İki Medeniyetin Karşılaştığı Yer: Hay Bin Yakzan ve Robinson Crusoe Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 18, 63 - 82, 27.06.2023

Mustafa Moral

https://doi.org/10.25306/skad.1272977

Öz

Batı dünyası üzerinde tesir ettiği düşünülen İbn Tufeyl’in Hay bin Yakzan isimli eseri, özellikle Danıel Defoe’nin Robinson Crusoe adlı yapıtı üzerinde ilham kaynağı olduğu çeşitli araştırmacılar tarafından ifade edilmiştir. Hay bin Yakzan karakterinin bir adada yalnız başına deneyimlediği seyr ü sulûk yolculuğu ve yaşadığı gemi kazası sonucu yaklaşık otuz yılını adada geçirmek zorunda kalan Robinson Crusoe’nin hikayelerinin anlatıldığı her iki edebi metin, ihtiva ettiği anlamlar açısından içinde bulundukları medeniyetin izlerini beraberinde taşımışlardır. Her iki metinde kendi türleri içinde kurucu metin olma niteliklerini taşımış olup, buna göre Hay b. Yakzan, Salaman ve Absal metinlerinin; Robinson Crusoe ise “Robinsonad” türünün oluşumuna etki etmiştir.
Çalışmada, ilk olarak Hay bin Yakzan ve Robinson Crusoe eserlerinin içinde bulundukları kültürdeki konumları değerlendirilmiş ve hikâyelerin ana hatları hakkında bilgi verilmiştir. Akabindeki bölümde ise her iki eserdeki ortak unsurlar tespit edilip, bu ortak unsurların birbirlerinden ayrışan yönleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hay Bin Yakzan, Robinson Crusoe, Edebiyat, Medeniyet, İbn Tufeyl, Danıel Defoe

Kaynakça

• Ambrosıo, A. F. (2012). Dervişler (Tarihi, Antropolojisi, Mistik Yönü). B. Poyraz (Çev.). Kabalcı Yayıncılık.
• Ceylan, S. (2011). “Tecellî”. İslâm Ansiklopedisi. 40, (241-243). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çetin, H. (2003). “Çatışma ve Diyalog Tartışmaları Arasında İki İnsan İki Medeniyet (Hay bin Yakzan/Doğu-Robinson Crusoe/Batı)”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(2), 29-53.
• Defoe, D. (2020). Robınson Crusoe. F. Kâhya (Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Erbay, N. (2020). “Vahdet’ Giden Yolda Üç Metin: Hay Bin Yakzan-Mantıku’t Tayr-Leyla Vü Mecnun”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 69, 150-167.
• Garaudy, R. (2016). İslâm’ın Vâdettikleri. C. Aydın (Çev.). Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Göktürk, A. (1997). Ada: İngiliz Yazınında Ada Kavramı. Yapı Kredi Yayınları.
• Kaplan, M. (2012). Kültür ve Dil. Dergâh Yayınları.
• Kara, M. (2017). Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zâviyeler. Dergâh Yayınları.
• Kara, M. (1995). “Fenâ”. İslâm Ansiklopedisi. 12, (333-335). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kelâbâzî, İ. B. (2021). Doğuş Devrinde Tasavvuf & Ta’arruf. S. Uludağ (Haz.). Dergâh Yayınları.
• Kuşeyrî, A. (2021). Tasavvuf İlmine Dair & Kuşeyrî Risâlesi. S. Uludağ (Haz.). Dergâh Yayınları.
• Kutluer, İ. (1994). “Düşünme”. İslâm Ansiklopedisi. 10, (53-57). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutluer, İ. (1999). “İbn Tufeyl”. İslâm Ansiklopedisi. 20, (418-425). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutluer, İ. & Katipoğlu, H. (1997). “Hay b. Yakzân”. İslâm Ansiklopedisi. 16, (551-554). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Okuyucu, C. (2020). Divan Edebiyatı Estetiği. Kapı Yayınları.
• Pala, İ. (2020). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Rothacker, E. (1954). Tarihte Gelişme ve Krizler. H. Batuhan & N. Uygur (Çev.). Pulhan Matbaası.
• Sina, İ. & Tufeyl, İ. (2020). Hay bin Yakzan. M. Ş. Yaltkaya & B. Reşid (Çev.). N. A. Özalp (Haz.). Yapı Kredi Yayınları.
• Söylemez, İ. (2021). “Hay b. Yakzan ve Robinson Crusoe Adlı Eserlerin Tarihsel Fenomenolojik Açıdan İncelenmesi”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 56, 208-231.
• Şimşek, S. (2017). Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Litera Yayıncılık.
• Tanman, M. B. (1997). “Halvethâne”. İslâm Ansiklopedisi. 15, (388-393). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, E. (2009). “Selâmân u Ebsâl”. İslâm Ansiklopedisi. 36, (345-346). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, S. (2006). “Müşâhede”. İslâm Ansiklopedisi. 32, (152-153). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, S. (2008). “Riyâzet”. İslâm Ansiklopedisi. 35, (143-144). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Marifet Yayınları.