CUMHURİYET'İN İMAJINI ESKİ ESERLER ÜZERİNDEN TARTIŞMAK: TÜRKİYE’NİN 1958 BRÜKSEL SERGİSİNE KATILIMI VE YANSIMALARI

Yıl 2023, , 25 - 49, 29.10.2023

Gürsoy Şahin

https://doi.org/10.30692/sisad.1369372

Öz

Araştırmada temel amaç, II. Dünya Savaşı’ndan sonra düzenlenen ilk büyük fuar olarak kabul edilen ve Türkiye’nin de katıldığı Brüksel Dünya Fuarında (Expo 58, 17 Nisan‐19 Ekim 1958) sergilenmek amacıyla götürülen eski eserleri Türk ve Türkiye imajı açısından irdelemektir. Türkiye’nin dört yıl öncesinden davet edilerek hazırlanmaya başladığı Brüksel fuarında ilk olarak dikkat çekici bir sergi pavyonu inşa edildi, ülkenin önemli mimarlarının katılımı sağlandı, ülkeyi tanıtıcı bir film çekildi ve Bedri Rahmi Eyüboğlu da mozaik duvar çalışması ile fuar büyük ödülünü kazandı. Öte yandan fuarda sergilenmek üzere modern sanat eserlerinden ziyade daha çok geleneksel sanatlardan örneklerin seçilmesi kimi çevrelerce eleştiri konusu yapıldı. Ayrıca fuar sırasında sergilenmek üzere Topkapı Sarayı ve Türk ve İslam Eserleri Müzesinden eski çağlardaki Türk yaşam tarzını temsil eden koleksiyonlardan eserlerin seçilmesi de bir diğer eleştiri konusunu oluşturdu. Türk evi ve Türk kahvehanesi tarzında inşa edilen sergi pavyonunda, İstanbul Arkeoloji Müzesinden seçilen değerli eserler sergilenerek Türkiye’nin medeniyetlerin kesişme noktası olduğu gösterilmeye çalışıldı. Diğer yandan ülkenin teknik altyapısının ithal olduğuna ve daha çok geçmişe sığınıp halıların, nakışların, el sanatlarının ve paha biçilemeyen ama nesli tükenmiş değerlerin üzerinde durulmasına yönelik eleştiriler yapıldı. Çalışmanın kaynaklarını temel olarak Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi ve dönemin süreli yayınları oluşturdu.

Anahtar Kelimeler

Brüksel, eski eser, fuar, sergi, imaj.

Discussing the Image of the Republic through Antiquities: Turkey's Participation in the 1958 Brussels Exhibition and Its Reflections

Öz

The main purpose of the research was to examine the ancient monuments which were brought to be exhibited at the Brussels World Fair (Expo 58, 17 April‐19 October 1958) accepted as the first big fair organised after the World War Two and Türkiye also participated in with regards to the image of Turkish and Türkiye. In the Brussels fair that Türkiye was invited four years before and prepared for, first, a remarkable exhibition pavilion was constructed, the participation of the important architects of the country was ensured, an introductory movie was shot about the country, and Bedri Rahmi Eyüboğlu also won the grand prize of the fair with his mosaic mural. In other respects, selecting samples of traditional artworks rather than pieces of modern art more to be exhibited in the fair became the target in some groups. Another issue of criticism was selecting also the works from the collections representing the Turkish lifestyle in the old ages from Topkapı Palace and the Turkish and Islamic Art Museum that would be exhibited during the fair. In the exhibition pavilion, built in the style of a Turkish house and Turkish coffee house, valuable antiquities selected from Istanbul Archaeological Museum were exhibited to show that Türkiye is the crossroads of civilisations. On the other hand, it was criticised that the country’s technical infrastructure was imported and carpets, embroidery, handicrafts, and priceless but extinct values were emphasised by resorting to the past more. The sources of the study were basically the Republic Archive Documents of the Directorate of State Archives of the Presidency, Turkish Diplomatic Archive of the Foreign Affairs, and periodicals of the period.

Anahtar Kelimeler

Brussels, antiquities, fair, exhibitions, image.

Kaynakça

• 1958 “Brüksel” Beynelmilel Sergisi Türk Paviyonu. (1957). Arkitekt, 26(287), 63-68.
• 1958 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası. (1958). TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, C. 2, İçtîma: 1, Kırkıncı İnikat, 19.11.1958, Ankara: TBMM Matbaası.
• 50 Milletin Katıldığı Milletlerarası Brüksel Sergisi. (1958, 20 Nisan). Cumhuriyet, 33. Yıl (12.119), 1.
• 58 Bruxelles Sergisi. (1957). Arkitekt, 26(287), 87.
• Ankara, On İkinci Gece. (1958). Akis, Yıl: 5, 13(213), 30.
• Bancı, S. (2009). Turkish Pavilion in the Brussels Expo ’58: A Study on Architectural Modernization in Turkey during the 1950s (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: ODTÜ.
• BCA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Belgeleri), 15-80–2/186-19, 10.12.1930.
• BCA, 30-18-1-2/130-89–15, Dosya Ek : 76-2436, 10.12.1952.
• BCA, 30-18-1-2/142-35 – 5, Dosya Ek: 76-144, 21.04.1956.
• BCA, 30-18-1-2/143-40 – 19, Dosya Ek: 76-144, 05.05.1956.
• BCA, 30-18-1-2/146-27 – 9, Dosya Ek: 105-149, 22.05.1957.
• BCA, 30-18-1-2/147-57 – 20, Dosya Ek: 105-149, 14.11.1957.
• BCA, 30-18-1-2/147-59-19, s. 1-9, 11-15.
• BCA, 30-18-1-2/148-18–17, Dosya Ek: 105-149, 09.04.1958.
• BCA, 30-18-1-2/148-7–13, Dosya Ek: 105-149, 05.02.1958.
• BCA, 30-18-1-2/149-24–15, Dosya Ek : 105-149, 05.05.1958.
• BCA, 30-18-1-2/154-76-15, 30.01.1960.
• BCA, 30-18-1-2/188-49-18, 03.08.1965.
• BCA, 30-18-1-2/211-70-19, 25.09.1967.
• BCA, 30-18-1-2/24-76–18, Ek: 186-24, 02.12.1931.
• BCA, 30-18-1-2/253-46-19, 08.07.1970.
• Begüm Brükseldeki Türk Pavyonunda. (1958, 1 Eylül). Cumhuriyet, 34. Yıl, (12.248), 3.
• Brüksel 58 Enternasyonal Sergisi Türk Pavyonu. (1968). Arkitekt, 37(331), 104.
• Brüksel Fuarında Türk Pavyonu, Kahve İçmeye Buyurmaz Mısınız?, Fuarlar Kurşun Rengi Gök Altında. (1958, 26 Nisan). Akis, Yıl: 4, 13(207), 24.
• Brüksel Sergisi Güzel San’atlar Sarayı Açıldı. (1958, 19 Nisan). Milliyet, 5.
• Brüksel Sergisinden Rakamlar. (1958, 8 Eylül). Cumhuriyet, 34. Yıl, 12.255, 3.
• Brüksel’de Mehter Takımı Gösteri Yapacak. (1958, 14 Nisan). Milliyet, 3.
• Brükseldeki Sergi. (1958, 15 Mayıs). Cumhuriyet, 34. Yıl, 12.142, 3.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. (1966, 28 Nisan). 70nci Birleşim, Dönem: 1, 35, Toplantı: 5.
• Emin Barın Sergisi, https://sanal-sergi.msgsu.edu.tr/emin-barin-sergisi/, (Erişim Tarihi: 11.06.2023).
• EVLİYAOĞLU, K. (1958, 30 Mayıs). Brüksel Sergisinde Büyük İlgi Topladık. Zafer, 1, 3.
• EYÜBOGLU, B. R. (1957, 12 Ağustos). Pazartesi Konuşmaları, bir Yolculuk. Cumhuriyet, 33. Yıl, 11.868, 3.
• Festivaller. (1958, 26 Temmuz). Akis, Yıl: 5, 13(220), 31.
• GÜZEL, E. C. (2006). Türkiye’de 1950 – 1960 Arasında Kültür Politikaları ve Müzelere Etkileri (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Hat Sanatçısı Barın Anlıyor. (1990, 9 Mart). Cumhuriyet, 66. Yıl, 23545, 5.
• Her Dönem Avangart -Bedri Rahmi Eyüboğlu – Bali Art Gallery, https://www.muzayededunyasi.com/donem-avangart-bedri-rahmi-eyuboglu-bali-art-gallery/ (Erişim Tarihi: 14.06.2023).
• https://archives.saltresearch.org/bitstream/123456789/83148/1/TUIBFH006.jpg (Erişim Tarihi: 15.06.2023).
• KIVANÇ, H. (1958, 21 Şubat). Brüksel Yolculuğuna Hazırlanan Eserler. Milliyet, 3.
• KURNAZ ŞAHİN, F. (2021). Türkiye’nin Uluslararasi Sergi, Fuar ve Panayırlara İştiraki 1929-1939. 9. Uluslararası Atatürk Kongresi Bildiriler, 1,Yyay. haz. E. Ünlen-H. A. Tokur, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 855–907.
• KURNAZ ŞAHİN, F. (2022). Türkiye’nin Balkan Ülkeleri ile Dış Ticaretini Geliştirmeye Yönelik Faaliyetleri: Selanik, Belgrad ve Filibe Sergi, Fuar ve Panayırlarına Katılımı (1929-1943). Gazi Akademik Bakış, 15(30), 41–63.
• M. Faik Ozansoy Brüksel’e Gitti. (1957, 24 Kasım). Vatan, 5.
• Marmara Üniversitesi Cumhuriyet Müzesi özgün baskı koleksiyonu. (2008). Yayına Hazırlayanlar Nilüfer Ergin, Ahu Antmen, Yusuf Ziya Aygen, İstanbul.
• Milletler Arası Bruxelles Sergisi. (1957). Arkitekt, 26(288), 111.
• Milletlerarası Brüksel Sergisinin Bilmediğimiz Hususiyetleri. (1958, 24 Nisan). Cumhuriyet, 33. Yıl, 12.121, 4.
• Mimarlık, Brüksel Fuarı Günümüzün Mimarisi. (1958, 10 Mayıs), Akis, Yıl: 4, 13(209), 29.
• MİMAROĞLU, İ. K. (1958, 1 Mart). Brüksele Ne Gönderiyoruz?. Akis, Yıl: 4, 12(199), 29.
• NAYIR, Y. N. (1958, 1 Temmuz). Brüksel Sergisinde. Varlık, (481), 3.
• ŞEHSUVAROĞLU, H. Y. (1958, 8 Haziran). Brüksel Sergisinde Türkiye. Cumhuriyet, 34. Yıl, 12.166, 3.
• TANSU, S. N. (1958a, 21 Ağustos). Milletlerarası Brüksel Sergisinden Notlar: 4, Akdeniz Devletleri Pavyonları ve Göze Çarpan Hususiyetler. Cumhuriyet, 34. Yıl, (12.237), 4.
• TANSU, S. N. (1958b, 22 Ağustos). Brüksel Sergisinden Notlar: 5, Sergideki Türk Pavyonu. Cumhuriyet, 33. Yıl, (12.238), 4.
• TANSU, S. N. (1958c, 5 Eylül). Milletlerarası Brüksel Sergisinden İntibalar, Fuarda Eğlenceler. Cumhuriyet, 34. Yıl, (12.252), 4.
• Tarihten Bugüne Düşen Notlar: 19 Ekim 1958, https://lcivelekoglu.blogspot.com/2013/10/tarihten-bugune-dusen-notlar-19-ekim.html (Erişim Tarihi: 15.06.2023).
• TDA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi), 502/23241-101671–1, 09.08.1939.
• TDA, 508/44314-211117–11, 1954-12-17.
• TDA, 517/2594-16669–2, 02.11.1955
• TDA, 525/38076-154876–8, 12.30.1954.
• TDA, 534/37677-151627–2, 1930-12-13.
• TDA, 534/37677-151627–4, 1930-12-11.
• YILDIZ, E. (2022). Ulusallık ve Evrensellik Tartışmaları Bağlamında Türkiye’nin Uluslararası Sergilerde ve Bienallerde Temsili (1950‐ 1970). Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, (27), Kış, 95-111.