OSMANLI ARŞİV BELGELERİNE GÖRE AMASYA’DA BULUNAN KİLİSELERİN ONARIMLARI

Yıl 2024, , 111 - 133, 31.03.2024

Nazim Boy

https://doi.org/10.30692/sisad.1387876

Öz

Bu çalışmada, Amasya il sınırları içinde bulunan kiliselerin Osmanlı İmparatorluğu döneminde geçirmiş olduğu onarımlar ele alınmıştır. Araştırmanın temelini Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivinde bulunan belgeler oluşturmuştur. Söz konusu belgeler, gayrimüslim eserlerinin onarım sürecini ortaya koyan önemli bilgiler içermektedir. Yapılan arşiv taraması neticesinde Amasya’da Osmanlı döneminde yedi kilisenin tamiri ve yeniden inşası için girişimlerin olduğu tespit edilmiştir. Bunlardan Amasya Aya Yorgi Kilisesi, Gümüşhacıköy Surp Agop Kilisesi, Gümüşhacıköy Ermeni kilisesi, Merzifon Bayat Köyü Kilisesi ve Ziyaret Kasabası Rum Kilisesi günümüze ulaşamamıştır. Merzifon Aya Varvara Rum Kilisesi ve Merzifon Protestan Kilisesi’nin dış duvarları sağlam olarak günümüze ulaşmış ancak iç mekânlarında değişiklikler yapılmıştır. Belgelerden, onarıma sebep olan etkenler ve onarım taleplerinin nasıl yapıldığına dair aydınlatıcı bilgilere erişilmektedir. Onarımın genellikle geçen zamanla yapının harap hale gelmesi veya cemaatin artmasıyla fiziki mekânın yetersiz hale gelmesi sebebiyle talep edildiği görülmektedir. Tamir talebi yapıldığında hangi işlemlerin yapılacağı açık bir şekilde ifade edilerek masraf çizelgeleri ve plan çizimleriyle durum somutlaştırılmıştır. Gayrimüslim cemaatten gelen taleplerin genel olarak kabul gördüğü anlaşılmaktadır. Ancak genel olarak yapının kilisenin olduğu yerde yeterli nüfusun olması ve eski yapının yükseltilmeden ve genişletilmeden onarım işleminin yapılmasının istendiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Ermeni, Rum, Kilise, Onarım

Restorations of Churches in Amasya According to Ottoman Archive Documents

Öz

In this study, the restorations undergone by churches located within the boundaries of Amasya province during the Ottoman Empire period are discussed. The research is primarily based on documents found in the Presidential Archives, the Directorate of State Archives, and the Ottoman Archives. These documents contain important information revealing the restoration process of non-Muslim monuments. Through archival research, it was determined that there were efforts to restore and reconstruct seven churches in Amasya during the Ottoman period. Among these, Amasya Aya Yorgi Church, Gümüşhacıköy Surp Agop Church, Gümüşhacıköy Armenian Church, Merzifon Bayat Village Church, and Ziyaret Town Greek Church have not survived to the present day. The outer walls of Merzifon Aya Varvara Greek Church and Merzifon Protestant Church have survived intact, but alterations have been made to their interiors. The documents provide enlightening information about the factors that led to restorations and how restoration requests were made. It is observed that restorations were generally requested due to the deterioration of the structure over time or the inadequacy of the physical space as the congregation grew. When a restoration request was made, the specific procedures were clearly outlined, and cost schedules and plan drawings were used to concretize the situation. Requests from the non-Muslim congregation were generally accepted. However, it is generally understood that restorations were requested without raising and expanding the old structure, as long as there was a sufficient population in the church's location.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Armenian, Greek, Church, Restoration

Kaynakça

• AKURGAL, E. (1997). Anadolu Kültür Tarihi. Ankara: TÜBİTAK.
• ALAN, G. (2008). Amerikan Board`ın Merzifon`daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• AYAR, T. (2017). Osmanlı’nın Son Dönemi Maçka’da Kiliselerin Tamiri ve Yeniden İnşâsı. History Studies, 9(1), s. 1-19. doi:10.9737/hist.2017.510
• AYDIN, R. (2018). Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Kayseri'deki Ermeni Kiliselerinin Onarımları. History Studies, 10(2), s. 1-28. doi:10.9737/hist.2018.5817
• BAYRAM, S. (2012). Tarihte Merzifon. Ankara: Önder Matbaacılık
• BOA. A. DVNS.KLS.d. (Kilise Defterleri) 5/109.
• BOA. A. DVNSMHM. (Mühimme Deferleri) 261/14/35.
• BOA. A. MKT. (Sadaret Mektubi Kalemi Belgeleri) 204/97.
• BOA. C. ADL. (Cevdet Adliye) 5/302.
• BOA. C. ADL. (Cevdet Adliye) 23/1408.
• BOA. C. ADL. (Cevdet Adliye) 103/6159.
• BOA. İ. AZN. (İrade Adliye ve Mezahib Evrakı) 31/13.
• BOA. İ. AZN. (İrade Adliye ve Mezahib Evrakı) 87/27
• BOA. İ. AZN. (İrade Adliye ve Mezahib Evrakı) 108/26.
• BOA. İ. HR. (İrade Hariciye) 180/9989.
• BOA. İ. HR. (İrade Hariciye) 209/12046.
• BÖREK, M. (2023). Merzifon'da Osmanlı'dan Cumhuriyet dönemine intikal eden Müslüman ve Gayrimüslim eserleri (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya.
• ÇELİK, B. (2020). 11 ve 13 Numaralı Kilise Fihristi Defterlerine Göre Sivas Vilayetinde Gayrimüslimlere Ait Binaların Yapım ve Onarımıyla İlgili Hükümlerin Fihristi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, XLIV, s. 59-85.
• DÖNMEZ, Ş. (2013). Öntarih ve Klasik Dönemlerde Amasya: Güncel Arkeolojik Bulgular. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜBA-AR), (16), s. 21-56.
• DÖNMEZ, Ş. (2014). Amaseia Antik Kenti. F. Özdem (ed.) içinde, "Yar ile Gezdiğim Dağlar": Amasya (s. 9-28). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GÖKÇEN, S. (2006). Fener Rum Patrikhanesi'nin Hukuki Statüsü ve Heybeliada Ruhban Okulu'nu Açtırma Girişimleri. Atatürk Dergisi, 5(1), s. 185-222 https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniad/issue/2365/30321.
• KARPAT, K. H. (2003). Osmanlı Nüfusu ( 1831-1914 ) Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• KESİK, M. (2017). Dânişmendliler (1085-1178): Orta Anadolu’nun Fatihleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• KESİK, M. (2018). Anadolu Türk Beylikleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• MERZİFON BELEDİYESİ. (2015). Yolların ve Kültürlerin Kesiştiği Şehir Merzifon. Merzifon: Merzifon Belediyesi. https://merzifon.bel.tr/wp-content/uploads/2018/03/merzifon-tanitim-web.pdf adresinden alındı.
• SEYFELİ, C. (2020). İstanbul Ermeni Patrikhanesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, EK-1, s. 668-671. https://islamansiklopedisi.org.tr/istanbul-ermeni-patrikhanesi: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ŞAHİN, İ., & EMECEN, F. (1991). Amasya, içinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 3, 1-4. https://islamansiklopedisi.org.tr/amasya: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ŞİMŞİRGİL, A. (1985). 1520 Tarihli Tapu Tahrir Defterine Göre Amasya Sancağı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• TURAN, O. (2013). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• YAŞAR, A. H. (2022). Amasya Tarihi (Cilt 1-4). S. Keçeci Kurt, R. Özel, & M. Hakverdioğlu, (Düzenleyen) Amasya : Amasya Belediyesi.
• YÜKSEL, A. (2010). Merzifon Yangınları (1896-1904). H. Babacan (ed.) içinde, Geçmişten Günümüze Merzifon (s. 61-82). Ankara : Merzifon Belediyesi Kültür Yayınları.