahman, Malik. Tarih Boyunca İslamî Metodoloji Sorunu. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu, 6. Basım, 2014.
• Ferrâ’, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-. el-ʿUdde fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Abdulkadir Ahmed ’Atâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Kütübi ’İlmiyye, 1. Basım, 2002.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Müstaṣfâ min ʿİlmi’l-Uṣûl. thk. Dr. Muhammed Süleyman el-Eşkâr. Beyrut: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2012.
• Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelam. Konya: Tekin Kitabevi, 8. Basım, 2014.
• Grace, Katja vd. “When Will AI Exceed Human Performance? Evidence from AI Experts”. https://doi.org/10.48550/ARXIV.1705.08807
• Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh en-Nîsâbûrî el-. Maʿrifetu ʿUlûmi’l-Ḥadîs̱. thk. es-Seyyid Muʿẓam Ḥuseyn. Beyrut: y.y., 1397/1977.
• Hatiboğlu, İbrahim. Çağdaşlaşma ve Hadis Tartışmaları (Hint Alt Kıtası, Mısır ve Türkiye’de Hadis Tartışmaları. İstanbul: İz, 3. Basım, 2015.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Hadis ve Sünnet Terimlerine Farklı Bir Yaklaşım: Fazlurrahman’ın Hadis ve Sünnet Ayırımı” 1/1 (2001), 33-47. https://doi.org/10.5281/ZENODO.3343096
• Horowitz, Michael C. “Artificial Intelligence, International Competition, and the Balance of Power”. https://doi.org/10.15781/T2639KP49
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker. thk. Nureddin Itr. el-Buşrâ, 2013.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. Mulahhasu İbtâtü’l-kıyâs ve’r-rey’ ve’l-istihsân ve’t-taklîd ve’t-tâ’lîl. thk. Saîd el-Afgânî. Dımaşk, 1960.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. en-Nihâye fî’l-Fiten ve’l-Melâḥim. thk. Muḥammed Aḥmed ʿAbdulaziz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1408/1988.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. ʿUlûmü’l-ḥadîs̱, Aḳṣa’l-emel ve’ş-şevḳ fî ʿulûmi ḥadîs̱i’r-Resûl (Mukaddime). thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru Kütübi ’İlmiyye, 2002.
• Keleş, Hatice. “Tıpta Yapay Zekâ Uygulamaları”. Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 24/3 (2022), 604-613. https://doi.org/10.24938/kutfd.1214512
• Kılınç, İzzet - Ünal, Aslıhan. “AI is the New Black: Effects of Artificial Intelligence on Business World”. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi 6/2 (2019), 238-258.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhidlerin İtikad ve Teşri’ Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar, 2. Basım, 2014.
• Köktaş, Yavuz. Modern Zamanlarda Hadîsi Savunmak. İstanbul: Ensar, 1. Basım, 2017.
• König, Wolf. “Dilbilim ve Yapay Zekâ”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 5 (1994), 219-235.
• Kutluay, İbrahim. “Erken Dönemde Hadislerin Kitâbet ve Tedvînine Dair İsnâaşeriyye’nin Görüşleri ve Bazı Sahâbîlere Yönelttiği Tenkitlerin Değerlendirilmesi”. Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi. https://doi.org/10.47502/mizan.820042
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-Saḥîḥ. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı, 1992.
• Nabiyev, Vasif Vagifoğlu. Yapay Zekâ -İnsan ve Bilgisayar Etkileşimi-. Seçkin, 2012.
• Ölçer, İlayda - Yılmaz, Atınç. “Yapay Zekânın Cerrahi Uygulamalara Entegrasyonu”. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. https://doi.org/10.20854/bujse.873770
• Öztürk Dilek, Gizem. “Yapay Zekânın Etik Gerçekliği”. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 2/4 (2019).
• Öztürk, Mustafa. Çağdaş İslâm Düşüncesi ve Kur’ancılık. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
• Polat, Salahattin. Hadis Araştırmaları. Kayseri: Kimlik, 6. Basım, 2017.
• Pomerol, Jean-Charles. “Artificial Intelligence and Human Decision Making”. European Journal of Operational Research 99/1 (Mayıs 1997), 3-25. https://doi.org/10.1016/S0377-2217(96)00378-5
• Sancaklı, Saffet. Hadis İnkarcılığı Hadis Karşıtlarının İddiaları ve Cevaplar. İstanbul: Rağbet, 2017.
• Scott, Charlie vd. Virtual Private Networks: Turning the Internet İnto Your Private Network. Beijing Cambridge Köln Paris Sebastopol Taipei Tokyo: O’Reilly, 2. Basım, 1999.
• Selçuk, Ziya. Eğitim Psikolojisi. İstanbul: Nobel Akademik, 2012.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Uṣûlü’s-Seraḫsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2005.
• Subhi, es-Sâlih. ’Ulûmu’l-Hadîs ve mustalâhuhû. Beyrut, 2002.
• Sucu, İpek - Ataman, Elif. “Dijital Evrenin Yeni Dünyası Olarak Yapay Zekâ ve Her Filmi Üzerine Bir Çalışma”. Electronic Journal of New Media 4/1 (2017), 40-52. https://doi.org/10.17932/IAU.EJNM.25480200.2020.4/1.40-52
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerḥi Taḳrîbu’n-Nevâvî. thk. Ebû Ḳuteybe Naẓar Muḥammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. b.y.: Dâru Ṭaybe, ts.
• T. Bümen, Nilay. Okulda Çoklu Zekâ Kuramı. Ankara: Pegem Akademi, 2004.
• Talhaoğlu, Dilek. “Geleneksel ve Tamamlayıcı Tedavi Uygulamaları”. Bütünleyici ve Anadolu Tıbbı Dergisi. https://doi.org/10.53445/batd.945893
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-. Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı, 2. Basım, 1992.
• Turing, A. M. “Computing Machinery and İntelligence”. Mind LIX/236 (01 Ekim 1950), 433-460. https://doi.org/10.1093/mind/LIX.236.433
• Usta, Aydın. “Bilimsel Araştırmalarda Problematik: Projelendirme ve Raporlaştırma” 2/2 (2011), 176-197.
• Yıldırım, Enbiya. Hadis Meseleleri. İstanbul: Rağbet, 2. Basım, 2013.
• Yıldırım, Enbiya. Hadis Problemleri. Ankara: OTTO, 1. Basım, 2015.
• Yıldız, Ayşe. “Finans Alanında Yapay Zekâ Teknolojisinin Kullanımı: Sistematik Literatür İncelemesi”. Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute. https://doi.org/10.30794/pausbed.1089134
• Yilmazel, Sefa Can. “Yapay Zekâ Çağında Diplomasi”. Türk Dünyası Araştırmaları. https://doi.org/10.55773/tda.1153159
• Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998 1999), 91-121.