1929 DÜNYA EKONOMİK BUHRANI SONRASINDA TÜRK-YUNAN EKONOMİK İLİŞKİLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ (1929-1939)

Yıl 2021, , 55 - 90, 30.08.2021

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.30692/sisad.947637

Öz

Çalışmanın amacı 1929 Dünya Ekonomik Buhranı sonrasında Türk-Yunan ekonomik ilişkileri bağlamında ticaret ve kliring anlaşmalarının tarihsel gelişimini ortaya koymak olarak tanımlanır. Bu meyanda araştırmada iki ülkenin iktisadi kalkınmalarını sağlamak amacıyla ticari alanda yaptıkları antlaşmalar, yasal düzenlemeler ve alınan sonuçlar değerlendirildi. Keza Türk-Yunan ekonomik ilişkilerine yönelik her iki tarafın kamuoyunun tutumuna ilişkin kanıtlar da ortaya konuldu.
Türk-Yunan ilişkileri Lozan Barış Antlaşması sonrası etabli (yerleşikler) sorunu ve Patrikane meselesi nedeniyle 1923-1928 yılları arasında gerilimli bir dönem geçirdi. Ancak uluslararası alanda yaşanan gelişmeler iki ülke arasında mevcut meselelerin çözümünü ve siyasi ilişkilerin geliştirilmesini zorunlu kıldı. Bu bağlamda 1928’den itibaren iki ülke arasındaki ilişkiler yumuşamaya başladı. 1929 Dünya Ekonomik Buhranı iki ülkenin ekonomik olarak da birbirine yakınlaşmasını sağladı. Zira Ege’nin iki yakası da ekonomilerini düzeltmek için silahlanmak yerine üretime ağırlık vermeleri gerektiğinin farkındaydı. Bu sebeple taraflar 30 Ekim 1930’dan itibaren Dostluk, Tarafsızlık, Uzlaşma ve Hakemlik Antlaşması, Deniz Kuvvetlerinin Sınırlandırılmasına İlişkin Protokol ve ticari ilişkileri geliştirmek için İkamet, Ticaret ve Seyrisefain Antlaşması imzaladı. Bu antlaşmalar sayesinde Türkiye ile Yunanistan arasındaki ilişkiler ekonomik sahada da önemli bir ivme kazandı.
Araştırmada Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivindeki belgeler ve döneme ait süreli yayınlar esas alındı.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yunanistan, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı, ticaret, kliring

Teşekkür

Teşekkürler.

The Historical Development of Turkish-Greek Economic Relations After The 1929 World Economic Crisis (1929-1939)

Öz

The purpose of the study was defined as to present the historical development of the trade and clearing agreements in the context of Turkish- Greek economic relations after the 1929 World Economic Crisis. In this respect, the agreements and legal regulations that the two countries made in the trading area in order to ensure their financial developments and the obtained results were evaluated in the research. Likewise, evidences related to the attitude of the public opinion of both sides towards the Turkish- Greek economic relations were also presented.
The Turkish- Greek relations went through a tense period between the years 1923-1928 due to the etabli problem and Patriarchate problem after the Lausanne Peace Treaty. However, the developments in the international arena necessitated the resolution of the existing issues and improvement of the political relations between the two countries. In this sense, the relations between two countries began to moderate from 1928. The 1929 World Economic Crisis also enabled the convergence of these two countries economically because both sides of the Aegean Sea were aware that they had to concentrate on production instead of armament for improving their economies. For this reason, the sides signed “Dostluk, Tarafsızlık, Uzlaşma ve Hakemlik Antlaşması” (The Friendship, Neutrality, Agreement and Arbitration Treaty), “Deniz Kuvvetlerinin Sınırlandırılmasına İlişkin Protokol” (The Protocol Related With Limitation of The Naval Forces), and “İkamet, Ticaret ve Seyrisefain Antlaşması” (Residence, Trade and Sailing Agreement”) in order to develop economic relations starting from 30 October 1930. Due to these agreements, the Turkish- Greek relations gained critical momentum also in economic area.
This research was based on the Republic Archive documents of the State Archives Department of the Presidency and the periodicals of the time.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Greece, 1929 World Economic Crisis, trade, clearing, Turkey, Greece, 1929

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhuriyet Arşivi (BCA):
• BCA, 30.10.0.0/254.711.27, Dosya ek 433, 19.10.1929; BCA, 30.10.0.0/254.712.11, 24.04.1930.
• BCA, 30.18.1.2/15.80.14, 22. 12.1930; BCA, 30.18.1.2/25-3-2, 03.01.1932.
• BCA, 30.10.0.0/255-716-5, 02.02.1933; BCA, 30.10.0.0/255.716.6, 07.02.1933.
• BCA, 30.10.0.0./255-716-7, 09.02.1933; BCA, 30.10.0.0/241.626.27, 22.03.1933.
• BCA, 30.10.0.0/241.629.17, 22.06.1933; BCA, 30.18.1.2/45-31-7, 12.05.1934.
• BCA, 30.10.0.0/255-719-7, 24.02.1935, s. 1-3; BCA, 30.18.01.02/58.75.19, 2.10.1935.
• BCA, 30.18.01.02/68-71-09, 22.08.1936; BCA, 30-18-1-2/79-90-15, 02.11.1937
• BCA, 30.18.01.02/84-83-16, 19.09.1938; BCA, 30.18.01.02/85-106-3, 24.12.1938.
• BCA, 30.18.01.02/ 85-115-3, 85-115-18, 13.01.1939; BCA, 30.10.01.02/90-25-4, 14.03.1940.
• BCA, 30.18.01.02/89-122-15, 8 Ocak 1940; BCA, 30.18.01.02/89-127-14, 15 Ocak 1940.
• BCA, 30.18.01.02/89-129-19, 3 Şubat 1940; BCA, 30.10.0.0/255-719-1, ay ve gün yok 1934, s. 1-4.
• BCA, 30.18.01.02/90-26-15, 18 Mart 1940; BCA, 30.18.01.02/90-13-10, 2 Şubat 1940.
• BCA, 30.18.01.02/90-13-9, 8 Şubat 1940; BCA, 30.18.01.02/90-20-6, 6 Mart 1940.; BCA, 30.18.01.02/90-26-16, 19 Mart 1940;
• Resmi Gazete ve Bültenler; “30 Birinci Teşrin 1930 Tarihinde Ankara’da İmzalanan Türkiye İle Yunanistan Arasındaki İkamet Ticaret ve Seyrisefain Muahedesine Müzeyyel İtilafın Kabulü”, Kanun No:2666, Kabul Tarihi 23.12.1934, Resmi Gazete, Sayı:2869, 2 Kanunusani 1935, s. 4615.
• “30 Birinci Teşrin 1930 tarihinde Ankarada İmzalanan Türkiye ile Yunanistan Arasındaki İkamet, Ticaret ve Seyrisefain Muahedesine Müzeyyel İtilâfname”, Kararname No: 2/1648, Resmi Gazete, Sayı: 2882, 17 Kanunuevvel 1934, s. 4544.
• “İktisat Vekaleti Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, 1936 Yılı Dış Ticaretimiz”, Yıl 2, No:28-29, 16.03.1937, s. 3-6.
• “İktisat Vekaleti Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Ekonomik Dış Haberler: Yunanistan’da Türk-Yunan Ticaret Ofisi”, Yıl 1, No 17, 16 Eylül 1936, s. 21.
• “İktisat Vekaleti Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Dış Ülkeler: Yunanistan İlk Dört Aylık Dış Ticaret”, Yıl II, Sayı 4-(37), 22 Haziran 1937, s. 7-14.
• “İktisat Vekaleti Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Ekonomik Haberler Dış Ülkeler”, Yıl II, Sayı 23-(56), 15 II. Teşrin 1937, s. 4-13.
• “İktisat Vekaleti Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, Ekonomik Haberler Dış Ülkeler”, Yıl II, Sayı:24-(57), 22 II. Teşrin 1937, s. 4-14.
• “Türkiye Cumhuriyeti İle Yunanistan Hükümeti Arasında Aktolunan İkamet, Ticaret ve Seyrisefain Mukavelenamesinin Tasdiki Hakkındaki 9 Mart 1931 Tarih ve 1758 Numaralı Kanuna Müzeyyel Kanun”, Kanun No:2335, Kabul Tarihi:18.11.1933, Resmi Gazete, Sayı: 2561, 25 Teşrinisani 1933, s. 3250.
• “Türkiye Cumhuriyeti İle Yunanistan Hükümeti Arasında Aktolunan İkamet, Ticaret ve Seyrisefain Mukavelenamesinin Tasdiki Hakkında Kanun, Kanun No:1758, Kabul Tarihi: 5.3.1931, Resmi Gazete, Sayı:1748, 15 Mart 1931, s. 303-310.
• “Türkiye İle Yunanistan Arasında Akdedilip Hariciye Vekilliğinin 2/12/1934 Tarih ve 47930/901 Sayılı Tezkeresiyle Gönderilen Takas Anlaşması Hakkında Kararname”, Kararname No:2/1648, Resmi Gazete, Sayı:2882, 17 Kanunuevvel 1934, s. 4541-4544.
• “Türkiye İle Yunanistan Arasında Ankara’da 14 Eylül 1933 Tarihinde İmzalanan Samimi Anlaşma Misakının Tasdikına Dair Kanun”, Kanun No: 2384 Kabul Tarihi: 6/3/1934, Resmi Gazete, Sayı 2651, 12 Mart 1934, s. 3528.
• “Türkiye İle Yunanistan Arasında Kliring Anlaşması”, Kararname No: 3303, Resmi Gazete, Sayı: 3130, 12 Teşrinievvel 1935, s. 5707-5710.
• “Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanun”, Kanun No: 2007, Kabul Tarihi.11.06.1932, Resmi Gazete, Sayı: 2126, Yayın Tarihi: 16 Haziran 1932, s. 1564.
• Kitap ve Makaleler; Balkan Antantı Konseyi Dün İşlerini Bitirdi (1935, 14 Mayıs). Cumhuriyet, Onbirinci Yıl, Sayı:3948, s. 1, 12.
• Balkan İktisad Konseyi Dün Mesaisini Bitirdi (1938, 16 Nisan). Cumhuriyet, Ondördüncü Yıl, Sayı:5000, s. 1, 7.
• Balkan Sergisi (1931, 8 Ağustos). Cumhuriyet, Sekizinci Sene, No:2605, s. 3.
• Balkan Ticaret Odası İlk İçtimaını Dün Akdetti (1933, 28 Mayıs). Cumhuriyet, Dokuzuncu Sene, No:3252, s. 1, 5.
• Bilge, S. (2000). Büyük Düş Türk Yunan Siyasi İlişkileri, Ankara: 21. Yüzyıl Yay.
• Bilgiç, B. S. (2015). Atatürk Döneminde Türkiye-Yunanistan İlişkileri, 1923-1938. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 31 (91), s. 1-28.
• Celal Bey’in Gazetemize Verdiği İzahat (1933, 16 Eylül). Cumhuriyet, Onuncu Sene, No:3333, s. 1, 6.
• Clogg, R. (1997). Modern Yunanistan Tarihi, İstanbul: İletişim Yay.
• Dost Yunanistanla Ankara’da Yapılan İktisadi Müzakerat da Tam Bir İtilafla Neticelendi (1933, 16 Eylül). Cumhuriyet, Onuncu Sene, No:3333, s. 1.
• Dün Sabah Türk Yunan Muahedeleri Tantanalı Merasimle Teati Edildi (1931, 6 Teşrinievvel). Cumhuriyet, Sekizinci Sene, No:2664, s. 1, 5-6.
• Erdem, N. (2009). Yunan Tarihçilerinin Gözüyle 1930 Türk-Yunan Dostluk Antlaşması ve Venizelos’un Bu Sürece Katkıları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), Güz (23), s. 93-128.
• Fırat, M. (2016). Yunanistan’la İlişkiler, B. Oran (Ed). içinde Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (s. 325-356), I, 21. Baskı, İstanbul: İletişim Yay.
• Gökçen, S. (2002). Türkiye-Yunanistan İlşkilerinde Temel Sorunlar. Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, Jul. 3 (2), s. 143–170.
• Gürel, Ş. S. (2018). Tarihsel Boyutları İçinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1993), İstanbul: İmge Kitabevi Yay.
• Hatipoğlu, M. (1988). Yunanistan’daki Gelişmeler Işığında Türk-Yunan İlşkilerinin 101. Yılı (1821-1922), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Hazırlıklar (1333, 1 Teşirnievvel). Cumhuriyet, Onuncu Sene, No:3378, s. 5
• İhracatçıların İsteği (1935, 25 Mart). Cumhuriyet, Onbirinci Sene, No:3898, s. 3, 6.
• İktisat İşleri Türk Yunan Ticareti (1933, 17 Teşrinisani). Cumhuriyet, Onuncu Sene, No:3425, s. 4.
• Kalelioğlu, O. (2009). Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri ve Megali-İdea, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Koraltürk, M. (2011). Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İstanbul: İletişim Yay.
• Kurnaz Şahin, F. (2018). Cumhuriyet Dönemi Dış Ticaret Politikası ve Bir Örgütlenme Örneği: Türkofis ve Faaliyetleri (1934-1939). History Studies, 10 (8), s. 143-176.
• Kurt Güveloğlu, G. (2014). Yunan İç Savaşı’nın Türk Basınındaki Yansımaları (1946-1949), Y. Okay (Ed.), içinde Türk-Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler (109-135), İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Malkoç, E. (2019). 1930’lu Yıllarda Belgrad Türk Elçiliği’nin Penceresinden Yugoslavya. Doğu Batı, Aralık (91), s. 141-168.
• Manisalı, E. (1970). Cumhuriyetimizin Elli Yılında Dış Ekonomik İlişkiler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 30 (1-4), s. 97-121.
• Metin, Ö. (2012). “Atatürk Dönemi Türk Diş Ticaretinde Romanya’nin Yeri”, Tarih Okulu, Sonbahar-Kış (XIII), s. 53-68.
• Muahedenin İmzasından Sonra Celal Beyle M. Pesmazoğlunun Telgrafları (1933, 29 Kanunuevvel). Cumhuriyet, Onuncu Sene, No:3467, s. 6.
• Oran, B. (1991). Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu, 2. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Sarıkoyuncu Değerli, E. (2006). Atatürk Dönemi Türk-Yunan Siyasi İlişkileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ağustos (15), s. 239-262.
• Soysal, İ. (1983). Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, C.1, Anklara: TTK Yay..
• Tağmat, Ç. D. (2014). Türk ve Yunan Kaynakları Çerçevesinde Megali İdea Değerlendirmeleri, Y. Okay (Ed.) içinde Türk-Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler (s. 89-108), İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Tosun, R. (2002). Türk-Yunan İlişkileri ve Türk-Rum Nüfus Mübadelesi, 2. Baskı, Ankara: Palet Yay.
• Türkiye Dış Bakanı Atina’da (1934, 16 Birincikanun). Cumhuriyet, Onbirinci Sene, No:3804, s. 1, 5.
• Türk-Yunan Bankası (1933, 28 Ağustos). Cumhuriyet, Onuncu Sene, No:3344, s. 1.
• Türk-Yunan Dostluğu (1933, 29 Ağustos). Cumhuriyet, Onuncu Sene, No:3345, s. 1.
• Türk-Yunan İlişkileri ve Megalo İdea (1975). Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yay., Ankara.
• Türk-Yunan Takası (1934, 16 Birincikanun). Cumhuriyet, Onbirinci Sene, No:3804, s. 1.
• Türk-Yunan Ticaret Müzakeresi (1938, 17 Birincikanun). Cumhuriyet, Onbeşinci Yıl, Sayı: 5243, s. 3.
• Ülman, H. (1988). Tarihte ve Bugün Türk-Yunan İlişkileri Paneli (s. 9-13), Ankara: ODTÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Uysal, M. (2007). 1930-1938 Dönemi Türkiye-Yunanistan Ilişkileri, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Yunus Nadi, (1931). Atina’da Neler Gördük? Cumhuriyet, Sekizinci Sene, No.2664, 6 Teşrinievvel, s. 1-2.