XVI. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE TOSYA ŞEHRİ VE KIRSALINDA SU DEĞİRMENLERİ: TESPİT, SÜREÇ VE DEĞİŞİM

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 71 - 95, 15.03.2023

Ziya Çağrı Yazgan , İlker Yiğit

https://doi.org/10.30692/sisad.1205415

Öz

Sanayi Devrimi öncesi geleneksel tarım toplumları için hayati öneme sahip su değirmenleri bugün Anadolu’nun çoğu yerinde beşeri faktörler ve doğal süreçlerin etkisiyle işlevini yitirmiş ve harap olmuş birer kültürel miras unsurudur. Ancak su değirmenleri mimari yapısı, teknolojisi ve sosyo-ekonomik hayata etkisi itibariyle tarihin derinliklerine uzanan kadim bir geleneğin ürünüdür. Dolayısıyla su değirmenleri sahip olduğu mimari, teknolojik, mühendislik, coğrafi, kültürel vb. değerleri göz önüne alındığında farklı disiplinlerce çeşitli yönleriyle incelenmesi gerekir. Bu noktadan hareketle eldeki çalışmada Tosya’da bulunan su değirmenlerinin XVI. yüzyıldan günümüze kullanım şekilleri, mekânsal örüntüleri, zaman içerisinde yaşadığı değişim ve dönüşümün ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışma için gerekli veri setleri Tahrir (1579) ve Temettuat (1845) defterlerinden temin edilmiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde Tosya’da XVI. yüzyıl içerisinde 49, XIX. yüzyıla gelindiğinde 36 değirmenin mevcut olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Günümüzde Tosya şehri ve kırsalında yapısal ve biçimsel özelliklerini koruyan fakat aktif olarak kullanılmayan toplamda üç su değirmeni bulunmaktadır. Tosya şehri ve çevresinde, teknolojik gelişmeler, kırsal nüfusun azalışı, ulaşım şartlarının iyileşmesi ve değişen iklim koşullarına bağlı olarak su değirmenlerinin işlevini yitirdiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda araştırma sahasında bulunan su değirmenlerinin kültürel miras kapsamında değerlendirilip gerekli yapısal tadilat/tamiratın yapılması ve yeni bir işlev tanımlanması önem arz etmektedir. Ayrıca söz konusu unsurların gelecek nesillere aktarılabilmesi için sürdürülebilir ve bütüncül bir koruma stratejisi ile hareket edilmesinin bir zorunluluk olduğu değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi Coğrafya, Tosya, Su Değirmenleri, Kültürel Miras, Turizm

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

XVI. Watermills in Tosya City and Countryside from the Century to the Present: Identification, Process and Change

Öz

Water mills, which were of vital importance for traditional agricultural societies before the Industrial Revolution, are today a cultural heritage element that has lost its function and been devastated by the influence of human factors and natural processes in most of Anatolia. However, watermills are the product of an ancient tradition that goes deep into history in terms of its architectural structure, technology and impact on socio-economic life. Therefore, considering the architectural, technological, engineering, geographical and cultural values of water mills, it should be examined in various aspects by different disciplines. From this point of view, in this study, it is aimed to reveal the usage patterns, spatial patterns, change and transformation of water mills in Tosya from the 16th century to the present.The data sets required for the study were obtained from the Tahrir (1579) and Temettuat (1845) defters. As a result of the researches, it was learned that there were 49 mills in the 16th century and 36 mills in the 19th century in Tosya. Today, there are a total of 4 water mills in the city and countryside of Tosya, which preserve their structural and formal characteristics but are not actively used. It is understood that water mills have lost their function in Tosya city and its surroundings due to technological developments, decrease in rural population, improvement of transportation conditions and changing climatic conditions. In this context, it is important to evaluate the water mills in the research area within the scope of cultural heritage, to make the necessary structural modifications/repairs and to define a new function. In addition, it is considered that it is a necessity to act with a sustainable and holistic conservation strategy in order to transfer these elements to future generations.

Anahtar Kelimeler

Historical Geography, Tosya, Watermills, Cultural Heritage, Tourism

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• AYDEMİR, M. (2006). Yetinen Toplumdan Tüketen Topluma; Türkiye'de Modern Tüketim Kültürü'nün Tarihsel ve Toplumsal Gelişim Seyri. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (16), 201-214.
• AYHAN, F. (2019). Tosya İlçesinin Nüfus Özellikleri. B. Gonenegil, T. A. Ertek, İ. Akova ve E. Elbasi (Ed.) içinde, IstIstanbul International Geography Congress ProceedingsBook (s. 406-419). İstanbul, Türkiye: Istanbul University Press.
• BASALLA, G. (1988). Teknolojinin Evrimi. (C. Soydemir, Çev.). Tübitak: Ankara.
• BASAT, E. M. (2013). Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikte Koruyabilmek. Milli Folklor, 61, 61-71.
• BAŞKUTLU, S. (2022). Klasikten Moderne Osmanlı Değirmenciliği. Kadim, (3), 209-240.
• BENTLEY, J., ZIEGLER, H. & STREETS, H. (2015). Traditions&Encounters: A Global Perspective on the Past–From 1500 to the Present, 4.th edition, USA: McGraw-Hill Education.
• BİR, A. & KAYRAL, M. (1998). “Osmanlı Döneminde Anadolu’da Kullanıldığı Bilinen Alttan Çevirmeli Su Değirmenleri ve Su Kaldırma Düzenleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, (2), s.173-186.
• BOA, Maliye Nezareti Temettuat Defterleri (ML. VRD.TMT): 1141-1206
• BOCOCK, R. (1993), Consumption, Routledge: London.
• CEYLAN, S. (2014a). Kaybolmakta Olan Bir Kırsal Maddi Kültür Örneği: Su Değirmenleri (Ağlasun Örneği). Doğu Coğrafya Dergisi, 19(31), 65-82.
• CEYLAN, S. (2014b). Mamak (Çanaklı) Beldesinde (Ağlasun-Burdur) Geleneksel Yöntemlerle Sürdürülen Toprak Kap Üretiminin Kırsal Turizm Bağlamında İrdelenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 19 (32), 231-242.
• CHEVALIER, J.M. (2011), Huile: La Saisondesolives a Dejademarre (Oil: Olive Season has Started), Nice Matin. https://www.nicematin.com/faits-societe/huile-la-saison-des-olives-a-deja-demarre-368579.
• ÇORAPÇIOĞLU, G. (2016). Conservation of the Traditional Watermills in the Mediterranean Region of Turkey. Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, 6(3), 287-315.
• ÇORAPÇIOĞLU, G. Ö. & BİNAN, D. U. (2017). Su Değirmenlerine Yönelik Bir Belgeleme ve Koruma Yöntemi. Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi e-dergisi, 2(2), 228-248.
• Değirmen Teknolojilerinin Tarihsel Gelişimi ve Günümüz Teknolojileri (2016, 8 Haziran).
• https://www.milleral.com/tr/basin-bulteni/degirmen-teknolojilerinin-tarihsel-gelisimi-ve-gunumuz-teknolojileri/8
• DENİZ, T. & AYDIN, K. (2020). Somut Kültürel Miras Örneği: Ovacık (Karabük) Kışla Köyü Su Değirmeni. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(43), 111-122.
• DİLSİZ, H. (2010). 1844-1845 Yıllarına Ait Temettuat Defterlerine Göre Tosya Kazasın’nın Sosyo-Ekonomik Durumu (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi.
• EMECEN, F. M. (1989). XVI. asırda Manisa kazası. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara
• FUENTES JM., GARCIA A. I., AYUGA E. & AYUGA F. (2010). The Development of the Flour-Millingin Dustry in Spain: Analysis of its Historical Evolution and Archite Cturallegacy. Journal of Historical Geography. 37, 232-241.
• GENÇ, M. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. Ötüken Yayınları: İstanbul
• GİMPEL, J. (2005). Orta Çağ’da Endüstri Devrimi. TÜBİTAK Yayınları: Ankara.
• GÜMÜŞÇÜ, O. (2018). Tarihi Coğrafya ve Kültürel Miras. Erdem, 0 (75), 99-120.
• GÜRAN, T. (1998). 19. yüzyıl Osmanlı tarımı üzerine araştırmalar. Eren Yayınları: İstanbul.
• HOOKE, D. (1999). The Role of the Historical Geographer Today. Norsk Geografisk Tidsskrift-Norwegian Journal of Geography, 53(2-3), 61-70.
• ICOMOS-TICCIH (2011), “The Dublin Principles”. www.icomos.org/Paris2011/GA2011_ ICOMOS_TICCIH_joint_principles_EN_FR_final_20120110.pdf
• İZGİ, Ö. (1989). Çin Elçisi Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi. TTK Yayınları: Ankara.
• KAÇAR, M., BİR, A. & ACAR, M. Ş. (2012). Anadolu’nun Değirmenleri. 1. Baskı, Yem Yayınları: İstanbul. KARAKUL, Ö. (2007). Tarihî Çevrelerde Halk Mimarisi: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yaşama Mekânları. Millî Folklor, 75, 151-163.
• KARAKUL, Ö. (2011). A Holistic Approach to Historic Environments Integrating Tangible and Intangible Values Case Study: İbrahimpaşa Village in Ürgüp, (Unpublished Ph.D. Thesis in Architecture), METU, Ankara.
• KAYNAR, S. (2011). Kastamonu Vilayet Sâlnâmelerinde Tosya Kazası, 1869-1903, 1. baskı. Tosya Belediyesi: Kastamonu.
• KEKLİK, E. & KEKLİK, H. (2018). 1579 Tarihli Çankırı Mufassal Tahrir Defteri. Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları, Çankırı.
• KOÇ, Ü. (2004). XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Değirmenler. Türk Dünyası Araştırmaları 149: 181-189.
• KÖPRÜLÜ, O.F. & EMECEN, F. (1990). XVI. Asırda Manisa Kazası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989, XXVI + 362 sayfa. [Kitap Tanıtımı]. Belleten, 54, 899-900.
• LANDELS, J. G. (2000). Engineering in the Ancient World, Univercity of California Press: USA.
• ÖZCAN, D. (2014). XVI. Yüzyılda Çıldır Eyaleti Büyük Ardahan Sancağı'nda Su Değirmenleri ve Bezirhaneler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 24(24), 71-87.
• ÖZGÜÇ, N. & TÜMERTEKİN, E. (2014). Coğrafya: Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. Çantay Kitabevi: İstanbul
• ÖZTÜRK, Y. & YAZICIOĞLU, İ. (2002). Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Alternatif Turizm Faaliyetleri Üzerine Teorik Bir Çalışma. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (2). 183-195
• ÖZÜNEL, E. (2011). Kültür Turizminde “Yöresel” Ve “Otantik” Olanı Sorgulamak ve Tüketilmiş Mekânları Yeniden Üretmek Üzerine. Electronic Turkish Studies, 6(4), 255-262.
• ÖZÜNLÜ, E. E. & GÜMÜŞÇÜ, O. (2016). Osmanlı İmparatorluğu'nda İç Göç Aktörleri Olarak Çift-Bozanlar. Amme İdaresi Dergisi, 49(1). 29-56.
• STRABON, (1933). Antik Anadolu Coğrafyası, Geographia: XII-XIII-XIV, Arkeoloji ve Sanat Yayınları: İstanbul.
• SLOANE, E. (1995). Our Vanishing Landscape. Funk&Wagnalls: New York.
• Tarihi Değirmen Yangına Yenildi. (2022, 08 Ağustos). http://istamonu.com/haber-detay/1751/tarihi-degirmen-yangina-yenildi.
• TAŞ, B. (2006). Tosya İlçesinde Jeomorfolojik Birimlerin Arazi Kullanımı Üzerine Etkileri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1), 43-66. TOPRAK, Z. (1995). Tüketim Örüntüleri ve Osmanlı Mağazaları, Cogito: Dünya Büyük Bir Mağaza, 5, 25-28.
• Vekâleti, D. (1928). Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. Hilal Matbaası, İstanbul.
• YAKAR, M. & YAZICI, H. (2009). Emirdağ İlçesinde Göçlerin Tarım Alanlarına Etkileri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(2), 163-176.
• YİĞİT, İ. & YAZGAN, Z. Ç. (2021) Osmanlı Dönemi Bir Sanayi İşletmesi Olarak Değirmenler: Tosya Nahiyesi Örneği (1578/1579). Erdem, (81), 175-200.
• YOLOĞLU, A. & ZORLU, F. (2020). Türkiye’de Kırsallığın ve Kırsal Alanların Tanımlanması: Bir Yöntem Denemesi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 145-176.
• YÖRÜK, D. (2014). XVI. Yüzyılda Konya Kazasında Su Değirmenleri ve Bezirhaneler. Electronic Turkish Studies, 9(1). 637-655.