Alâ b. Hadramî’nin İdarî, Siyasi, İktisadi ve Askeri Alanlardaki Faaliyetleri

Yıl 2022, Sayı: 13, 129 - 152, 01.07.2022

Mustafa Çavuşoğlu

https://doi.org/10.56288/siyer.1076093

Öz

Her biri, ayrı özellik ve değere sahip İslâm’ın ilk nesli olan sahâbe içerisinde farklı şahsiyetleri tanımış olmak, o dönemin fotoğrafını çekmeyi ve bazı çıkarımlarda bulunmayı kolaylaştırmaktadır. Bu bağlamda birçok sahâbî araştırmaya konu olmuştur. Bu çalışma, bu alanda yapılan araştırmalara katkı sağlamayı ve o döneme farklı açıdan ışık tutmayı hedeflemektedir. Sahâbe, öncelikle Hz. Peygamber’in eğitiminden geçmiş, dinin emir ve yasaklarını bizzat ondan öğrenmiştir. Sahâbe, bu eğitim sayesinde günü geldiğinde Hz. Peygamber’in kendilerine vermiş olduğu kadılık, kâtiplik, elçilik, valilik, komutanlık vb. bürokratik görevleri hakkıyla yerine getirmiştir. Bu çalışmada, Hadramût bölgesi kabilelerinden Kinde’ye mensup olup erken dönemde Müslüman olan, Hudeybiye antlaşmasından sonra tarihî olaylarda karşımıza çıkmasına rağmen, sahip olduğu vasıflar sayesinde Hz. Peygamber’in Medine’de kurduğu devletin siyasî, idarî ve iktisadî kadrolarında yer alan Alâ b. Hadramî incelenmiştir. Hz. Peygamber, Alâ b. Hadramî’yi sahip olduğu bazı vasıflar nedeniyle, bir göreve atanmak için sadece okuma yazma bilmenin yeterli olmadığı, mutlak liyakatin esas olduğu bir dönemde bazı resmî vazifelerle görevlendirmiştir. Araştırmada Alâ b Hadramî hakkında farklı kaynaklardaki veriler bir araya getirilerek gerek Hz. Peygamber gerek Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer dönemlerinde ifa ettiği bürokratik görevler hakkında tartışmalara sebep olan bazı konular analiz edilerek aydınlatılmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Asr-ı Saadet, Alâ b. Hadramî, Sahâbî, Kâtip

Alâ b. Hadrami's Activities in Administrative, Political, Economic and Military Areas

Öz

Knowing different personalities among the Companions, the first generation of Islam, each of which has different characteristics and values, makes it easier to make some inferences by taking pictures of that period. In this context many Companions have been the subject of studies. This study aims to contribute and light the research in this field. The Companions, first of all, were educated by the Prophet himself and learned the orders and prohibitions of religion from him. Thanks to this training they received, the companions fulfilled the bureaucratic duties such as the qadi¬ship, clerkship, embassy, governorship, commandership etc., that the Prophet had given them when the day came. In this study, al-‘Alā’ al-Haḍramī, who belongs to the Kinda tribe of the Hadramut region, and a Muslim in the early period, although we encounter him in historical events after the Hudaybiye treaty, he took part in the political, administrative and economic cadres of the state established by the Prophet in Medina due to his qualities, has been searched. The prophet assigned al-‘Alā’ al-Haḍramī to some official duties, due to some of his qualifications, at a time when it was not sufficient to be able to read and write only to be appointed to a task, but absolute merit was essential. In the research, some of the issues that caused debate about the bureaucratic duties he performed during the period of the Prophet, Abu Bakr and Umar will be analyzed and will be tried to be clarified bringing the data about al-‘Alā’ al-Haḍramī from different sources together.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Age of Bliss, al-‘Alā’ al-Haḍramī, Companion, Clerk.

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus. “Humus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/369-370. İstanbul: Divantaş, 1998.
• A‘zamî, Muhammed Mustafa. “Asr-ı Saâdette Yazı ve Vahiy Kâtipleri”. çev. Durak Pusmaz. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm. ed. Vecdi Akyüz. 381-408. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• A‘zamî, Muhammed Mustafa el-. Küttâbü’n-Nebî. Beyrût: y.y., İlaveli Altıncı Baskı., 2003.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-büldân. thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ‘ - Ömer Enîs et-Tabbâ‘. Beyrût: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
• Cehşiyârî, Ebî Abdillah Muhammed b. abdillah. Kitâbü’l-vüzerâ ve’l-küttâb. thk. Hasan ez-Zeyn. Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-Hadis, 1988.
• Çavuşoğlu, Mustafa. “Üseyd b. Hudayr’ın Hz. Ebû Bekir’in Halife Seçilmesindeki Rolü Üzerine Bir Değerlendirme = On the Role of Usayd b. Khudayr in the Election of Abu Bakr as A Caliph”. İslâm San’at Tarih Edebiyat ve Mûsıkîsi Dergisi (İSTEM) 24 (2014), 209-221.
• Emîn, Ahmed. Fecru’l-islâm,. Beyrût: y.y., 1969.
• Erkal, Mehmet. “Asr-ı Saâdette Vergi”. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm. ed. Vecdi Akyüz. 179-239. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Erkal, Mehmet. “Ganîmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/351-354. İstanbul: Divantaş, 1996.
• Halebî, Ali b. Burhâneddin. İnsânü’l-ʿuyûn fî sîret-i emîni’l-me’mûn. thk. Seyyid Ahmed ez-Zeynî Dahlân. 3 Cilt. Mısır: Muhammed Efendi Mustafa matbaası, ts.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem Ziyâ ‘Umerî. Riyâd: Dâru Taybe, 2. Basım, 1985.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Kitâbü’t-Tabakât. thk. Ekrem Ziyâ ’Umerî. Bağdâd: Matbaatü’l-’Ânî, 1967.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti). çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 5. Basım, 1991.
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endelûsî. el-Ikdü’l-ferîd. Beyrût: Mektebetü’l-Nehzatü’l-Mısriyye, 2. Basım, ts.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-İstî’âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bîcâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1992.
• İbn Habîb, Ebû Câfer Muhammed (v. 245/887). Kitâbu’l-muhabber. Thk. İlse Lichtenstadter. Beyrût: Dâru’l-Afâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ebi’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Ali el-Kinânî el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. thk. İbrâhîm ez-Zeybek - ‘Âdil Mürşid. 4 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 2014.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ebi’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Ali el-Kinânî el-Askalânî, (v. 852/1448-1449). el-İsâbe fî temyizi’s-sahabe. Mısır: Yayıncı yok, 1939.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. Cevâmiʿu’s-sîre ve hamsü resâʾile uhrâ. thk. İhsân Abbâs - Nâsırudin el-Esed. Mısır: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlûddin Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî. Beyrût: ed-Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 3. Basım, 1990.
• İbn Hurdazbeh, Ebü’l-Kāsım Ubeydullāh b. Abdillâh b. Hurdâzbih (öl. 300/912-913). el-Mesâlik ve’l-memâlik. Ebi’l-Ferec Kudâme b. Caferin Kitâbu’l Harac İsimli Eserinden Derleme. ed. M. J. De Goeje. y.y.: Brill Matbaası, 1889.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdülkâdir Arnavut - Ma’rûf Beşâr ’Ivâd. 20 Cilt. Beyrût: Dâr-u İbn Kesîr, Özel Baskı., 2015.
• İbn Kuteybe, Ebî Muhammed Abdullah b. Müslim (v.276/889). el-Meâ‘rif. Thk. Muhammed İsmail Abdullah es-Sâvî. Beyrût: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1980.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Hâşimî ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. U‘yunu’l-eser fî funûni’l-megâzî ve’ş-şemâil ve’s-siyer. thk. Muhammed el-‘İd el-Hatrâvî - Muhyiddîn Mestû. 2 Cilt. Medîne-Dımaşk: Mektebetü Dâru’t-Türâs-Dâru İbn Kesîr, ts.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Ebi’l-kerem Muhammed b. Muhammed b. Ebî Abdülkerîm b. Abdilvâhıd eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târih. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2012.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. 1 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Kalkaşandî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ali. Nihâyetü’l-ereb fî ma’rifeti ensâbi’l-arab. thk. İbrahim İbyârî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbü’l- Benânîn, 2. Basım, 1980.
• Kallek, Cengiz. “Asr-ı Saâdette Devlet Piyasa ilişkisi”. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm. 403-473. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Kapar, Mehmet Ali. “Asr-ı Saâdette Müşrikler ve Müşriklerle İlişkiler”. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm. 367-375. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Keftâr, Ahmed el-. Sîret-ü Rasûlillah. Dımeşk: Dâru-Nûr, 1993.
• Kehhâle, Ömer Rızâ b. Muhammed b. Râğıb b. Abdulğaniy el- (öl. 1408/1987). Mu’cemu kabâili’l-arab el-kadîme ve’l-hadîse. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 7. Basım, 1994.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebîr. et-Terâtibü’l-idâriyye ve’l-amâlât ve’s-sınâât ve’I-metâcir ve’l-hâle-tül-ilmiyye elleti kânet alâ ahdi te’sîsil-medineti’l-îslâmiyye fi’I-Medînetîl-münevvereti’l-ilmiyye. Beyrût: Dâru’l-Erkam, 2. Basım, 1993.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Kâtip”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/53-55. Ankara: Divantaş, 2002.
• Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali Abdülkâdir b. Muhammed. el-İmtâʿu’l-esmâʿ. thk. Muhammmed Abdülhamîd en-Nümeysî. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1999.
• Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Hüseyin. et-Tenbîh ve’l-işrâf. thk. Abdullah İsmaîl es-Sâvî. Kâhire: Mektebetü’ş-Şarkı’l-İslâmiyye, 1938.
• Mizzî, Hâfız Cemâlüddîn Ebû’l-Haccâc Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâʾir-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Nuveyrî, Ahmed b. Abdulvehhâb b. Muhammed b. Abduddâim el-Kuraşî (v. 773). Nihâyetü’l-ereb fî funûni’l-edeb. Kâhire: Dâr el-Kütüb el-İlmiyye, 1423.
• Önkal, Ahmet. “Alâ b. Hadramî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/310. İstanbul: Divantaş, 1989.
• Özkuyumcu, Nadir. “Hilf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/29-30. İstanbul: Divantaş, 1998.
• Poyraz, Mevlüt. “Alâ’ b. el-Hadramî’nin İslâm Tarihindeki Yeri = The Place of Alâ b. al-Hadrami in the History of Islam”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED) 52 (2019), 311-333.
• Süheylî, Ebi’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed b. ebi’l-Hasen el Has’amî. er-Ravzü’l-ünüf fî tefsîri’s-Sîreti’n-nebeviyyeti li’bni Hişâm. thk. Tâhâ Abdürraûf Sa‘d. 4 Cilt. y.y.: el-Hâc Abdüsselâm b. Muhammed b. Şukrûn, 1971.
• Şen, Ziya. “Vahiy Kâtipliği Müessesesi”. Ondokuz Mayıs üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Yayınları 30 (2011), 185-210.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Maârif, 2. Basım, 1967.
• Uludağ, Süleyman. “Vera’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/49-50. İstanbul: Divantaş, 2013.
• Vâkıdî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer Vâkıd. Kitâbü’l-Megâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1966.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. Cafer b. Vehb İbn Vâzıh (v.292/905). Târihu’l-Ya’kûbî. Thk. Abdü’l-Emîr Mühennâ. Beyrût: Şirketü’l-A’lâmî, 2010.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Muʿcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1977.
• Yeniçeri, Celal. “Asr-ı Saâdette Devlet Bütçesi”. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm. 245-395. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1982.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, (v.748/1374). Târihu’l-İslâm. Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbü’l-Arabî, 2. Basım, 1997.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm Kâmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-’İlmü’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.