KAYNAĞA GİTMEK: GİRESUN YÖRESİNDE UNUTULMUŞ BİR DEYİMİN TARİHSEL ARKA PLANI

Yıl 2018, , 61 - 74, 28.03.2018

Mevlüt Kaya

https://doi.org/10.30692/sisad.379216

Öz

Özet:
Türk
boylarının geçmişteki bozkır yaşantısı, tarihsel süreçte tedricen değişiklikler
göstererek yirminci yüzyıla dek varlığını sürdürmüştür. Eski yurtları olan Orta
Asya’daki göçebe yaşam tarzını Anadolu’da da yüzyıllarca sürdüren Türkler,
yaylacılığa endeksli hayvancılıkla uğraşmaktayken, ilerleyen zamanlarda tarımsal
faaliyetlere de zaman ayırmaya başlamışlardır. Tarımsal faaliyetlerin gündelik
yaşamda önem kazanmaya başlamasıyla, Türklerin yaylacılık geleneğinde işbölümü
ve zamanlamaya dair değişiklikler gerçekleşmiştir. Ziraat ve yaylacılığın bir
arada yürütülmesi için, aile fertleri arasındaki rol dağılımı git gide belirgin
bir hâl almıştır. Osmanlı’nın son dönemlerine gelindiğinde, yaylacılık faktörünün
bozkırdaki Türk toplumu üzerinde yeni kültürel sonuçlar doğurduğu görülmektedir.
Bu sonuçlara açık bir örnek niteliği taşıyan Giresun yöresindeki otçu göçü;
yaylacılık, hayvancılık ve ziraat işlerini birlikte yürüten ailelerde yeni kültürel
kavramları beraberinde getirmiştir: “Kaynağa gitmek”. Giresun yöresinde
yüzyıllarca kullanılmış olan bu deyim, otçu göçü geleneğinin önemini yitirmesine
paralel olarak unutulmaya yüz tutmuştur. Deyimin temelinde yatan
yaylacılık-hayvancılık-ziraat üçlemesinden doğan aile fertlerinin iş bölümü ve
ara zamanlara bağlı rol dağılımının daha iyi anlaşılması için Türk kültüründe
şenliklerin, göç ve göçebeliğin tarihsel arka planının incelenmesi
gerekmektedir. Bu doğrultuda çalışmada, Giresun yöresinde kullanılmış olan
“kaynağa gitmek” deyiminin tarihsel arka planı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Giresun, yaylacılık, otçu göçü, kaynak

Kaynakça

• Ahmet Rıfat, Lügat-i Tarihiyye-I, Mahmutbey Matbaası, İstanbul 1299.
• Ahmet Vefik, Lehçe-i Osmanî-I, Matbuat-ı Amire, İstanbul 1293.
• Akat, Abdullah, “Doğu Karadeniz Bölgesi Müziklerinin Popülerleşme Süreci ve Etkilenimleri”, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/AKAT-Abdullah-DO%C4%9EU-KARADEN%C4%B0Z-B%C3%96LGES%C4%B0-M%C3%9CZ%C4%B0KLER%C4%B0N%C4%B0N-POP%C3%9CLERLE%C5%9EME-S%C3%9CREC%C4%B0-VE-ETK%C4%B0LEN%C4%B0MLER%C4%B0.pdf erişim tarihi: 30.12.2017.
• Aktunç, Hulki, Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1998.
• Balcı, Sezai-Kaya, Mevlüt, “Divan-ü Lügati’t-Türk’ten Giresun Sosyal Antropolojisine Uzanan Söz Varlığı”, Uluslararası Karadeniz Havzası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1/3, 2015, s. 250-316.
• Bauman, Zygmunt, Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar, Sarmal Yayınları, İstanbul 1999.
• Baykara, Tuncer, Türk Kültürü, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2005.
• Berber, Oktay, “Türk Kültüründe Eğlence ve Birlik Unsuru Olarak Düğünler”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10/2, 2009, s. 1-11.
• Bilir, Ali, “Görele Yöresi Yayla Hayatı”, Görele Kültür Sanat Sempozyumu (20 Aralık 2003) Bildiriler, Hazırlayan: S. Çiçek-S.Kaya-A. Yüksel, Melisa Matbaacılık, İstanbul 2005, s. 61-70.
• Bozkurt, Fuat, Türk İçki Geleneği, Kapı Yayınları, İstanbul 2006.
• Bozkurt, Nejat, Felsefe Işığıyla Arayışlar, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2012.
• Cullinan, Cormac, Vahşi Hukuk, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2014.
• Çay, Abdulhaluk M., Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1991.
• D’ohsson, M. De M., 18. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Adetler, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1977.
• Demir, Necati, Trabzon ve Yöresi Ağızları-III, Gazi Kitabevi, Ankara 2006.
• Derleme Sözlüğü, Cilt: VI-VIII, TDK Yayınları, Ankara 1993.
• Dönmez, Beytullah-Hamzaçebi, Gökhan, “Karaovacık Yayla Şenlikleri ve Otçu Göçü Şenlikleri”, Espiye Sempozyumu (24 Haziran 2006) Bildiriler, Espiye Belediyesi Yayınları, İstanbul 2007, s. 217-226.
• Emecen, Feridun M., Doğu Karadeniz’de İki Kıyı Kasabasının Tarihi: Bulancak Piraziz, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2005.
• Emiroğlu, Kudret, Trabzon-Maçka Etimoloji Sözlüğü, Gülen Ofset, İstanbul 1989.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Doğubatı Yayınları, İstanbul 2006.
• Göka, Erol, Türkün Göçebe Ruhu, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Gökalp, Ziya, “Büyük Şenlik”, Makaleler VII, Hazırlayan: M. A. Çay, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.
• Göncüler, Fatma Jale Gül, “Halkbilimsel Unsurlar Açısından Aksu Festivali’nin Değerlendirilmesi”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu (09-11 Ekim 2008) Bildiriler, Cilt: 2, Giresun Belediyesi Yayınları, Ankara 2009, s. 622-635.
• Gündoğdu, Mehmet, Doğu Karadeniz’de Müzik ve Horon Geleneği, Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2016.
• Gündoğdu, Temel, Kazıkbeli Yaylası; Doğu Karadeniz’de Bir Yayla, Kişisel Yayınlar, İstanbul 2014. Hacıfettahoğlu, İsmail, Sakarya Şehidi Hüseyin Avni Bey, Atlas Yayınları, Ankara 2003.
• Halaçoğlu, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• İpek, Nedim, “Kaynakların Dilinde Göç Kavramı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı: 17/9, 2014, s. 9-20.
• İzbırak, Reşat, Coğrafya Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, İstanbul 1997.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Kaşgarlı Mahmut, Divan-ü Lûgati’t-Türk, Cilt: 1, Çeviren: B. Atalay, TDK Yayınları, Ankara 2006.
• Kaşgarlı Mahmut, Divan-ü Lügati’t Türk, Hazırlayan: S. Erdi-S. T. Yurteser, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2005.
• Kaya, Emine, 1954 Espiye doğumlu, Tahsili yok, Kişisel görüşme: 06.01.2018.
• Kaya, Mevlüt, “Dereli Yöresinde Hıdırellez Geleneği”, Sisdağı, 27 Aralık 2017.
• Kaya, Mevlüt, Bir Çepni Köyü Tarihi ve Kültürü, Yüksel Ofset, Samsun 2007.
• Kaya, Mevlüt, Çepniler Tarihi Serüveni ve Giresun Espiye Yöresinin Kültür Kökenleri, Togan Yayınları, İstanbul 2011.
• Keleş, İskender, “Trabzon-Çarşıbaşı Yöresi Oyun Folkloru”, Uluslararası Karadeniz Havzası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1/1, 2015, s. 132-147.
• Korkmaz, Gülsüm Ezgi, Sûrnâmelerde 1582 Şenliği, Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004.
• Korkmaz, Yalçın, Çocukluğumda Yayla Göçleri, Yaz Yayınları, İstanbul 2016.
• Köy Köy Türkiye, Editör: Yücel Yalman, Map Media Yayınları, İstanbul 2003.
• Kufacı, Ahmet, Giresun İli Güce Yöresi Araştırmaları, Sonhaber Yayınları, Trabzon 2016.
• Kutlu, M. Muhtar, Şavaklı Türkmenlerde Göçer Hayvancılık, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
• Küçük, İdris Ersan, Giresun Halk Oyunları, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir 2015.
• Lezina, L. N.-Superanskaya, A. V., Bütün Türk Halkları, Selenge Yayınları, İstanbul 2009.
• Mehmed Neşri, Neşri Tarihi-I, Hazırlayan: M. A. Köymen, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• Ocak, Derya, XVI. Yüzyıl Osmanlı Şenliklerinin Siyasal Boyutları ve Gündelik Hayata Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.
• Orhunlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınları, İstanbul 1987.
• Orkun, Hüseyin Namık, “Atilla ve Sarayı”, Resimli Tarih Dergisi, Sayı: 11/1, 1950, s. 430-432.
• Öngel, Hasan Basri, Türk Kültüründe Spor, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Öztürk, Musa, “Tüketici Ayartma ya da Yoksullaşarak Tüketme”, Bauman Sosyolojisi, Derleyen: Zülküf Kara, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2013, s. 85-110.
• Pekin, Süleyman, Harşit Havzasında Çepniler, Berikan Yayınları, Ankara 2013.
• Sevük, İsmail Habib, Dil Davası, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1949.
• Sümer, Faruk, Çepniler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1991.
• Şeker, Mehmet, Anadolu’da Bir Arada Yaşama Tecrübesi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2005.
• Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
• Takımcı, Meltem Çağlayan, Antik Çağ’da Bayramlar ve Festivaller (Yunan-Roma), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2016.
• Timurtaş, Faruk K., Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü, Umur Yayınları, İstanbul 1978.
• Tirebolulu Hüseyin Avni Alparslan, “Türk Bayramlarından Otçu Göçü”, Türk Yurdu, Sayı: 7/8, 4 Haziran 1331, s. 122-127.
• Tokalak, İsmail, Bizans-Osmanlı Sentezi, Gülerboy Yayınları, İstanbul 2006.
• Toparlı, Recep, Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1993.
• Turgut, Ş., “Gireson Sporunun Geçmiş Zamanlarına Bir Bakış”, Aksu, Sayı: 19/2, 1940, s. 28-29.
• Türkmen, Mehmet vd., “Dünden-Bugüne Türkler’de Kız ve Kelin Kovuu Oyunu”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 1/6, 2005, s. 49-57.
• Uyguç, Arif A., Aydın Ağzı ve Sözlüğü, Kolalı Matbaası, Aydın 2006.
• Ünlü, Ekrem, Harşıt Vadisi Tarih ve Kültür Yazıları, Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
• Yöre, Seyit, “Âşık Seyrâni Festivali ve Müziksel Özellikleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 75, 2015, s. 145-161.
• Yüksel, Ayhan, Tirebolu Nikâh Kayıtları (1861-1906), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.