Sünnî ve Şiî Siyaset Anlayışının Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin İmajına Yansıması

Yıl 2021, Sayı: 10, 93 - 117, 01.07.2021

Mücahit Yüksel

Öz

Tarihi olayları ön yargılı ve taraflı değerlendirmek, eksik ve yanlış sonuçlara
sebep olacaktır. Bununla birlikte kişilerin benimsedikleri ön kabüller, bütüncül bakışın önündeki en büyük engellerden biridir. Hz. Osman’ın öldürülmesinin ardından yaşanan süreç, birçok fırka ile birlikte Şîa’nın da ortaya
çıkışına sebep olmuştur. Süreç içerisinde karakteristik özelliğe sahip bazı
olaylar, Şîa’nın fikir dünyasında önemli rol oynamıştır. Sonraki dönemlerde
tarih, “Hz. Ali’nin, nass ile halife tayin edildiği” anlayışını benimseyen Şîa ile
ona karşı sağlıklı bir siyaset anlayışı ortaya koymaya çalışan Sünnî anlayış
arasındaki rekâbete tanıklık etmiştir. Zira Şiî anlayışın aksine Sünnî anlayış,
kaostan uzak durmayı ve sükûneti tercih eden bir siyaseti benimsemiştir.
Bu makalede, Şiî ve Sünnî siyaset anlayışının temel özellikleriyle ilgili genel
tespitler ve ardından da bu anlayış çerçevesinde onların, Hz. Hasan ve Hz.
Hüseyin’e yükledikleri anlam üzerinde durulacaktır. Bu, siyasî anlayışların
algılar üzerindeki etkisini görme ve tarihî olayları objektif şekilde değerlendirebilme noktasında büyük katkı sağlayacaktır. Çalışmanın konusuna
uygun olarak tasvir edici ve analitik yöntem kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Ehl-i Sünnet, Şîa, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin

The Sunni and Shiite Political Understanding and Its Reflection on the Image of Hasan and Husain

Öz

Evaluating historical events biased and biased will cause incomplete and
wrong results. However, the pre-assumptions adopted by people are one
of the biggest obstacles to a holistic view. The process that took place after
the murder of Osman caused the emergence of Shia along with many factions. Some events that have characteristic features in the process played
an important role in the intellectual world of Shia. In the following periods,
history witnessed the rivalry between the Shia, which adopted the understanding that “Ali was appointed as the caliph by his nass” and the Sunni
understanding that tried to put forward a healthy political understanding
against him. Because, contrary to the Shiite understanding, the Sunni understanding adopted a politics that preferred to stay away from chaos and
calm. In this article, the general determinations about the basic features of
the Shiite and Sunni understanding of politics and then the meaning they
attribute to Hasan and Huseyin within the framework of this understanding
will be discussed. This will make a great contribution to seeing the effect
of political understandings on perceptions and evaluating historical events
objectively. Descriptive and analytical methods are used in accordance with
the subject of the study.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ahl as-Sunnah, Shia, Hasan b. Ali, Hussein b. Ali

Kaynakça

• Abduşşâfî, Muhammed Abdullatif. el-Âlemu’l-İslâmî fi’l-asri’l-Umevî,. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2008.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned-i Ahmed. 50 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 4. Basım, 1983.
• Apak, Adem. “Cennet ehlinin gençleri: Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 23 (2014), 74-78.
• Ardoğan, Recep. “Teorik temeller ve tarihsel gerilimler arasında İslam kültüründe siyasal muhalefet”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2004), 171-189.
• Avde, Abdülkadir. et-Teşrîuʻl-cinâî’l-İslâmî mukârinen bi’l-kānûni’l-vazʻî,. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, ts.
• Azimli, Mehmet. Hasan ve Muâviye. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Beğavî, Ebu’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Abdülazîz İbnü’l-Merzubân b. Sâbûr b. Şâhinşâh. Mu῾cemu’s-sahâbe. thk. Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Ceknî. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dâru’l-Beyân, 2000.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Cümel min ensâbi’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim İbnü’l-Muğîre. et-Tarihu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Usmâniyye, ts.
• Caʻferiyân, Resûl. el-Hayâtu’l-fikriyye ve’s-siyasiyye li-eimmeti Ehli’l-beyt. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hak, 1994.
• Çağrıcı, Mustafa. “Fitne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Daftary, Farhad. Şiî İslâm tarihi. çev. Ahmet Fethi Yıldırım. İstanbul: Alfa Tarih Yayınları, 2016.
• Demircan, Adnan. “Hz. Hasan ve halîfeliği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1995), 81-109.
• Demircan, Adnan. İslâm tarihinin ilk asrında iktidar mücadelesi. İstanbul: Beyan Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Dîneverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbâru’t-tıvâl. thk. Abdulmun῾im Âmir. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî-Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâhu, Kahire, 1960.
• Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe. el-Maârif. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2011.
• Ebû Zehra, Muhammed. Mezhepler tarihi. çev. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2011.
• Ebu’l-Meʻâlî el-Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Gıyâsü’l-ümem fî iltiiyâsi’z-zulem. thk. Abdulazîm ed-Dîb. Riyâd: Mektebetü İmam el-Haremeyn, 2. Basım, ts.
• Ecer, Ahmet Vehbi. “Şia ve doğuşu”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 131-142.
• Er, İbrahim Halil. Siyasal İslâm düşüncesinin doğuşu ve devlet. İstanbul: Mevsimler Yayınevi, 2016.
• Fauzi, M. Najjar. “Fârâbi’nin siyâsi felsefesi ve Şiilik”. çev. Mehmet Dağ. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/ (1975), 293-306.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İslâm tarihinde Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin dönemleri (Mezhepler tarihi açısından bir tedkik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/ (1983), 353-370.
• Halife b. Hayyât. Tarihu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Umerî. Dımeşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem-Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1397.
• Hitti, Philip K. Siyasî ve kültürel İslâm tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Hüseyin, Taha. el-Fitnetü’l-kübrâ. 2 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me῾ârif, ts.
• Işş, Yûsuf. ed-Devletü’l-Ümeviyye. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1985.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed. el-İstîâb fî maʻrifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım Ali İbnü’l-Hasen b. Hibetullah. Tarihu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Asem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed. el-Fütûh. thk. Ali Şîrî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Evdâ, 1. Basım, 1991.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Divanu’l-mübtede’ ve’l-haber fî tarihi’l-Arab ve’l-Berber ve men âsarahum min zevi’ş-şe’ni’l-ekber. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1988.
• İbn Hallikān, Ebu’l-Abbâs Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebû Bekr. Vefeyâtü’l-aʻyân ve enbâu ebnâi’z-zaman. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1900.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kuraşî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Andulmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1. Basım, 1997.
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Ya῾kūb. Tecâribü’l-ümem ve te῾âkubu’l-himem. thk. Ebu’l-Kâsım İmamî. 7 Cilt. Tahran: Serûş, 2. Basım, 2000.
• İbn Saʻd, Ebû Abdullah Muhammed. el-Cüz’ü’l-mütemmim li-tabakâti İbn Saʻd. thk. Muhammed b. Sâmil es-Sülemî. 11 Cilt. Mektebetü’s-Sıddik: 1993, Taif., ts.
• İbn Tiktakā, Muhammed b. Ali b. Tabâtabâ. el-Fahrî fi’l-âdâbi’s-sultâniyye ve’d-duveli’l-islâmiyye. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbnü’l-Abrî, Grigoros İbn Ehrûn b. Tûmâ el-Maltî. Tarihu muhtasari’d-düvel. thk. Antuvan Sâlihânî el-Yesû῾î. Beyrut: Dâru’ş-Şark, 3. Basım, 1992.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Abdillah b. Ahmed. el-Avâsım mine’l-kavâsım fî tahkîki mevâkıfı’s-sahâbe ba’de vefati’n-Nebî (sav). thk. Muhibbuddin el-Hatîb. Saydâ-Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 2013.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-tarih. thk. Ömer Abdusselam Tedmürî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1. Basım, 1997.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin. Üsdü’l-gābe fî maʻrifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavvid, Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbnü’l-Ferrâ, Ebû Yaʻlâ Muhammed İbnü’l-Hüseyn b. Muhammed b. Halef, Muhammed Hâmid el-Fekî. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2000.
• İbnü’l-İmâd, Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmud el-Arnaût. 11 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1986.
• İclî, -Hasen Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Tarihu’s-sikât. Mekke: Dâru’l-Bâz, 1984.
• İsfehânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak b. Musa b. Mehrân. Maʻrifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yusuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1998.
• İsfehânî, Ebu’l-Ferec Ali b. el-Hüseyin. Mekātilu’t-Tâlibîn. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Kapar, Mehmet Ali. “Hz. Hasan’ın halifeliği ve Hasan-Muaviye andlaşması”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1997), 67-80.
• Kutlu, Sönmez. Tarihsel din söylemleri üzerine zihniyet çözümlemeleri. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Makdîsî, Ebû Hâmid Muhammed b. Halil. Mukaddimetü risâle fi’r-reddi ale’r-Râfıza. thk. Abdülvehhâb Halilurrahman. Bombay: Dâru Selefî, 1983.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdadî. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mes῾ûdî, Ebu’l-Hasen Ali İbnü’l-Hüseyn b. Ali. et-Tenbîh ve’l-işrâf. thk. Abdullah İsmail es-Sâvî. Kahire: Dâru’s-Sâvî, ts.
• Mescidcami, Muhammed. Şia ve Ehli sünnette siyasî düşünce zeminleri. çev. İsmail Bendiderya. İstanbul: Tesnim Yayıncılık, 2018.
• Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasen Ali İbnü’l-Hüseyn b. Ali. Murûcu’z-zeheb ve meâdinu’l-cevher. thk. Charles Pellat. 5 Cilt. Beyrut: Dâriratu Menşûrati’l-Câmiati’l-Lübnaniyye, 1970.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu’l-Müslim. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. Riyâd: Dâru Taybe, 1426.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-luğât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Öz, Şaban. Sahâbe sonrası iktidar mücadelesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Özkan, Mustafa. “Kerbela’dan önce Hz. Hüseyin’i doğru anlamak”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1-2 (2010), 87-109.
• Reşid Rıza, Muhammed. el-Hilâfet. Kahire: ez-Zehrâ li’l-Aʻlâmi’l-Arabî, ts.
• Sallâbî, Ali Muhammed. Hz. Hasan. çev. Harun Ünal vd. İstanbul: Ravza Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Sarıcık, Murat. “Kerbelâ olayında el-Hurr b. Yezid ve Hz. Hüseyin’le mücadelesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1995), 103-148.
• Seyithanoğlu, Kenan (ed.). Doğuştan günümüze büyük İslâm tarihi. 14 Cilt. İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
• Söylemez, M. Mahfuz. “Hz. Hasan’ın hilafeti Muaviye’ye devrinin arkaplanı”. İslâmî Araştırmalar 14/3-4 (2001), 456-468.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed, Mustafa Öz. Milel ve nihal. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Taberî, Ebû Ca῾fer Muhammed b. Cerîr. Sahîhu ve daîfu tarihi’t-Taberî. thk. Muhammed b. Tahir el-Berzencî. 13 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2007.
• Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. Tarihu’l-ümem ve’l-mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1407.
• Takkûş, Muhammed Süheyl. et-Târîhu’l-İslâmî el-vecîz. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 5. Basım, 2011.
• Temîmî, Ebu’l-Arab Muhammed b. Ahmed b. Temîm. el-Mihen. thk. Ömer Süleyman el-Ukaylî. Riyâd: Dâru’l-Ulûm, 1984.
• Uludağ, Süleyman. İslâm-siyaset ilişkisi. İstanbul: Dergah Yayınları, 4. Basım, 2016.
• Varol, Bahaüddin. Hz. Hasan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Velî, Abdülazîz Muhammed Nûr. Şîa ve tarihi rivayetler. çev. Mücahit Yüksel. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Ya‘kūbî, Ahmed b. Ebû Ya‘kūb b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâdıh. Tarihu’l-Ya‘kūbî. thk. Abdulemir Mihnâ. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî, 2010.
• Yiğit, İsmail. Emevîler. İstanbul: İsam Yayınları, 2016.
• Zehebî, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kāymâz. el-Iber fî haberi men gaber. thk. Ebû Hacer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kāymâz. Siyeru aʻlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vdgr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.