HZ. PEYGAMBER’İN DEVLET BAŞKANLARI VE YEREL LİDERLERLE HEDİYELEŞMESİ

Yıl 2018, Sayı: 4, 85 - 105, 25.06.2018

Ümit Eskin

Öz

Hediye ve hediyeleşme çok eski tarihlere uzanan
bir olgudur. Hediye, sevgi ve dostluk göstergesi olarak
karşılık beklemeden samimice verilen nesne demektir.
Hediye, her iki tarafa da birbirini hatırlatan bir araçtır
ve tarafları birbirine bağlar. Bunların yanında hediye
aynı zamanda diplomatik ilişkiler açısından da büyük
bir önem taşımaktadır. Bu makalede günümüzün
ilgi çeken konularından biri olan ve üzerine kültür
tarihi bağlamında pekçok çalışma yapılan hediyenin
Hz. Muhammed’in (s) peygamberlikle görevlendirilip
Medine’de siyasi bir güç haline gelmesinden sonra
çevredeki devletler ve yerel liderlerle diplomatik
ilişkilerinde önemli bir rol oynayan hediyeleşmeleri
hakkındaki rivayetleri ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

Hz. Muhammed, Hediye, Hediyeleşme, Tebliğ, Bizans

Kaynakça

• Ahmedî, Ali b. Hüseyin Ali, Mekâtibü’r-Resûl, 3c., Dâru Saab, Beyrut, [t.y.]
• Akpınar, Ali, “Hediye’nin Dini Temelleri”, Türk Kültüründe Hediye Sempozyumu, İstanbul, 2005, Yayınlanmamış Tebliğ.
• Algül, Hüseyin, “Himyerîler”, DİA, C. XVIII.
• el-Bağdadî, Ebü’l-Fedail Safiyyüddin Abdülmü’min İbn Abdülhak (ö. 739/1338), Merâsidü’l-Ittıla’ ala Esmâi’l-Emkine ve’l-Bika’, 3c., thk. Ali Muhammed Bicavi, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut, 1954.
• Bardakoğlu, Ali, “Hediye”, DİA, C. XVII.
• el-Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/892), Ensâbü’l-Eşrâf, 13c., thk. Riyad Zirikli, Süheyl Zekkâr, Dârü’l-Fikr, Beyrut, 1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), Delâilü’nNübüvve ve Ma’rifetu Ahvâli Sahibi’ş-Şeria, 7c., thk. Abdülmu’ti Kal’aci, Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1985.
• el-Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhalik el-Basri (ö. 292/905), el-Bahrü’z- Zehhâr=Müsnedü’l-Bezzâr, 18c., thk. Mahfuzurrahman Zeynullah, Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, Medine, 1988.
• el-Bîrûnî, Ebü’r-Reyhan Muhammed b. Ahmed el-Harizmi el-Bîrûnî (ö. 453/1061), el-Cemâhir fî Ma’rifeti’l-Cevâhir, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1984.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 256/870), Sahihi Buhârî ve Tercemesi, 15c., çev. Mehmed Sofuoğlu, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1989.
• Cevdet Paşa, Ahmed (ö. 1312/1895), Karşılaştırmalı Mecellei Ahkâmı Adliye (Mecelle Tadilleri ve Gerekçeleriyle Birlikte), haz. Ahmet Akgündüz, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2013.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd (ö. 400/1009), es-Sıhah Tacü’l-Luğa ve Sıhâhi’l-Arabiyye, 6c., thk. Ahmed Abdülgafur Attar, Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, Beyrut, 1990.
• el-Cürcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali el-Cürcânî (ö. 816/1413), et-Ta‘rîfât, thk. Muhammed Sıddık el-Minşavî, Darü’l-Fazile, Kahire, [t.y.]
• Çimen, Abdullah, “Belkıs’ın Hz. Süleyman’a Gönderdiği Siyasi Amaçlı Hediyeler”, Türk Kültüründe Hediye Sempozyumu, İstanbul, 2005, Yayınlanmamış Tebliğ.
• Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Pınar Yayınları, İstanbul 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi Ebû Davud es-Sicistani (275/889), Sünenu Ebû Dâvûd, 7c., thk. Şuayb el-Arnaut v.d., Dârü’r-Risâleti’l-Alemiyye, Beyrut, 2009.
• Ebü›şŞeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer b. Hayyan Ensari İsfahânî (ö. 369/979), Ahlâkü’n-Nebi ve Âdâbuhu, 4c., thk. Salih b. Muhammed Veneyyan, Dârü’l-Müslim, Riyad, 1998.
• Ertürk, Mustafa, “Ükeydir b. Abdülmelik”, DİA, C. XLII.
• el-Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevi, (ö. 370/980), Tehzîbü’l-Luğa, 15c., thk. Muhammed Abdünnaim Hafaci, Mahmûd Ferec Ukde, ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’-t-Tercüme, Kâhire, [t.y.]
• Fayda, Mustafa, “Cebele b. Eyhem”, DİA, C. VII.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr Ferâhidî (ö. 175/791), Kitâbü’l-Ayn, 4c., thk. Mehdi Mahzûmî, İbrâhim Samerrâî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• Hamidullah, Muhammed (ö. 1423/2002), el-Vesâiku’s-Siyâsiyye: Hz. Peygamber Döneminin Siyasi-İdari Belgeleri, çev. Vecdi Akyüz, Kitabevi, İstanbul, [t.y.]
• Hamidullah, Muhammed (ö. 1423/2002), İslam Peygamberi: Hayatı ve Faaliyeti, 2c., çev. Salih Tuğ, İstanbul, İrfan Yayınevi, 1990.
• el-Heysemî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman (ö. 807/1405), Mecmaü’z-Zevâid ve Menbaü’l-Mevâid, 10c., thk. Hüsameddin Kudsî, Mektebetü’l- Kudsi, Kâhire, 1967.
• İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah (ö. 257/871), Fütûhu Mısr ve’l-Mağrib, 2c., thk. Abdülmünim Amir, el-Heyetü’l-Amme li Kusuri’l-Amme, Kahire, [t.y.]
• İbn Berrecân, Ebü’l-Hakem Abdüsselam b. Abdirrahman b. Muhammed (ö. 536/1142), Şerhu Esmâillahi’l-Hüsnâ, 2c., thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2010.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdî el-Basrî (ö. 321/933), el-İştikâk, thk. Abdüsselam Muhammed Hârun, Mektebetü’l-Hanci, Kâhire, 1958.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed İbn Habîb İbn Ümeyye b. Amr el-Haşimi el-Bağdadî (ö. 245/860), el-Münemmak fî Ahbâri Kureyş, 2c., tsh. Hurşid Ahmed Faruk, Âlemü’lKütüb, Beyrut, 1985.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449), el-İsâbe fî Temyizi’s-Sahabe, 8c., thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz; Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, 1995.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik (ö. 213/828) es-Sîretü’n- Nebevî, 4c., thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî, Darü’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1990.
• İbn Kayyim, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim el-Cevziyye (ö. 751/1350), Zâdü’l-Me’âd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, 5c., thk. Şuayb el-Arnaut, Abdülkadir Arnaut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1981.
• İbn Kayyim, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim el-Cevziyye (ö. 751/1350), Zâdü’l-Me’âd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, 5c., thk. Şuayb el-Arnaut, Abdülkadir Arnaut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1981.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî (ö. 276/889), el-Maarif, thk. Servet Ukkaşe, Dârü’l-Maârif, Kahire, 1969.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Meni’ Zührî (ö. 230/845), Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr = et-Tabakâtü’l-Kübrâ, 11c., thk., Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hanci, Kâhire, 2001.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Meni’ Zührî (ö. 230/845), Kitâbü’t-Tabakati’l-Kebir, 11c, Ed. Adnan Demircan, çev. Musa Kazım Yılmaz v.d., Siyer Yayınları, İstanbul, 2014.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail (ö. 458/1066), el-Muhkem ve’l-Muhîtü’l-A’zam fi’l-Luğa, 12c., thk. Abdüssettar Ahmed Ferrac, Câmiatu Devli’l-Arabiyye el-Munazzamatü’l-Arabiyye li’t-Terbiyye ve’s-Sekâfe ve’l-Ulum Ma’hedü’l- Mahtutati’l-Arabiyye, Kahire, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî (ö. 597/1201), el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem, 19c., thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata v.d., Dârü’lKütübi’lİlmiyye, Beyrut, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’lHasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (ö. 630/1233), Üsdü’l-Gâbe fî Ma’rifeti’s-Sahabe, 8c., thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcûd, Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (ö. 630/1233), el-Kâmil fi’t-Tarih, 13c., Dâru Sadır ; Dâru Beyrut, Beyrut, 1965.
• el-İsfahânî, Ali b. Hüseyin b. Muhammed Ebü’l-Ferec (ö. 356/967), Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnan Davudi, Dârü’l-Kalem, Dımaşk, 1992.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak İsfahânî Ebû Nuaym (ö. 430/1038), Sıfatü’l-Cenne, 3c., thk. Ali Rıza Abdullah, Dârü’l-Me’mun li’t-Türas, Dımaşk, 1995.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak İsfahânî Ebû Nuaym İsfahânî (ö. 403/1038), Ma’rifetü’s-Sahabe, 4c., thk. Adil b. Yusuf el-Azzazi, Medarü’l-Vatan, Riyad, 2011.
• Kapar, M. Ali, Hazreti Muhammed’in Müşriklerle Münasebeti, İlim Yayınları, İstanbul, 1987.
• Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul, 1995.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi Müslim b. el-Haccac, (ö. 261/875) Sahihi Müslim ve Tercemesi, 8c., çev. Mehmed Sofuoğlu, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1970.
• en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hakim (ö. 405/1014), el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, 4c., thk. Mustafa Abdülkadir Ata, Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1990.
• Özkuyumcu, Nadir, “Mukavkıs”, DİA, C. XXXI.
• Öztürk, Levent, “Necâşi”, DİA, C. XXXII.
• Öztürk, Levent, İlk Hicret Habeşistan, Siyer Yayınları, İstanbul, 2015.
• Sakarya, Candan Işıl, “Türk Kültüründe Hediyeleşme Geleneği ve Hediyeler”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006, Ankara.
• es-Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed (ö. 581/1185), er-Ravzü’l-Ünüf fî Şerhi’s-Sireti’n-Nebeviyye li-İbn Hişâm, 4c., thk. Abdullah Minşavi, Dârü’l-Hadîs, Kahire, 2008.
• eş-Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf Sâlihî (ö. 942/1536), Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd fî Sîreti Hayri’l-İbâd, 12c., thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd Ali Muhammed Muavviz, Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, 1993.
• Topaloğlu, Bekir, “Hâdî”, DİA, C. XV.
• el-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vakıd el-Eslemî (ö. 207/823), el-Megâzî, 3c., thk. Marsden Jones, Dârü’l-Alemî, Beyrut, 1989.
• el-Ya’kubî, İbn Vazıh Ahmed b. İshak b. Ca’fer (ö. 292/905), Tarihü’l-Ya’kubî, 2c., thk. Dâru Sadır, Beyrut, 2010.
• Yardım, Ali, “Düldül”, DİA, C. X.