OSMANLI DEVLETİ İLE YUNAN KRALLIĞI ARASINDA YAŞANAN ESKİ ESER (ÂSÂR-I ATÎKA) REKABETİ VE AVRUPALI DEVLETLERİN ROLÜ (1821-1914)

Yıl 2021, , 117 - 137, 30.08.2021

Gürsoy Şahin

https://doi.org/10.30692/sisad.929053

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmanın temel amacı Yunan Krallığının bağımsızlık sonrası izlediği irredentist politika bağlamında Osmanlı, Yunan ve Avrupalı devletler arasındaki eski eser (âsâr-ı atîka) rekabetini ve bunun sonuçlarını irdelemektir. Bağımsızlık sonrası “Megali İdea”yı temel amaç olarak kabul eden Yunan Krallığı, Bizans’ın tarihi ve kültürel mirası üzerinde hak iddia ediyordu. Böylece geçmişte Bizans’ın sahip olduğu topraklara sahip olmayı ve kendi toprakları dışındaki Yunanlılarla bütünleşmeyi hedefliyordu. Bu polika çerçevesinde Yunanistan’ın eski eserlere gösterdiği ilgi farklı bir boyut kazandı.
Avrupalı devletler siyaseten kurulmasına öncülük ettikleri Yunanistan’ın kültürel mirasına sahip çıkma iddiasını Atina’da kurdukları arkeoloji enstitüleriyle devam ettirdiler. Bu anlamda 1846 yılında Fransa, 1874’te Almanya, 1881’de Amerika Birleşik Devletleri, 1886’da İngiltere, 1898’de Avusturya ve 1909’da İtalyan devletleri Atina’da birer arkeoloji enstitüsü açtılar. Rusya, Atina’da arkeoloji enstitüsü açmamakla birlikte 1894’te İstanbul’da kurduğu enstitü aracılığıyla bölgede arkeolojik araştırmalar yapmaktaydı.
Atina’da eski eserlerle ilgili yaşanan gelişmeler karşısında Osmanlı ülkesinde müzecilik faaliyetlerinde Helenistik dönemden kalma eserlere farklı bir anlam yüklenmeye başlandı. Bu dönemden kalma eserler Müze-i Hümâyȗn’da adeta mesaj verilmek amacıyla merkezi yerlerde sergilendi. Avrupalı devletler, Osmanlı Devleti’ni parçalamaya çalışırken Müze-i Hümâyȗn, devletin egemenliğini kaybettiği bölgelerde dahi ülkenin tarihi eserlerini korumaya çalıştı. Bu şekilde siyasi alandaki Osmanlı-Yunan rekabeti kültürel coğrafyada da vücut buldu.

Anahtar Kelimeler

Atina, eski eser (âsâr-ı atîka), İstanbul, Müze-i Hümâyȗn

The Antiquities (Âsâr-ı Atîka) Rivalry Between the Ottoman State and Greek Kingdom and the Role of the European States (1821-1914)

Öz

The main purpose of this study was to examine the antiquities (âsâr-i atîka) rivalry between the Ottoman, Greek, and European states and its results within the context of the irredentist policy pursued by the Greek Kingdom following the independence. The Greek Kingdom accepting Megali Idea (Great Design) as the main aim after the independence staked a claim on the historical and cultural heritage of Byzantine. Thus, it aimed to own the lands that Byzantine owned in the past and become integrated with the Greeks who were out of its own lands. Within the frame of this policy, the interest that Greece showed to the antiquities took on a different dimension.
The European states leading to the establishment of Greece politically maintained the claim of Greece to protect its cultural heritage through the archaeology institutions that they established in Athens. In this sense, France open an archaeology institution in 1846, Germany in 1874, the United States in 1881, England in 1886, Austria in 1898, and Italian states in 1909 in Athens. Despite not opening an archaeology institution in Athens, Russia conducted archaeological research in the area through the institution they established in İstanbul in 1894.
In relation to these progresses about the antiquities ancient artefacts in Athens, it was started to attribute a different meaning to the artefacts from the Hellenistic period in the museum studies in the Ottoman country. The artefacts from this period were exhibited in Müze-i Hümâyȗn (The Imperial Museum) so as to give a message in the central parts. While the European states disrupt the state the Ottoman State, Müze-i Hümâyȗn (The Imperial Museum) attempted to protect the historical artefacts of the country even in the areas where the state lost its dominance. In this way, rivalry between the Ottoman and Greek in the political arena also occurred in the cultural geography.

Anahtar Kelimeler

Athens, antiquities, İstanbul, Müze-i Hümâyȗn (The Imperial Museum).

Kaynakça

• A.Arşiv Kaynakları, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA):
• A.MKT.NZD. (Sadaret-Nezaret ve Devair Evrakı) 223/73. -BEO, (Bab-ı Ali Evrak Odası) 3345/250804; 58/4337; 764/57265, 824/61729.
• DH.İD. (Dahiliye Nezâreti İdare) 28/30; 60/14. -DH.MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi) 1113/65; 1116/67; 1371/87; 2214/6. -DH.MUİ., (Dahiliye Nezareti Muhaberât-ı Umumiye İdaresi) 121/13.
• HAT, (Hatt-ı Hümâyûn) 943/40671, A-1; 943/40671, B-1. -HR.İD. (Hariciye Nezâreti İdare) 2115/30; 2122/103: 2122/104.
• HR.TH. (Hariciye Nezâreti Tahrirât-ı Hariciye Odası) 173/5; 194/39; 197/90; 227/106 1-4; 315/53; 316/69; 317/106. -HR.TO. (Hariciye Nezâreti Hariciye Tercüme Odası) 148/35, 1.
• İ.HR. (İrâde Hariciye) 350/55; 347/42. -İ.HUS. (İrâde Hususi) 127/33. -İ.MF. (İrâde Maârif Nezâreti) 17/29; 18/23.
• MF.MKT. (Maârif Nezâreti Mektubî Kalemi) 147/67; 292/34; 330/15, 01 ; 330/15; 354/25; 356/30; 357/13.
• Y.A.HUS. (Yıldız Sadâret Hususi) 486/135. -Y.A.RES. (Yıldız Sadâret Resmi Evrakı) 130/10; 130/42; 145/51; 75/45. -Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzât Evrakı) 162/132; 271/88.
• B. Kitap, Makale ve Diğer Kaynaklar ---------
• Atasoy, S. (1983). Türkiye’de Müzecilik, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, M. Anğ vd. (Yay. Haz.), C. 6, İstanbul: İletişim Yay. 1458-1471.
• Cinoğlu, U. (2002). Türk Arkeolojisinde Theodor Makridi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, Z. (2016). Asar-ı Atika, Osmanlı İmparatorluğunda Arkeoloji Siyaseti, A. Gür (Çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayını.
• Demirhan, H. (2012). Yunan İsyanı’nda (1821-1832) Londra Yunan Komitesi ve İngiliz Yunanseverlerin Faaliyetleri, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (22), s. 41-64.
• Discovering the Archaeologists of Greece 2012-14, Initiative for Heritage Conservancy, Opinion 4, Published by Initiative for Heritage Conservancy 2014.
• Dosdoğru, B. (2018). Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü 1938-1953 (Ankara İngiliz Enstitüsü), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Eldem, E. (2015). “Μια νέα ματιά σε μια αρχαί πόλη: Η Θεσσαλονίκη στην οθωμανική Αρχαιολογία, 1882- 1912”, Θεσσαλονίκη: Μια πόλη σε μετάβαση, 1912-2012, D. Keridis (Ed.) Thessaloniki, Epikentro.
• Eldem, E. (2017). Theodor Makridi Bey ve 1907 Boğazköy Kazısı, M. Doğan-Alparslan, A. Schachner, M. Alparslan (Ed.), içinde Bir Anadolu İmparatorluğunun Keşfi, (s.159-192), İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayını.
• Erman, A. (2019). Erken Dönem Osmanlı Devleti-Yunanistan Krallığı İlişkileri: Problemler, Çatışan Faktörler ve Uzlaşma, (Basılmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Étienne, R. (1996). L’École française d’Athènes, 1846-1996, Bulletin de correspondance hellénique. Vol. 120, livraison 1, ss. 3-22; doi: https://doi.org/10.3406/bch.1996.4585
• Eyice, S. (1997). Hadım Hasan Paşa Külliyesi, İslâm Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul: TDV Yayını, s. 5-7.
• George, T. (2016) The Resilience of Philhellenism, The Historical Review/La Revue Historique, C. 13, s.51-70.
• Gerçek, F. (1999). Türk Müzeciliği, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hacısalihoğlu, M. (2013). Yunanistan, II. Tarih, İslâm Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul: TDV Yayını, s. 586-595.
• Hisar, A. Ş. (2010). Türk Müzeciliği, N. Turinay (Yay.Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hodgkin, T. (1905). Archaeological Congress at Athens. April 6–12th, 1905, The Archaeological Journal, 62, (1), s. 79-95.
• Karaduman, H. (2004). Belgelerle İlk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C. XXV, (29), (Aralık), s. 73-92.
• Karal, E.Z. (1977) Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri 1861-1876, C. VII, 2. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Kiel, M. (2005). Modon, İslâm Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul: TDV Yayını, s. 222-224.
• Koşay H. Z. vd., (2013a). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarihi, C. I, 1. Kitap, Ankara: TTK Yayını.
• Koşay H. Z. vd., (2013b). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarihi, C. I, 2. Kitap, Ankara: TTK Yayını.
• Koşay H. Z. vd., (2013c). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarihi, C. II, Ankara: TTK Yayını.
• Kurt, H. (2013). Yunanistan, İslâm Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul: TDV Yayını, s. 583-586.
• Macmillan, G. A. (1910-1911). A Short History of the British School at Athens, 1886-1911, The Annual of the British School at Athens, 17, ss. ix-xxxviii.
• Mumcu, A. (1969). Eski Eserler Hukuku ve Türkiye, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXVI, (3-4), 45-78.
• Nesli, A. (2018). Eski Eserlerin Korunmasının Hukuk Tarihi Yönüyle İncelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20, (1), s. 431-478.
• Ogan, A. (1947). Türk Müzeciliğinin 100üncü Yıldönümü, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbulu Sevenler Grubu Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2002). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: İletişim Yayınları, 13. baskı.
• Özkan, S. (1999). Osmanlı Devleti’nde Arkeolojik Kazı ve Müzecilik Faaliyetleri, N. Bilgi vd. (Ed.) içinde Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, (s.449-478), İzmir: Beta Basım Yayın.
• Özsüer, E. (2016). 19. Yüzyıl Avrupa Romantiklerinin 1821 Mora İsyanı Üzerindeki Siyasi ve Kültürel Etkileri, Türkiyat Mecmuası, 26 (2), s. 325-344.
• Özsüer, E. (2018). Türkkokratia, Avrupa’da Türk İmajı, İstanbul: Kronik Yayınları.
• Penn, V. (1938). Philhellenism in Europe, 1821-1828, The Slavonic and East European Review, 16 (48), (Apr.), s. 638-653.
• Serbestoğlu, İ. ve Açık T. (2013). Osmanlı Devleti’nde Modern Bir Okul Projesi: Müze-i Hümâyûn Mektebi, Gazi Akademik Bakış, 6, (12), (Yaz), s. 157-172.
• Serbestoğlu, İ. (2014). Yunanistan’a Geçiş Sürecinde Tesalya Müslümanlarının Durumu”, Belleten, LXXVIII, (283), (Aralık), s. 1075-1098.
• Serbestoğlu, İ. (2020). Antikiteye Emperyal İlgi: Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Baalbek’te Arkeoloji ve Turizm, N. İpek ve İ. Serbestoğlu (Ed.) içinde Doç. Dr. İlknur Karagöz’e Armağan, (s.361-389), Trabzon: Serander Yayınları.
• Shaw, W. M. K. (2015). Osmanlı Müzeciliği, E. Soğancılar (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Baskı.
• Sönmez, A. (2011). Truva Hazinelerinin Peşinde Bir Hukuk Mücadelesi: Osmanlı Devleti ve Schliemann Davası, OTAM, (29), (Bahar), s. 215-228.
• Şahin, G. (2007). Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVI (42), (Eylül), s. 101-125.
• Şahin, G. (2019). XIX. Yüzyılın Sonlarında Yabancı Arkeologların Sivas ve Çevresinde Eski Eser (Âsâr ı Atîka) Araştırmaya Yönelik Talepleri, içinde Sivas Kongresi’nin 100. Yılında Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu, (s. 551-558), C. 1, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayını.
• Tanyeri-Erdemir, T. (2012) Bilimsel Hareketlilik ve Etkileşim: Osmanlı’dan Günümüze Arkeoloji ve Müzecilik, Ankara: TÜBİTAK SOBAG Proje, Proje No: 107K512, EK-1.
• Uluslararası Kazı (2008). Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nun 30. Yılı Anısına Türkiye Arkeolojisi, F. Bayram (Yay.Haz), Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Ünal, F. (2015). Ruslar Bizansın Peşinde, İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsü (1894-1914), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayını.
• Yüksel, S. (2013). 1781 Rus-Avusturya İttifakı ve Grek Projesi, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (23), s. 99-122.
• İnternet Sitesi Kaynakları---------------
• 100 Jahre Österreichisches Archäologisches Institut. 1898 – 1998, https://homepage.univie.ac.at/elisabeth.trinkl/forum/forum0399/10oai.htm (22 Nisan 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• 1929-2004 – Alman Arkeoloji Enstitüsü İstanbul Şubesi’nin 75 Yılı, s.2, https://www.dainst.org/documents/10180/670177/DAI+istanbul+2-2004+Trk.pdf/ 1668bae7-e8dc-4608-9569-459e05c9e246. (21 Şubat 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• De 1846 à nos jours, https://www.efa.gr/fr/ecole-francaise-athenes/histoire/histoire-de-l-ecole (1 Nisan 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• Director of the British School at Athens – Further Particulars, https://oxfordbyzantinesociety.files.wordpress.com/2014/06/bsa-director-further-particulars.pdf. (19 Mart 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• History and Mission, https://www.ascsa.edu.gr/about/history-and-mission (10 Nisan 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• History, https://www.bsa.ac.uk/about-us/history/ (21 Nisan 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• La Storia Della Scuola, https://www.scuoladiatene.it/saia/storia/cronologia.html (8 Nisan 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• List of Foreign Archaeological Institutes in Greece https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Foreign_Archaeological_Institutes_in_Greece (11 Nisan 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• The First International Congress of Archaeology, http://nam.culture.gr/portal/page/portal/deam/virtual_exhibitions/HAAS/Congress1905 (17 Ocak 2021 tarihinde erişim sağlandı).
• Vom Instituto di corrispondenza archeologica zum Deutschen Archäologischen Institut, https://www.dainst.org/en/dai/geschichte (20 Nisan 2021 tarihinde erişim sağlandı).