Kureyş’in Batınlarından Benî Mahzûm ve Tarihî Süreçteki Konumu

Yıl 2022, Sayı: 13, 35 - 60, 01.07.2022

Mücahit Yüksel

https://doi.org/10.56288/siyer.1100174

Cited By: 2

Öz

Câhiliye döneminde Arap Yarımadası’ndaki hâkim anlayış, asabiyet; bu anlayışın sosyal hayattaki yansıması ise kabilecilik şeklindeydi. İnsanlar, farklı statülerdeki kabilelere mensup olmak zorundaydı. Zira kabile dışında kalan insanın hayatı her an tehlikedeydi. Bu sebeple bölgeye dışarıdan gelen insanlar da ilk etapta mutlaka bir kabilenin himayesine girmenin yolunu aramaktaydı. Nitekim herhangi bir kabilenin liderliğini kabul etmeyen Mekke toplumunda idarî görevlerin paylaşıldığı ve başkanlığın olmadığı görülmektedir. Bununla birlikte Kusay b. Kilâb’ın faaliyetlerinin ardından Kureyş’in belirgin bir ağırlığı göze çarpmaktadır. Benî Mahzûm, Kureyş’e mensup on kabileden biridir. İslâm tarihi kaynakları incelendiği takdirde bu kabileye mensup olan kişilerin, İslâm davetine karşı farklı tepkiler verdikleri görülmektedir. Zira Hz. Peygamber’e düşmanlık yapanlar olduğu gibi ona destek olanlar da mevcuttur. Bu makalede, Benî Mahzûm kabilesinin, câhiliye döneminden başlayarak İslâm sonrası döneme kadarki olaylarda sergilediği tutum ele alınmaktadır. Zira konu, dönemin koşullarının anlaşılması ve İslâm davetinin, kabilecilik anlayışıyla teması açısından önem arz etmektedir. Konunun özelliğine uygun olarak makalede betimleyici, analitik ve tümevarımcı yöntem takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Arap Yarımadası, Kabile, Benî Mahzûm, Ebû Cehil

Banū Makhzūm From The Tribes of Quraysh And Its Position in the Historical Process

Öz

During the Age of Ignorance, the dominant understanding in the Arabian Peninsula was bigotry, and the reflection of this understanding in social life was tribalism. People had to belong to tribes of different status. Because the life of the people outside the tribe was always in danger. For this reason, the people who came to the region from outside were also looking for a way to enter the protection of a tribe in the first place. As a matter of fact, it is seen that the administrative duties are shared and there is no presidency in the Meccan society, which does not accept the leadership of any tribe. However, after the activities of Qusayy b. Kilāb, a significant weight of Quraysh stands out. Banū Makhzūm is one of the ten tribes of Quraysh. When the sources of Islamic history are examined, it is seen that the members of this tribe reacted differently to the invitation of Islam. For, just as there are those who are hostile to the Prophet, there are also those who support him. In this article, the attitude of the Banū Makhzūm tribe in the events starting from the period of ignorance and up to the post-Islamic period is discussed. Because the subject is important in terms of understanding the conditions of the period and the contact of the Islamic call with the understanding of tribalism. In accordance with the nature of the subject, descriptive, analytical and inductive methods were followed in the article.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Arabian Peninsula, Clan, Banū Makhzūm, Abū Jahl.

Kaynakça

• Afğânî, Saîd b. Muhammed b. Ahmed. Esvâku’l-Arab fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1380.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîḫu’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Askerî, Ebû Ahmed el-Hasen b. Abdullah b. Saîd b. İsmail. Tashîfâtü’l-muhaddisîn. thk. Mahmûd Ahmed Mîre. 2 Cilt. Kahire: el-Matbaatu’l-Arabiyyetü’l-Hadîse, 1402.
• Bâ Mahreme, Abdullah Tayyib. Kılâdetü’n-nahr fî vefeyâti aʻyâni’d-dehr. thk. Bû Cum‘a Mükrî, Hâlid Zevârî. 6 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2008.
• Bağdadi, Safiyyü’d-din Abdü’l-mü’min b. Abdül’l-hakk. Merasidü’l-ıttıla’ alâ esmai’l-emkine ve’l-bika’. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
• Belâdî, Âtik b. Ğays. Mu῾cemu meâlimi’l-Hicâz. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2. Basım, 2010.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Cümel min ensâbi’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâb. Câbir b. Dâvûd. Fütûḥu’l-büldân. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 1998.
• Berû, Tevfîk. Tarihu’l-Arabi’l-kadîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 2001.
• Endelüsî, İbn Saîd. Neşvetü t-tarb fi tarîhi câhiliyyeti l-arab. thk. Nusret Abdurrahman. Ammân: Mektebetü l-Aksâ, ts.
• Ezdî, Ebû Bekir Muhammed İbnü’l-Hasen b. Düreyd. el-İştikāk. thk. Abdusselâm Muhammed Harûn. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Velîd b. Ukbe b. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdi Salih Muslih. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, ts.
• Fâsî, Takiyuddin Muhammed b. Ahmed. el-Ikdü’s-semîn fî tarihi’l-beledi’l-emîn. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Gür, Rıdvan. “Mahzumoğullarının Mekke İçerisindeki Konumu”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/34 (2015), 95-107.
• Halebî, Ali b. İbrahim b. Ahmed. es-Sîretü’l-halebiyye (İnsanu’l-uyûn fî sîreti’l-emîni’l-me’mûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1427.
• Halife b. Hayyat, Ebû Amr. Tabakâtu Halife b. Hayyât. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitabü’l-ʻayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Halil, Muhsin. Fi’l-Fikri’l-iktisâdî el-Arabî el-İslâmî. Bağdat: Dâru’r-Reşîd, 1982.
• Hamevî, Yâkût. Mu῾cemu’l-Buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Hassân b. Sâbit. Dîvân-u Hassân b. Sâbit. thk. Abdullah Sinde. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1427.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrahim. Garîbu’l-Hadis. thk. Abdülkerîm İbrahim el-Gırbâvî. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1982.
• Himyerî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Abdulmunʻim. er-Ravdu’l-miʻtâr fî haberi’l-aktâr. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Müessesetü Nâsır li’s-Sekâfe, 2. Basım, 1980.
• İbn Batûta, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Rıhletü İbn Batûta. 5 Cilt. Rabat: AkaAkademiyyetü’l-Memleketi’l-Mağribiyye, 1417.
• İbn Cübeyr, Muhammed b. Ahmed. Rıhletü İbn Cübeyr. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, ts.
• İbn Habîb, Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr. el-Münemmak fî ahbâri Kureyş. thk. Hurşid Ahmed Faruk. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1985.
• İbn Habîb, Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. el-Muḥabber. thk. Eliza Lichten Stater. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hişâm, Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Taha Abdurraûf Saʻd. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü’t-Tibâ’ati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, ts.
• İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr el-Muttalibî. Sîretü İsḥâḳ. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânu’l-ʻArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, ts.
• İbn Râfiʻ, Abdullah b. Abdulhakem b. Aʻyen b. Leys. Sîretu Ömer b. Abdulazîz alâ ma ravâhu’l-İmam Mâlik b. Enes ve ashâbuhû. thk. Ahmed Ubeyd. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 6. Basım, 1984.
• İbn Saʻd, Ebû Abdullah Muhammed b. Saʻd b. Munîʻ. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1990.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. ʿUyûnü’l-es̱er fî fünûni’l-meġāzî ve’ş-şemâʾil ve’s-siyer. thk. İbrahim Muhammed Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1993.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddin. es-Siyasetü’ş-şer῾iyye. Suudi Arabistan: Vizâratü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da῾ve ve’l-İrşâd, 1418.
• İbn Zi’l-Vizârateyn, Ebu’l-Hasen. Tahrîcü’d-delâlâti’s-sem῾ıyye. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1419.
• İbnü’l-Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ, Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-Tarih. çev. Ahmet Ağırakça vd. 10 Cilt. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2008.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Kalâidü’l-cemân fi’t-taʻrîf bi-kabâili arabi’z-zemân. thk. İbrahim el-İbyârî. Mısır-Lübnan: Dâru’l-Kitabi’l-Mısrî-Dâru’l-Kitabi’l-Lübnânî, 2. Basım, 1982.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Nihâyetü’l-ereb fî ma῾rifeti ensâbi’l-arab. thk. İbrahim el-İbyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitab el-Lübnaniyyin, 2. Basım, 1980.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Kazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Mu῾cemu mekâyisi’l-luğa. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu῾cemu kabâili’l-arabi’l-kadîme ve’l-hadîse. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 1997.
• Kelâî, Ebü’r-Rebî‘ Süleymân b. Mûsâ b. Sâlim. el-İktifâʾ fî (bimâ teḍammenehû min) meġāzî Resûlillâh ve’s̱-s̱elâs̱eti’l-ḫulefâʾ. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420.
• Kelbî, Ebu’l-Münzir Hişâm b. Muhammed Ebu’n-Nadr İbnü’s-Sâib İbn Bişr. Kitâbu’l-esnâm. thk. Ahmed Zekî Bâşâ. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 4. Basım, 2000.
• Keremî, Ahmed Accâc. el-İdâra fî asri’r-Rasûl. Kahire: Dâru’s-Selâm, ts.
• Makrîzî, Ahmed b. Ali b. Abdulkâdir Takiyuddin. İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’r-resûl mine’l-ebnâʾi ve’l-aḥvâl ve’l-ḥafede ve’l-metâʿ. thk. Muhammed Abdülhamid en-Nemîsî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1999.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdadî. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Rumeyh, Tarık b. Abdullah b. Muhammed. Eseru Benî Mahzûm fî asri’devleti’l-Ümeviyye. Câmiatu İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, Külliyyetü’l-Ulûmi’l-Arabiyye ve’l-İctimâiyye, Doktora, 2009.
• Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek b. Abdullah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût, Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Sellâme, Avâtıf Edîb Ali. Kureyş kable’l-İslâm. Riyâd: Dâru’l-Merîh, 1994.
• Semʻânî, Ebû Saʻd Abdulkerim b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî el-Mervezî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî vdgr. 11 Cilt. Haydarabad: Meclisu Dâirati’l-Meʻârif el-ʻUsmaniyye, 1962.
• Suyûtî, Celâleddin. el-Hasâisü’l-kübrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ṭaberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1407.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd Ebû Abdullah. Kitabu’l-Megāzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Aʻlemî, 3. Basım, 1989.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Fütûhu’ş-Şam. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. Süleyman Kalkan. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzâk el-Huseynî. Tâcu’l-ʻarûs min cevâhiri’l-kāmûs. thk. Komisyon. 40 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kâymâz. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût vdgr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zemahşerî, Cârullah, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Amr b. Ahmed. el-Fâik fî garîbi’l-hadis ve’l-eser. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Ma῾rife, 2. Basım, ts.
• Ziriklî, Hayreddin b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali. el-Aʻlâm. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Zübeyrî, Musʻab b. Abdullah b. Musʻab. Nesebü Kureyş. Kahire: Dâru’l-Meârif, 3. Basım, ts.