Sahâbe Arasındaki Siyasi İhtilafların Hadise Etkisi

Yıl 2023, Sayı: 15, 59 - 80, 01.07.2023

Asmaa Al Bogha

https://doi.org/10.56288/siyer.1179183

Öz

Araştırma, sahâbe arasında ortaya çıkan ihtilafları aydınlatmayı amaçlamaktadır. Bu ihtilaflardan bir kısmı Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir’in halife seçilmesiyle neticelenen imamet meselesinde olduğu gibi fiili bir mücadeleye dönüşmemiştir. Diğer bir kısmı ise Hz. Ali ve Hz. Muaviye arasında Hz. Osman’ın katillerini bulmayla ilgili çıkmış, fiili mücadele ve savaşla sebebiyet vermiş, ümmetin saflarını parçalamayla sonuçlanmıştır. Araştırmanın bir diğer hedefi ise sahâbe arasında ortaya çıkan ihtilafların çeşitli alanlarda özellikle de hadis sahasındaki neticelerini tespit etmedir. Sahâbe arasında savaş ile neticelenen mücadeleler, daha sonraki süreçte dini bir ihtilafa dönüşmüş, her grubu destekleyen kitleler oluşmuştur. Böylece ortaya çıkan her bir grup, Kur'ân ve sünnetten kendi fikirlerini destekleyecek deliller aramaya girişmiştir. Farklı fırkalara mensup bu kişiler, yazı ve hıfz ile koruma altına alınan Allah’ın kitabıyla oynama zor olduğu için cem‘ edilmesi Kur'ân’nın yazılıp, cem‘ edilmesinden sonraki bir döneme ait olan hadislere yönelmiştir. Hz. Peygamber adına hadis uydurma ve bâtıl usullerine uygun bir şekilde hadis naslarını çarpıtma yoluyla fâsit teviller ortaya çıkmaya başlamıştır. Bâtıl fırkaların sahâbenin adaletini kabul etmeyen inançları sebebiyle sünnet inkârı ve sahabenin hadislerini reddetme alışkanlığı türemiştir. Araştırmada bu durumlarda alimlerin aldığı tedbirler de incelenecektir. Mevzû hadisleri ortaya çıkarmada büyük kolaylık sağlayan metin tenkid kriteleri yanında sened tenkidi, yalancı ve hadisiyle ihticâc edilmeyecek ravilerin bulunduğu senedlerin reddi, sahîh te'vil için gerekli kriterlerin tespiti, hadislerin cem‘, tedvin ve tasnifi alimlerin aldığı bu tedbirler arasında sayılabilir. Alimler bu tedbirler sayesinde sünneti korumuş, muhafaza etmiş ve bugüne kadar onu çarpıtmaya çalışanların karşısında durmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Siyasi ihtilaflar, Sahâbe, Hadis uydurma, Fasit te

The Effect of Political Disputes Among the Prophet's Companions on Hadîth

Öz

The research aims to illuminate the conflicts that arose among the Prophet's companions. Some of these conflicts were the case about the imamate issue, after the death of the Prophet peace be upun him, which resulted in the election of Abu Bakr ra as the caliph, and it did not turn into a defacto struggle. Another part was between Ali ra and Muawiya ra about finding Osman's ra killers, caused by actual struggle and war, and resulted in splitting the ranks of the ummah. Another aim of the research is to determine the results of the conflicts that arose among the Prophet's companions in various fields, especially in the field of hadîth. The struggles that resulted in war among the companions turned into a religious conflict in the later process, and masses supporting each group were formed. Thus, each group that emerged began to seek evidence from the Qur'an and Sunnah to support their ideas. These people, who belong to different sects, turned to hadîths because it is difficult to manipulate the Qur'an, which is protected by writing and memorization. By fabricating hadîth on behalf of the Prophet peace be upun him and distorting hadîth texts by false methods, false interpretations began to emerge. Due to the beliefs of the false sects that do not accept the ʿadâla of the companions, the habit of denying the Sunnah and rejecting the hadîths of the companions has arisen. In this study, the measures taken by hadîth scholars in these situations will also be examined. In addition to the text criticism criteria that provide a great convenience in revealing the invented -Maudu`- hadîths, the criticism of the sened, the rejection of the hadîths that contain liars, the determination of the criteria required for authentic interpretation, the collection, compilation and classification of hadîths can be counted among these measures taken by hadîth scholars. Thanks to these measures, hadîth scholars have preserved and preserved the sunnah and have stood against those who try to distort it.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Political Disputes, Companions, Fabricating Hadîth, False Interpretation

أثر الخلافات السياسية بين الصحابة في الحديث

Öz

تهدف الدراسة إلى تسليط الضوء على الخلافات السياسية التي حصلت بين الصحابة، حيث لم يبلغ بعضها درجة التناحر، كالخلاف الذي حصل في مسألة الإمامة بعد وفاة رسول الله عليه الصلاة والسلام وتولي أبي بكر رضي الله عنه الخلافة، وبعضها بلغ درجة التناحر والاقتتال وأدى إلى انقسام في صفوف الأمة الإسلامية، كالذي جرى بين علي ومعاوية حول الثأر لمقتل عثمان رضي الله عنهم. ثم دراسة آثار تلك الخلافات التي انعكست على جميع الأصعدة، ومنها الحديث الشريف، حيث اتخذ الانقسام الذي نتج عن الاقتتال بين الصحابة فيما بعد شكلًا دينيًا، وتشكلت تبعًا لذلك أحزاب، حاول كل واحد منها أن يؤيد موقفه بالقرآن والسنة، ولما كان التلاعب بكتاب الله صعبًا كونه محفوظًا في الصدور والسطور، لجؤوا إلى التلاعب بالحديث الذي تأخر جمعه عن القرآن، فبدأ وضع الحديث على لسان رسول الله عليه الصلاة والسلام، وظهر التأويل الفاسد عن طريق لي أعناق النصوص الحديثية حتى تتفق مع منهجهم الباطل، وتعرضت السنة للإنكار انطلاقًا من معتقداتهم التي تقدح في عدالة الصحابة وترد أحاديثهم. كما وتناولت الدراسة موقف العلماء من هذه الآثار، حيث قاموا بتشييد علم النقد السندي، وردّوا الأحاديث التي فيها كذاب أو من لا يُحتج بمثله، كما وضعوا قواعد في نقد متن الحديث تمكن من اكتشاف الموضوع، وجعلوا للتأويل الصحيح قواعد، واجتهدوا في جمع الحديث وتدوينه وتصنيفه، فحفظوا بذلك السنن وصانوها ووقفوا في وجه كل من يحاول تشويهها حتى يومنا هذا.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الخلافات السياسية, الصحابة, وضع الحديث, التأويل الفاسد

Kaynakça

• Aclan, İbrahim b. Salih b. Abdülaziz. el-Mühdesûn ve Siyâset Kiraa fi Eser’l-vâkı’s-Siyâsi ala Menheci’l-Mühdesin. Suudi Arabistan: Eğitim Fakültesi, Doktora tezi.
• Akbulut, Ahmet. "Hâricîliğin Siyasi Görüşlerinin İtikadileşmesi". A.Ü.İ.F.D 31/1 (1989), 331-348.
• Akbulut, Ahmet. Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelâmî Problemlere Etkileri. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1992.
• Beyanü’l-islam. "Dʿva enne’l-Vażʿ fi’l-Hadis bedaʾa fi Aḥdi’n-Nebi Sallallāhü Aleyhi ve Sellem". http://www.bayanelislam.net/Suspicion.aspx?id=03-01-0043 Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenu’l-Kubrâ. Beyrut: Darü’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Mustafa el-Buğâ. Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 1407/1987.
• Cüdeî, Abdullah b. Yusuf . Tâhrîr Ulumi’l-Hadis. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân Li-Tibââ ve n-Nâşîr, 1424/2003.
• Dalkılıç, Mehmet. "İbn Hazm’a Göre Ali b. Ebî Tâlib ve Ona Karşı Savaşanların Durumu According To Ibn Hazm". Mesned İlahiyat Araştırmaları 2/10 (2019), 293-319.
• Demirel, Harun Reşit. "Hz. Aişe ve Siyaset". Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2000), 123-148.
• Dimaşkiyye, Abdurrahman Muhammed Sayid. el-İstdidlalü bi’s-Sünneti’ln-Nebeviyye inda ’ş-Şîa fi Mizan’n-Nanikt ’l-ilmi. Virginia: Amerikan Açık Üniversitesi, Doktora tezi.
• Ebu davûd , Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü ebi davud. Beyrut: el-Mektebetu'l-Esriyya, t.s.
• Ebû Mansûr el-Bağdâdî, Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Usûlü’d-Dîn. Beyrut: Darü’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1400/1980.
• Ebû Mansûr el-Bağdâdî, Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Farḳ beyne’l-Fıraḳ ve Beyânü’l-Fırḳati’n-Nâciye. Beyrut: Darü’l-Aafāk,1397/1977.
• Efendioğlu, Mehmet. "Sahâbe". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35491/-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Efendioğlu, Mehmet. Sahâbeye Yöneltilen Tenkitler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsu, Doktora tezi, 1998.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. b.y. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü’l-muṣallîn, el-Mektebetul'asriyyah, 1426/2005.
• Fellâte, Ömer b. Hasan Osman. el-Vażʿ fi’l-ḥadîs̱. Dımaşk: Matbaatü'l-Gāzzâlî, 1410/1981.
• Fyyaḍ, Abdullah. Tarih’l-İmamiyeti ve Aslafihim Mine’l-Şiʿati. Baghdad: Matbaatü Baghdad, 1390/1970.
• Gārsi, Muhammed Salih Ahmed. Faṣlü’l-Hitâb fi Mavakīfi’l-Aṣḥab. Suudi Arabistan: y.y. 1410/1990.
• Hârisî, Sâlim b. Hamed. el-Uḳud’l-fiḍḍiyye. Amman Krallığı: Vezâretü’t-Turâs ve s̱-S̱akafa, 1438/2017.
• Hasani, Haşem maʿrûf. Tarih’l-fikhi’l-caʿferi. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslamî, 1407/1987.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Taḳyîdü’l-ʿilm. Bayrut: Dâru İhyâi’s-Sünne en-Nebevyye, t.s.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. el-Kifâye fi İlmi’r-Rivâye. Medine: el-Mektebetu’l-İlmiyye, t.s.
• Hatîb, M. Acâc. es-Sünne ḳable’t-Tedvîn. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1401/1981.
• Heyr Âbādi, Muhammed Ebü’l-Leys. "Mavaḳifü’l-Fıraḳi’l-Ğabira mine s-Sünne". Uluslararası İslam Üniversitesi Çalışmaları Chittagong 3 (2006), 155-164.
• İbn Ebü’l-Hadîd, Ebû Hâmid İzzüddîn Abdülhamîd b. Hibetillâh. Şerḥu Nehci’l-belâġa. Beyrut: Dâru’l Fikr, t.s.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî fi Şerhi Sahihi’l-Buhari. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379/1959.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal. nşr. Muhammed İbrâhim Nasır - Abdurrahman Umeyre. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, t.s.
• İbn Kayyim, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî el-Cevziyye’. el-Menârü’l-münîf fi’ṣ-ṣaḥîḥ ve’ż-żaʿîf. Halep: Mektebetü’l-Matbuât el-İslâmiyye, 13901970/.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Kahire: Dâru Hacar, 1418-1997.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Abdisselâm el-Harrânî. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî naḳżi kelâmi’ş-Şîʿa ve’l-Ḳaderiyye. nşr. M. Reşâd Sâlim. Riyad: 1406/1986.
• İbnü Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen İbn Mâce. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.z.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Mâlikî. el-ʿAvâṣım mine’l-ḳavâṣım. Kahire: Mektebetu’s-Sünne, 14121991/.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Mevżûʿât mine’l-eḥâdîs̱i’l-merfûʿât. el-Medînetü’l-Münevvere: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1386/1966.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîḫ. Beyrut: Dârü'l kitabi'l Arâbi, 1417/1997.
• İlhan, Avni. "Şiîlik ve Ana Prensipleri". 375-396. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/688791
• Kālu, Muhammed Mahmut. "et- Taʿn fi’s-Sunne er-Rad ala ’t-Taʿinin fi’s-Sunne Sanadan ve Metnen." Mukārabat, 26-33. https://drive.google.com/file/d/1uIFBZclM0fir9Yo5xHafE_HIr-HvoYPl/view
• Kiṣṣatü’l-İslam. "Muḫtaṣar kıṣṣatü’l-fitne". 01 .05. 2006. https://www.islamstory.com/ar/artical/20021/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%B1_%D9%82%D8%B5%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%86%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A8%D8%B1%D9%89#_ftn24 Kubat, Mehmet. "Hâricîliğin Doğuşunda Münâfıkların Rolü". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/1 (2006), 115-151.
• Minkāri, Naṣir b. Muzahim. Vakātü Seffiyn. thk. Muhammed Harun. Kahire: el- Müessesetü’l-Arabiyatü’l-Hadise, 1382/1962.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc en-Nisâbûrî. Ṣaḥîḥu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi't-türâsi'l-Arabî, t.s.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed el-Fârisî el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. el-Muḥaddis̱ü’l-Fâṣıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâʿî. thk. M. Acâc el-Hatîb. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1404/1984.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1420/2000.
• Salih, Enes. "Hadis Medreseleri Özelinde Coğrafi Konumun Katkı ve Etkisi Irak Hadis Medreseleri Örneği". İslam Medeniyet Tarihi Araştirmalari. ed. Muhammet Okudan. 277-305. Ankara: İlahiyat, 2020.
• Salih, Enes. Âsâru’l-fikri’l-i’tizâlî ala’l-hadîsi’ş-şerîf . Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Sibâî, Mustafa. es-Sünne ve Mekânetühâ fi’t-Teşrîʿi’l-İslâmî. Bayrut: el-Mektebu’l-İslamî, 1402/1982.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-Niḥal. Kahire: Müessesitü'l-Halebî, t.s.
• Şerbini, İmad es-Seyyed. Adaletü’s-Sahaba Radıyallāhu Anhum fi Davʾi’l-Kuran ve Sünneti’en-Nebevyye. Kahire: Mektebetü'l-İman, 1427/2006.
• Şinkītî, Muhammed b. Muhtar. Sahabe Arasındaki Siyasi İhtilaflar. Beyrut: Eş-Şebeke el-Arabia Li’l-Abḥas̱, 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru't-Türâs, 13871967/.
• Umari, Ekrâm Ziyâ. Buḥus̱ Fi Tarihi’s-Sunneti’l-Muşârrâfâ. Beyrut: Dârü Busaṭ, t.s.
• Yıldız, Harun. "Hâricî Düşüncesinin Gelişimi". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (1999), 257-270.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el- Münteḳā min Minhâcü’l-iʿtidâl fi Naḳḍi Kelâmi Ehli’r-Refḍi ve’l-Eʿtizal. Suudi Arabistan: er-Reʾasetü’l-ʿamme Li-İdareti’l-buḥus̱i’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Zerzur, Adnan muhammed. Medḫâl ilā’l- Kur'ani ve ’l-Hadis. Bayrut: el-Mektebu’l-İslamî, 1420/1999.