ANTİK PİSİDİA SAGALASSOS’TA İMPARATOR KÜLTÜ VE BU KÜLTÜN ROMA’NIN HIRISTIYANLAŞMASI SÜRECİNDEKİ İZLERİ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 115 - 134, 16.03.2020

Zekiye Sönmez

https://doi.org/10.30692/sisad.665059

Öz

Özet: Bugün Burdur’un Ağlasun ilçesi sınırları içinde bulunan Antik Sagalassos’ta ilk yerleşimin izleri Epipaleolitik Döneme (M.Ö. 16000-10000) kadar geriye gitmesine rağmen, bölgede yapılan kazılardan Sagalassos’ta tarımsal hayatın M.Ö. 6. binyıla kadar eskiye dayandığı tespit edilmiştir. Köklü bir geçmişe sahip Sagalassos’un “imparator kültü”yle ilgisi Augustus’a adanan “Apollon Klarios Tapınağı” ve Divus Hadrianus ve Antoninus Pius'a adanan “Antoninus Pius Tapınağı” başta olmak üzere birçok tapınak, anıt, heykel ve sikkeden anlaşılmıştır. Nitekim Hadrianus’un (M.S. 117-138 ), M.S. 120’li yıllarda Sagalassos’u, başkenti Ephesus (Efes) olarak bilinen Asia (Asya) Eyaleti’nden, Lycia ve Pamphylia Eyaleti’ne taşıması sırasında, kente hem “Pisidia’nın en ihtişamlı birinci kenti, Romalıların dostu ve müttefiki” unvanını vermesiyle, hem de “neokoros” olarak ilân etmesiyle, kentin imparator kültü tescillenmiştir. Bu kült çerçevesinde dinî ve sosyal ağırlıklı festivaller düzenlenmiştir. Sagalassos’taki imparatorluk kültü Hıristiyanlığın ortaya çıkmasından sonra, imparatora kurban sunulması dışında; din adamlarının unvanlarının korunması, yapılan oyunlar ve gladyatör dövüşleri gibi kült adına yapılan her şey, aynen devam etmiştir.
Bu çalışmada; Antik Pisidia ve Sagalassos’la ilgili genel bilgilerin yanı sıra, Sagalassos’taki imparator kültünün varlığı, kentteki delilleri, kült çerçevesinde yapılan etkinlikler ve bu kültün Roma’nın Hıristiyanlaşması sürecindeki durumu ele alınacaktır. Böylece imparatorluk kültünün Roma’nın Hıristiyanlaşması sürecinde benzer şekilde devam ettiği ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Pisidia, Sagalassos, İmparatorluk Kültü, Hıristiyanlık, Christianity, Cult of Emperor

Kaynakça

• AŞKİT, Ç. (2011). Auspicium Et Imperium: Roma Cumhuriyet Döneminde İç Siyaset ve Kehanet, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri (Latin Dili ve Edebiyatı) Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• BRUBAKER, L. (2012). Inventing Byzantine Iconoclasm (Studies in Early Medieval History), Bristol Classical Press, London. ÇOKAY KEPÇE, Ş.S - ÖZDİZBAY, A. (2012). Pisidia: Boyun Eğmediler, Atlas, (Nisan): 75-94.
• DEVİJVER, H. (1996). Local Elite, Equestrians and Senators: A Social History of Roman Sagalassos, Ancient Society, Vol. 27, pp. 105-162.
• FRİESEN, S.J. (1993). Twice Neokoros, Ephesus, Asia and the Cult of the Flavian Imperial Family, Religions in the Graeco-Roman World Vol. 116, Leiden vd: Brill.
• HARRISON, J.R. (2013). Augustan Rome and the Body of Christ: A Comparison of the Social Vision of the "Res Gestae" and Paul's Letter to the Romans, The Harvard Theological Review, Vol. 106, (1): 1-36.
• HOLUM, K.G. (1989). Theodosian Empresses: Women and Imperial Dominion in Late Antiquity, Berkeley- Los Angeles: University of California Press.
• HORSLEY, G.H.R.- KEARSLEY, R. A. (1998). Another Boundary Stone between Tymbrianassos and Sagalassos in Pisidia, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, Bd. (121): 123-129. IŞIN, G. (2014). The Sanctuaries and the Cult of Apollo in Southern Pisidia, Anadolu/Anatolia, (40):87-104.
• İPLİKÇİOĞLU, B. (2015). Eskibatı Tarihi I, Giriş, Kaynaklar, Bibligrofya, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• JONES, A.H.M. (1964). The later Roman Empire, 284-602: A Social Economic and Administrative Survey, Vol. I, Norman: University of Oklahoma Press, B. Blackwell- Mott. KAPTIJN, E. vd. (2013). Societal Changes in the Hellenistic, Roman and Early Byzantine Periods. Results from the Sagalassos Territorial Archaeological Survey 2008 (Southwest Turkey), Anatolian Studies, Vol. (63):75-95.
• KAŞKA, G. (2017). Pisidia Antiokheia’sında Hristiyanlık, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (41): 21-33.
• KAYMAZ, Y. (2014). Büyük Constantinus’un Hıristiyanlığı Meselesi, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt. XVI, Sayı: 29:213-235.
• KOTAN, T. (2018).Roma Plastik Sanatında Apotheosis, Yüksek Lisans Tezi, Arkeoloji Ana Bilim Dalı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• LİVY (Titus Livius). (1976). Rome and The Mediterranean: Books XXXI-XLV of The History of Rome from its Foundation, Kitap: XXXVIII.15, Trans.by Henry Bettenson with an Intro. By A. H. Mcdonald, London vd: Penguin Books.
• MAGYAR, Z.S. (2009). Imperial Cult And Christıanity: How And to What Extent Were the Imperıal Cult and Emperor Worship Thought to Preserve Stability in the Roman World? Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hung. (60):385–395.
• MİTCHELL, S. (1991). The Hellenization of Pisidia, Mediterranean Archaeology, Vol. 4, pp. 119-145.
• MİTCHELL, S., OWENS, E. and WAELKENS, M. (1989), Ariassos and Sagalassos 1988, Anatolian Studies, Vol. 39, pp. 63-77.
• MOMİGLİANO, A. (1986). How Roman Emperors Became Gods, The American Scholar, Vol. 55, (2): 181-193.
• MOWERY, R.L. (2006). Paul and Caristanius at Pisidian Antioch, Biblica, Vol. 87, (2): 223-242.
• ÖZHANLI, M. (2013). Pisidia Antiokheiası’nda Çocuk TaşıyanPaganist Kadınların Meryem’e Evrilmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Vol. 2, (18): 85-93.
• PRİCE, S. R. F. (1984). Rituals and Power: The Roman Imperial Cult in Asia Minor, Cambridge: Cambridge University Press. SHAFER, R. (1950). Pisidian, The American Journal of Philology, 71, (3): 239-270.
• SÖNMEZ, Z. (2012). İslâm’ın Ortaya Çıktığı Dönemde Arap Yarımadası’nda Hıristiyanlık, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. TALLOEN, P. (2001). The Egyptian Connection the Cult of Nilotic Deities at Sagalassos, Ancient Society, Vol. 31, pp. 289-327.
• TALLOEN, P. (2014). Cult in Pisidia: Religious Practice in Southwestern Asia Minor from Alexander the Great to the Rise of Christianity. (ed). WAELKENS, M., Studies in Eastern Mediterranean Archaeology X, Sagalassos Archaeological Research Project, Ku Leuven.
• TALLOEN, P.- WAELKENS, M. (2004). Apollo and the Emperors (1) The Material Evidence for The Imperial Cult at Sagalassos, Ancient Society, Vol. 34, pp. 171-216.
• TALLOEN, P.- WAELKENS, M. (2005). Apollo and The Emperors (II) The Evolution of the Imperial Cult at Sagalassos, Ancient Society, Vol. 35, pp. 217-249.
• TANYAR, A. (2002). The Jews and Christians of Imperial Asia Minor, The Literary and Material Evidence, In Partial Fulfilment of the Requirements for the Degree of Master of Arts in The Department of Archaeology and History of Art, The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, Ankara. TEKİN, O. (2016). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İstanbul: İletişim Yayınları.
• VANHAVERBEKE, H. (2007). Sagalassos Kırsal Bölgeden Bir Görüntü, s. 671-676, (Ed.) YILDIZ. G. vd., I. Burdur Sempozyumu: Bildiriler, 16-19 Kasım 2005, Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Yayınları.
• WAELKENS, M. (1995). Rise and Fall of Sagalassos, Archaeology, 48, (3): 28-34.
• WAELKENS, M. (2015). Hadrian an the “Neokoria” of Sagalassos, Pisidia Yazıları Hacı Ali Ekinci Armağanı/ Pisidian Essays in Honour of Haci Ali Ekinci, s.177-214, (Ed). METİN, H. vd., İstanbul: Ege Yayınları.
• WAELKENS, M. vd. (2011). “Sagalassos 2008 ve 2009 Kazı ve Restorasyon Sezonları”, s. 263-281, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı 24 - 28 Mayıs 2010 İstanbul, (3), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. WARMİND, M.L. (1993). The Cult of the Roman Emperor before and after Christianity, Scripta Instituti Donneriani Aboensis, (15), pp.211-220, (DOI 10.30674/scripta.67213).
• YURTSEVER, A. (2015). Neokoros Düşüncesinin Kökeni ve Gelişimi: Tanrı, Kutsal Krallık ve Yönetici İlişkisi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 15, Sayı (2):1-16.
• https://en.wiktionary.org/wiki/neokoros, 27.11.2019.