ANKARA ANADOLU MEDENİYETLERİ MÜZESİ’NDEKİ ZENGÎ ATABEGİ NÂSIREDDİN MAHMUD DÖNEMİ’NE AİT ALTIN SİKKE ÖRNEKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 3, 685 - 705, 24.11.2021

Doğukan Yayci , Abdullah Şevki Duymaz

https://doi.org/10.30692/sisad.963181

Öz

Zengî Atabegleri, Halep ve Musul merkez olmak üzere, el-Cezire, Doğu Anadolu ve Suriye’de (H.520-631/M.1127-1233) hüküm sürmüşlerdir. Kurucuları Aksungur’un oğlu İmâdeddin Zengî (h.520-541/m.1127-1146)’dir. Aksungur, Sultan Alp Arslan zamanında Büyük Selçuklu Devleti’nin hizmetinde bulunmuş ve Sultan Melikşah tarafından h.479/m.1086 yılında Halep valisi tayin edilmiştir. İmâdeddin, babası Aksungur’un ölümü üzerine Musul’a götürülmüş ve genç yaşta birçok savaşa katılarak tecrübe kazanmıştır. İmâdeddin Zengî’den ( h.520-541/m.1127-1146) sonra Musul Atabegi I. Seyfeddin Gâzi ile kuruluşu tamamlanan Zengîler, tarih sahnesinde önemli bir yer tutmuştur.
Zengîlerin Musul kolunun son Atabegi olan Nâsıreddin Mahmud (h.616-630 /m.1219-1233), kardeşi II. Nureddin Arslanşah’ın (h. 615-616/m.1218--1219) ölümü üzerine Atabeg olmuştur. Müzelerimizde Nâsıreddin Mahmud dönemi altın dinarlarına çok az rastlanması ve bilimsel çalışmaların sınırlı olması çalışmamızın önemini arttırmıştır.
Yaptığımız araştırmada, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi İslâmi sikke koleksiyonunda bulunan tüm Zengî Atabegliği sikkeleri incelenmiştir ve Zengîlerin Musul Atabegi Nâsıreddin Mahmud (h.616-630/m.1219-1233) dönemine ait 11 adet altın dinara rastlanmıştır. Altın dinarların üzerlerinde yer alan yazıtlar çevrildikten sonra ağırlık, ölçü (çap), incelemeleri yapılmıştır. Nâsıreddin Mahmud Dönemi (h.616-630/m.1219-1233) altın sikkelerinin figürsüz tasarımlarında Kur’an-ı Kerîm ayetlerine yer verildiğini görmekteyiz. Musul Atabegi Nâsıreddin Mahmud sikkelerinde Atabegin unvanı ile birlikte dönemin Abbâsi halifesinin adı ve unvanı ile tâbi oldukları Eyyubi Sultanının adı yer almaktadır

Anahtar Kelimeler

Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Zengî Atabegliği, Sikke, Nâsıreddin Mahmud

Gold Coın Samples From The Zengî Atabeg Nâsıreddin Mahmud Era Dısplayed At Ankara Anatolıan Cıvılızatıons Museum

Öz

The Zengis are an Atabeg State that centred in Aleppo and Mosul and ruled alJazeera, Eastern Anatolia and Syria. The fact that they were founded in Mosul caused them to be called by this name. Founder İmadeddin Zengî's father, Aksungur, served the Great Seljuk Empire during the reign of Sultan Alp Arslan and was decided by Sultan Melikşah to be the governor of Aleppo. Following the death of his father Aksungur, İmâdeddin Zengî was taken to Mosul and he gained experience by being part of many wars at a young age. After the foundations were laid by İmâdeddin Zengî, the foundation of Zengî Atabegs was completed by Mosul Atabeg Seyfeddin Gâzi I and the Zengis then went on to become an important part of history.
Nâsıreddin Mahmud, the last Atabeg of the Mosul branch of Zengis, become Atabeg after the death of his brother Nureddin Arslanşah II. There are not many samples of gold dinars from the Nâsıreddin Mahmud era in our museums and the number of related studies is also very limited. Therefore, the significance of our study has been further increased.
During our study, all the Zengî Atabeg coins found at the Ankara Anatolian Civilizations Museum’s Islamic coin collection have been examined and 11 gold coins from the Mosul Atabeg Nâsıreddin Mahmud era have been found. After translating the inscriptions found on them, the gold coins have been measured for weight and dimensions (diameter). In line with the coin tradition of the time, Nâsıreddin Mahmud era gold coins have been designed without figures and they include verses of Qur’an. Musul Atabeg Nâsıreddin Mahmud coins include the title of Atabeg as well as the names and titles of the Abbasid caliphs and the names of the ruling Ayyubid Sultans.

Anahtar Kelimeler

Ankara Anatolian Civilizations Museum, Zengî Atabeg State, Coin, Nâsıreddin Mahmud

Kaynakça

• Artuk, İ. ve Artuk C. (1971). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, (Cilt 1), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Alptekin, C. (1987). Erbil’de Bir Türk Beyliği -Beyteginliler-, Türklük Araştırmaları Dergisi, Marmara Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi, s.9.
• Avcı. C. (2006). Nâib, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt:32), İstanbul, s.312-313.
• Alp, G. (2018). Anadolu Medeniyetleri Müzesini Oluşturan Yapıların Restorasyon Süreçlerine Yönelik Bir Değerlendirme, Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Aydoğdu, G. (2018). Tarihi Olaylar Bağlamında Abbâsîler Dönemi Altın ve Gümüş Sikkeleri, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. s.56
• Butak, B. (1947). XI. XII. ve XII. Yüzyıllarda Resimli Türk Paraları, İstanbul, Pulhan Matbaası.
• Damalı, A. (2001). 150 Devlet 1500 Sultan İslam Sikkeleri, Nilüfer Damalı Eğitim Kültür ve Çevre vakfı Yayınları, İstanbul.
• Gök, H. İ. (2013). Musul Atabeyliği Zengiler (Musul Kolu 1146-1233), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Kollektif, (2005). Altının İktidarı, İktidarın Altınları, Yapı Kredi Para Koleksiyonu Altın Sikke Sergisi, Editör Oğuz Tekin, Proje Koordinatörü Şennur Şentürk İstanbul: YKY.
• Kök, B. (2003). Lü’lü’ Bedreddin, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 27), Ankara, s.257.
• M. Broome. (1985). A Handbook of Islamic Coins, London: Seaby.
• Şimşir, M. (2017). Cahiliye Dönemi Araplarında Para Ve İlk İslâm Paralarının Tedavüle Giriş Süreci, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı:18, s.273.
• Tekin, O. (2009), Sikke, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 37), İstanbul, s.179.
• Spengler, William F. Wayne G. Stayles (1996). Turkoman Figural Bronze Coins and Their Iconography, Vol.II, The Zengids, Lodi, Wisconsin Clios Cabinet.